Фалсафа 2-семестр Ражаббоев Равшанбек

Умумлаштирувчи илоҳиётчилик рисолалари. Улардан энг муҳимлари — «Пётр Ломбардскийнинг китобларига шарҳлар», тугалланмаган «Илоҳист умумлашмаси».

«Саволлар» деб аталмиш асарида турли илоҳиёт руҳидаги масалалар таҳлил қилинади. Бунда ўша даврдаги ўқитувчилар, талабалар ўртасидаги турли баҳслар, муиозаралар, савол-жа-воблар, ундаги айрим муаллифлар қўллаб-қувватланади.

Христиан ақидашунослиги бўйича кичик рисолалар.

Апологетик ижод, яьни христианлик динининг асослари-ни ҳимоя қилувчи рисолалар, масалан, «Мушрикларга қар-:пи ■. «Арманлар, грскларга қарши қаратилтан линнинг асосла-ниши», «Юнонлар хатолари ҳақила».

Ҳуқуқ- давлат, жамият фалсафаси ҳақида рисолалар.

Орденлар ва уларнинг қоидалари моҳияти хақидаги рисо-лалар.

Муқаддас китобни талқин қилувчи рисолалар.

Лекин унинг асосий асарлари «Илоҳиёт умумлашмаси» ва «Мушрикларга қарши умумлашма», «Илоҳиёт умумлашмасида» католик дини ақидашунослиги ишлаб чиқилган. Бу асар умуман схоластик илоҳиётшуносликнинг асосидир. Аквинский фан ва дин муносабатлари масаласини аииқ ишлаб чиққан. Унингча, фаннинг вазифаси дунёдаги қонуниятларни тушунтириш. Шу-нингдек, Аквинский о&ьектив, тўғри билимга эга бўлиш мум-киилигини тан олади. У факат инсон ақлининг фаолияти1ина ҳақиқат бўла олади, деган тасаввурларни ҳам инкор қилали. Унингча, бшшм ичкарига, фикрларпинг субъектив шаюшарнга эмас, объсктга, ташкарига қаратилиши керак.
Лекин бшшм объектив ва ҳақиқат бўлишига қарамасдан, у ҳамма нарсани қамраб ололмайди. Фалсафий, метафизик би-лим дунёси устида бошқа бир дунё борки, у билан илоҳиёт шуғулланади. Бу дунёга тафаккурниш' табиий кучи билан ки-риш мумкин эмас. Бу масалада Аквинский шж схоластиканинг айрим вакилларидан фарқ қилади. Масалан, Ансельм, Абеляр-лар христиан ақидашунослигининг ҳамма соҳаларини ақл би-лан эгаллаш мумкин, деб ҳисоблаганлар. Фома Аквинский таъ-лимотича, христиаилик динининг ўта муҳим сирлари фа;1сафа ва билимдан ташқарида бўлади. Масалан, уч худоликнинг яго-налиги бунга мисол бўла олади. Бу срда гап гайритабиий ҳақиқат-лар ҳақида кетаяпти. Масалан, илоҳий каромат, шафоат, иноят ва ҳ.к. фақат эътиқоддадир. Лскин унинша, фан ва дин ўртаси-да қарама-қаршилик йўқ. Христиан дини ақлдан устун туради, лекин аклга қарама-қарши эмас. Ҳақиқат фақат битта, чунки у худодан келиб чиқади. Христиан динига қарти инсон акли иозиииясидан қарама-қарши қўйилган далиллар комил, шю-ҳий ақлга қарама-қаршидир. Инсон тафаккури эга бўлган воси-талар эса етарли эмас. Бундай фикрни Фома ҳамма вақт ўзи-нинг баҳс юритувчи рисолаларида таъкидлайди. Бу мунозарали рисолалар мушрикларга ҳам, христиан шаккокларига ҳам қар-ши қаратилган эди.
Унингча, фалсафа илоҳиётга, диига шунинг учун хизмат қилиши керакки, у диний ҳақиқагларни акс эттиради, уларни тафаккур категорияларида талқин қилади, шунингдек, динга қарши бўлган сохта далилларни инкор килалн. Фалсафаниш ўзи ғайритабиий ҳақиқатии исбот қилолмайди, лекин унга карши қўйилган далилларни кучсизлантиради. Аквннский дунёқа-рашида илоҳистниш қуроли сифатидаги фалсафаниш роли му-каммал ўз аксини топган.