Eritmаlаr хоssаlаri. Gоmоgеn vа gеtеrоgеn sistеmаlаr. Eritmаlаr kоnsеntrаsiyasini ifоdаlаsh usullаri

VI.8. Biologik sistemalarda osmos va osmotik bosimning ahamiyati.
Osmos hodisasi ko’pgina kimyoviy va biologik jarayonlarda muhim ahamiyatga ega. Osmos xujayra va xujayralararo tuzilishga suvning kirishini ta’minlashda va organlarning aniq shakllarini saqlashda osmotik bosim katta rol o’ynaydi.
Odamning biologik suyuqliklari-qon, limfa, to’qimalardagi suyuqliklar – NaCl, KCl, CaCl₂ larning va oqsil, uglevodlar, nuklein kislotalar hamda eritrotsit, leykotsit, trombotsitlarning suvdagi eritmalaridir. Ularning umumiy ta’siri biologik suyuqliklarning osmotik bosimini belgilaydi.
Odam qonining osmotik bosimi 37⁰ С da 780 kPa (7,7 atm) ni tashkil etadi. Xuddi shunday bosimni 0,9 % li NaCl ning suvli eritmasi ham hosil qiladi. Shuning uchun bu eritma qon bilan izotonik bo’ladi (fiziologik eritma).
Osmos hodisasi tibbiy amaliyotda keng ishlatiladi. Masalan: jarrohlikda gipertonik bog’ich (NaCl ning 10% li gipertonik eritmasi bilan ho’llangan doka) keng ishlatiladi. Osmos qonuniga muvofiq jarohatlardagi suyuqlik marli orqali tashqariga chiqadi, buning natijasida jarohat yiringdan doimiy tozalanadi. Achchiq tuz MgSO₄∙7H₂O va glauber tuzi Na₂SO₄∙10H₂O ning surishtiruvchi ta’siri ham osmos hodisasiga asoslangan.
Masalalar
1. 25⁰C da suv bug’larining to’yingan bug’ bosimi 3,166 kPa ga teng. Shu temperaturada 5 % li karbamid (CO(NH₂)₂) ning suvdagi eritmasi ustidagi to’yingan bug’ bosimini aniqlang.
Yechish: P₁=N₁∙P₀ dan erituvchining mol ulushi (N₁) ni hisoblash mumkin. 100 g eritmada 5 g CO(NH₂)₂ (M=60) va 95 g suv (M = 18) bor. Karbamid va suvning miqdorlari mos ravishda:
n₂ = mol; n₁ = mol ga teng. .
Demak, P₁=0,985∙3,166=3,119 kPa.
2. Tarkibida 250 g suv va 54 g glukoza (C₆H₁₂O₆) bo’lgan eritma qanday temperaturada kristallanishini hisoblang. K_Kr=1,86.
Yechish: м; ∆t_muz= K∙C_м dan t_muz=1,86∙1,2=2,23⁰C.
Demak, eritma -2,23^oC da muzlaydi.
3. 100 g dietil efirda 8 g noma’lum modda eritilishidan hosil bo’lgan eritma 36,86⁰C da qaynaydi. Toza efirning saynash temperaturasi 35,6⁰C ga teng bo’lsa, erigan moddaning molekular massasini aniqlang. K_eb=2,02.
Yechish: ∆t_qay=36,86–35,6=1,26⁰C
∆t_qay=K_eb∙C_м dan dan g/mol.
4.17,64 g noelektrolit modda suvda eritildi va eritmaning hajmi 1000 ml gacha etkazildi. Bunda erimaning osmotik bosimi 20⁰C da 2,38∙10⁵ Pa ga teng bo’ldi. Noelektrolitning molyar massasini aniqlang.
Yechish: g/mol.
5. 12.42 g modda namunasi 500 ml suvda eritildi. Olingan eritmaning bug’ bosimi 20⁰C da 3732,7 Pa ga teng. Shu temperaturada suv bug’larining bosimi 3742 Pa ga teng bo’lsa, erigan moddaning molyar massasini aniqlang.
Yechish: ; ∆P = 3742 – 3732,7 = 9,3 kPa.
mol; u holda erigan moddaning molyar soni
mol. dan g/mol.
6. Molyar konsentrtsiyalari 0,1; 0,8; 0,025 mol/l bo’lgan noelektrolit eritmasining osmotik bosimi 0⁰C da nimaga teng ?
Yechish: Hamma 1 mol/l konsentratsiyali noelektrolit eritmalarining osmotik bosimi 0⁰C da bir xil ya’ni 22,7∙10⁴ Pa bo’ladi. Demak, berilgan konsentratsiyali noelektrolit eritmalarining osmotik bosimi mos ravishda 2,27∙10⁵; 1,82∙10⁶; 2,67∙10 ⁴ ga teng.
7.125 g suvda 0,85 g rux xlorid eritilishidan hosil bo’lgan eritma -0,23⁰C da muzlaydi. Rux xloridning dissotsilanish darajasini hisoblang. .
Yechish: mol.
; ; dan .
8. 100 g suvda 12 g NaOH eritilganda qaynash temperturasi 2,65⁰C ga oshdi. NaOH ning dissotsilanish darajasini toping. E_suv=0,52
Yechish: dan ; yoki 70%.
9. Tarkibida 0,6 mol noelektrolit modda bo’lgan 500 ml eritmaning osmotik bosimi 27⁰C da nechaga teng. J: 7,98∙10⁵ Pa.
10. Mochevina ((NH₂)₂CO) eritmasining osmotik bosimi 0⁰ da 68∙10⁵ Pa ga teng. 1 l eritmadagi mochevina massasini toping. J: 18 g.