0 ‘zbekist0n sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi m. Kariyev, R. Alimov
Download 24.3 Kb. Pdf ko'rish
|
0 ‘ZBEKIST0N SOG‘LIQNI SAQLASH VAZIRLIGI TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI M. KARIYEV, R. ALIMOV A. SAIDOV HARBIY-DALA JARROHLIGI Tibbiyot oliygohlari talabalari uchun o ‘quv qo‘llanma TO SH K ENT - 2007 www.ziyouz.com kutubxonasi 54.5 Q60 Kariyev М. Harbiy-dala jarrohligí. Tibbiyot institutlarí uchun o ‘quv qo‘l./M . Kari yev, R. Alimov, A. Saidov; 0 ‘zbekiston Respublikasi sog'liqni saqlash vazirli- gi, Toshkent tibbiyot akademiyasi. — T.: «O'zbekiston faylasuflari milliy jami- yati* nashriyoti, 2007. - 208 b. I. Alimov R. II. Saidov A. ББК 54.5 ISBN: 978-9943-319-43-1 €> «O'zbekiston faylasuflari milliy jamiyati» nashriyoti, 2007. www.ziyouz.com kutubxonasi KIRISH H a rb iy -d a la ja rro h lig i z a m o n av iy ja n g o v a r sh ik astn in g p a to g e n e - zi, klinikasi va ta s h x is q o ‘yish u su lla ri h a m d a ja rro h lik y o rd a m i v a d av o la sh n i u ru s h h u d u d id a o 'rg a n a d i. J a n g o v a r sh ik astlarn i j a r r o h l a r q ad im z a m o n la rd a n beri d a v o lay d ilar, b ir o q o 'q o t a r q u ro lla r p a y d o b o 'lish i b iia n u la m in g o g 'irlik d a ra ja si v a a so ra tla ri k o 'p a y d i. O 'q tegish n atija sid a o rttirilg a n ja r o h a tla r tig ' y o k i nayza t a ’sirid a o r t - tirilgan ja r o h a td a n b u tk u l farq q ila d i, u la rn i d av o lash h a m o 'z i g a xos x u su siy atg a eg a . O 'q te g ish o q ib a tid a o rttirilg a n ja r o h a tla r n i s a m a ra li d a v o la s h d o lz a rb lig i b o ‘y ic h a ja r r o h lik d a g i e n g k o 'z g a k o 'rin g a n m u a m m o la r - q o n k e tish n i to 'x t a t i s h , yara infeksiyasi b i- Ian k u rash ish va o g 'riq s iz la n tiris h d a n ib o ra td ir. H a rb iy -d a la ja rro h lig in in g a s o s c h ila rid a n b iri m a s h h u r rus j a r r o h i va olim i N ik o la y Iv anovich P iro g o v h is o b la n a d i. N .I. P iro g o v a m a - liyotda ta tb iq q ilg a n tibbiy sa ralash a s o s la r i, d ala sh a ro itid a e flrli n ark o z va g ip sli b o g 'la m la rn i q o 'lla s h , h a rb iy k u c h la rd a o ‘z - o ‘z ig a va o 'z a r o y o rd a m k o ‘rsatish ta m o y illa ri v a b o s h q a la r shu v a q tg a c h a o 'z a h a m iy a tin i y o 'q o tg a n i y o ‘q. H o z ir y a d ro q u ro li k ash f etilib , y a d ro u ru s h i eh tim o li b o 'lg a n b i r p ay td a, ja n g o v a r sh ik astla rn in g k o 'r in is h i o 'z g a c h a b o 'lis h i ta b iiy . Y ad ro u ru sh id a a ra la sh sh ik a stla r k o ‘p b o 'la d i. K uyish ja r o h a tla r i aksariyat k o 'p c h ilik n i tashkil q ilib , m e x a n ik sh ik a stla r va n u r la n is h ja ro h a tla ri b ila n b irg a lik d a u c h ra y d i. Z a m o n a v iy te z o ta r q u r o l l a r t a ’sirida o ‘q te g ish n atijasida o rttirilg a n j a r o h a tla r 4 0 - 5 0 yil a w a lg i q u ro l t a ’sirid a o rttirilg a n ja ro h a td a n b u tk u l farq qiladi. Z a m o n a v iy u ru sh d a g i yalpi j a r o h a tla r tib b iy o t x o d im lari u c h u n katta q iy in c h ilik la r tu g 'd ira d i va u la rg a k a tta m a s ’uliyat y u k la y d i. S h u b o is h a rb iy -d a la ja rro h lig i h a q id a g i a d a b iy o tla r, x u su san , t a l a - b a la r u c h u n m o 'lja lla n g a n d a rslik la r a lo h id a o 'r i n egallaydi. M a z k u r o 'q u v q o ’llan m a h a rb iy -d a la ja rro h lig in in g o 'z b e k t i l i d a - gi n a m u n a la rid a n b iri. Q o ’lla n m a d a h a r b iy - d a la ja rro h lig ig a ta a llu q li b o ‘lgan z a m o n a v iy ja n g o v a r sh ik a stla r t o ‘g ‘risid a m a ’lu m o tla r, tib b iy saralash aso slari va y arad o rlarg a tib b iy k o ‘c h iris h b o sq ic h la rid a y o r d a m k o 'rs a tis h tam o y illa ri keng o 'r in o ig a n . B u n d a n ta sh q a ri, a l o h i d a b o b la rd a tra v m a tik shok, o g 'riq s iz la n tiris h , te rm ik va n u rli k u y is h kabi sav o llar y o ritilg an . O 'q u v q o ’lla n m a O 'z b e k is to n R e s p u b lik a s i S o g 'liq n i S a q la s h V azirligi to m o n id a n ta sd iq lan g an d a s tu i^ a a s o s a n yozilgan. www.ziyouz.com kutubxonasi I bob. HARBIY-DALA JARROHLIGI FANI VA UNING VAZIFALARI H a rb iy -d a la ja r r o h lig i z a m o n a v iy ja n g o v a r ja ro h a tla rn in g kelib c h iq ish i, riv o jla n ish i, k lin ik a si va d ia g n o stik u su llarin i, sh u n in g d ek , h a rb iy h a ra k a tla r v a q tid a g i ja rro h lik y o rd a m in i ta sh k il qilish va d av o - la sh n i o ‘rgatadi. H arbiy-dala ja rro h lig in in g qonuniyatlari va tizim lari b ir n ech a asrlar d a v o m id a is h la b c h iq i l g a n va s h u sa b a b li u n in g ta ra q q iy o ti va rivojlanishi ta rix in i q is q a c h a b o i s a ham b ilish zaru r. H arb iy -d ala ja rro h lig in in g taraq q iy o ti ja rro h lik ta rix in in g m urakkab va o ‘rganish z a r u r b o 'I g a n q ism i b o lib , q o lla n ila d ig a n q u ro lla m in g m u ra k k a b la sh tirilish i, te x n ik a v iy v o sita la rn in g u ru s h d a q o lla n ilis h i, tib b iy o t ilm in in g d a ra ja s i va a so san ja rro h lik fani b ilan b o g liq d ir. H arbiy tib b iy o tn in g d a stla b k i m a ’lu m o tlari q ad im g i davrga c h u q u r k irib boradi. T arix ch ilarn in g g u v o h lik b e rib aytishiariga k o ‘ra, A lek san d r M ake- d o n sk iy n in g (e ra m iz d a n a w a lg i IV asrda) y a ra d o rla m i va kasallam i d av o lash d an ta sh q a ri q o 's h in la rd a kasalliklarning o ldini olish u ch u n riv o jla n g a n h a r b iy tib b iy ta s h k ilo ti b o ‘lg a n . H a rb iy tib b iy o tn in g b o sh la n g ‘ich o ‘z a k la ri — q a d im d a n n a m o y o n b o ‘la boshlagan. B ulam i qadim gi H in d , G re ts iy a , R im arm iyalarida b o lg a n lig i bizgacha yetib kelgan. Lekin, s h u n i t a ’k id lab o ‘tish kerakki. o ‘sh a vaqtlarda yordam k o ‘rsatish yaxshi yoMga q o ‘yi!gan em a s edi; sh ifo k o rlar (tabiblar), k o ‘p h o lla rd a yuqori m a n sa b d a g i harbiylarni davolar; y a ra d o rla r bosib o lin - g a n joylarda yoki c h e k in ilg a n d a d u sh m an qoMida qolar; y arad o rlar a ra - v alard a, zam b illard a q o ‘s h in k etid an olib y u rilar va u q o 's h in n in g tez h a ra k a t qilishiga b ir to m o n d a n to 'sq in lik h a m q ila r edi. Q isqacha qilib a y tg an d a, y a ra d o rla rn in g ahvoli ayanchli edi. F a q a t X V a srg a k e lib , y irik d a v la tla rn in g y u z a g a k elish i ( F r a n - siy a , Isp a n iy a va b .) v a u la r n in g x av fsizlig in i m u h o fa z a q ilish k u c h li d o im iy a rm iy ag a z a r u r a t tu g ‘d ird i. Bu esa o ‘z n a v b a tid a q o ‘sh in la rd a tib b iy o t x o d im la ri va j a r r o h la r n in g b o l i s h i g a ta la b n i k u c h a y tira r e d i. X V -X V 1 a s r d a F r a n s iy a , Isp an iy a va b o s h q a d a v la tla r a r m iy a la rid a p o lk j a r r o h l a r i , h a ra k a td a g i g o s p ita lla r, y a ra d o rla rg a tib - b iy y o rd a m k o ‘rs a tis h ta r tib la r i t o ‘g ‘risidagi m a x su s h u jja tla r c h iq a - rila b o s h la n a d i. K ap italizm a srig a k e lib d o im iy q o 's h in la r n in g yu zag a kelishi b i la n b ir vaq td a tib b iy x iz m a t tash k il etildi. N a tija d a a rm iy a la rd a m u h im tib b iy x iz m a tc h ila r, d a v o la s h m uassasalari, g o sp ita lla r, h a rb iy -sa n ita r tra n s p o rt b o lim la r i ta s h k il q ilin d i. U ru s h h a r a k a tla ri v a q tid a o ‘q o ta r q u r o lla m in g is h la tilis h i va o q ib a tid a y a ra d o rla r s o n in in g k o 'p ia b b o iis h i ja r r o h la r o ld id a u larn i www.ziyouz.com kutubxonasi d a v o la sh d a b ir to m o n d a n m u a m m o tu g ‘d irg a n b o l s a , ik k in c h i to - m o n d a n h arb iy tib b iy o tn in g riv o jlan ish ig a tu rtk i b o ‘ldi. O 's h a d a v rd a o ‘q te k k a n y a r a la rn i d a v o la s h b o 'y i c h a ja r r o h lik - d a e n g aso siy m u a m m o la r: q o n k e tis h n i t o ‘x ta t i s h , y a ra in fe k s iy a - si b ila n k u ra sh ish va o g 'r iq s iz la n tir is h e d i. 0 ‘q o t a r q u r o lla r n in g d astlab k i q o lla n is h la r id a u la r d a n k elib c h iq a d ig a n o q ib a t va y a ra la r- n in g k e c h ish ja r a y o n in i y a ra g a tu s h g a n p o r o x d a n d e b b ilis h a r va u y a ra n i z a h a rla y d i, d e b tu s h u n ilg a n . S h u s a b a b li y a ra g a q iz ig a n y o g \ q iz d irilg a n jis m va b o s h q a s u y u q lik la r q o ‘y is h g a n . O q ib a td a o ’z - o ‘z id a n o g ‘ir a s o r a tla r g a o lib k e lg a n . B u n i X V I a s rd a y a s h a - g a n m a s h h u r fra n s u z ja r r o h i A m b ru a z P a re y a r a p o r o x b ila n za - h a r la n m a y d i, b a lk i u n d a k o ‘p la b t o ‘q i m a l a r m a ja q l a n a d i d e b , tu s h u n tir g a n . K e y in c h a lik y a r a la r n in g a s o r a tla r i k e c h is h la r ig a sa b a b q ilib y a ra ic h id a g i y o t j i s m d a n , d e b b ilis h g a n . S h u s a b a b li y a ra - d o rn i o g ‘riq s iz la n tirm a s d a n , y a ra n i kesib k e n g a y tir m a s d a n , y o t jis m - ni k o ‘rm a s d a n , u n i q id ir ib to p ib o lib ta s h la s h g a q a r a tilg a n . Bu e sa y a ra d o rn i sh o k h o la tig a tu s h ib q o lis h g a , y a r a n i ic h i va a tr o f i- g a in fek siy an i ta rq a lis h ig a , k o ‘p h o lla rd a q o n t o m i r , n e rv va b o sh q a a ’z o la rn in g ja r o h a tig a s a b a b c h i b o ‘Igan. M a s h h u r fransuz ja r r o h i A m b ru a z P are e r a m iz n in g I a srid a Sels to m o n id a n b irin ch i m a rta ta k lif qilin g an q o n to m ir la r n i lig a tu ra b ilan b o g la s h n i am a liy o tg a q o n to m ir n i y ara d a v o m id a b o g ‘lab k iritd i. 1847-yilda m a s h h u r h a rb iy -d a la ja rro h lig in in g a s o s c h ila rid a n biri N .I.P iro g o v (1810— 1 8 8 1) u ru s h h arak atlari v a q tid a b irin c h i b o ‘lib efir n a r k o z in i q o ‘lla d i. N .I .P ir o g o v n in g tib b iy o t ilm ig a , h a r b iy - d a la jarro h lig ig a q o ‘sh g an hissasi s h u n c h a lik u lu g ‘ va m u h im k i, u n d a n a w a lg i d av rn i P irogovga q a d a r b o lg a n d av r, d e b a ta y b o sh la d id a r. N .I.P iro g o v h arb iy tib b iy o t ta rix id a b irin c h i m a r ta 1 8 5 4 -y ild a n b o sh - la b g ip s bogMovini ish la td i. P iro g o v n in g a y o lla rn i u ru sh s h a ro itid a y arad o rlarg a y o rd am k o ‘rsatish g a ja lb qilish, sh ax siy ta rk ib n i o ‘z - o ‘ziga va o ‘z a r o y o rd a m g a o ‘r g a tis h , s h ik a s tla n g a n la r g a re ja li y o rd a m k o ‘rsatish n i tash k il q ilish , y a ra d o rla rn i sa ralash tiz im i h o zirg i v aq td a h a m o ‘z k u ch in i y o ‘q o tm a g a n . Y an a N .I .P ir o g o v n in g y a ra d o rla rn i o ‘qli y aralard an , q o ‘l-o y o q la rin i arra la n ish d a n sa q la s h u su li o ‘sh a d a v r u c h u n katta a h a m iy a tg a e g a e d i. C h u n k i h a rb iy j a r r o h l a r o 'q d a n y a r- a la n ish la r o ldida ojizligi sa b a b li, y a rad o rlarn in g s o n in i h a d d a n tash q ari k o ‘pligi sababli d ey arli q o ‘l-o y o q la rn i e rta a m p u ta ts iy a q ilish usulini q o ‘lla r e d ila r. Bu esa o ‘s h a v a q td a y a ra d o rla rn in g k o ‘p fo izin in g o ‘lim iga sabab b o l a r edi. M iso l u c h u n fransuz ja r r o h i L arrey B o ro d in o ja n g id a h a d d a n k o ‘p a m p u ta ts iy a qilgan. 1867-yili L ister y a ra la rn in g y iringlashiga s a b a b u n g a ta s h q a rid a n tu s h g a n m ik ro b lar, d e b ta s d iq la g a n . U n in g o ‘zi ja r r o h lik k a a n tise p tik u su ln i k iritd i. N e m is ja r r o h i F .E sm a rx to m o n id a n 1873-yili v a q tin - www.ziyouz.com kutubxonasi c h a q o n t o ‘x ta tis h u c h u n jg u t, 1876-yili yaralarga a se p tik b o g lo v q o 'y is h u c h u n a lo h id a in d iv id u al b o g 'lo v p a k etin i ta k lif etd i. N .I.P iro g o v n in g ja n g m a y d o n id a q o lla g a n efir n ark o z ig a ingliz ja rro h i D .L is te r n in g ta k lif e tg an k arb o l kislotasi e ritm a sin i qoMIash b ilan y a ra la rn i d a v o la sh n in g a n tis e p tik usuli a h a m iy a ti jih a tid a n b ir- b ir ig a t e n g b a h o g a e g a d ir . I k k a la k a s h fiy o t h a m h a r b i y - d a l a ja rro h lig in in g y a n g i ta ra q q iy o t b o s q ic h in in g b o sh la n g ‘ich d av ri b o l i b h is o b la n a d i. H a rb iy -d a la ja rro h lig i ta rix id a D .L iste rn in g sh ogirdi K .K .R e y e rn i (1 8 4 6 —1890) e s la b o ‘tish lo zim . U y a ra n i keng o c h ish , u n i yot m o d - d a la rd a n v a su y a k q o ld iq la rid a n to z a la s h d a n ib o rat b o l g a n va shu a so sd a b ir la m c h i ishlov b erish g ‘o y a sin i y a ratib , y ara d a faol ja rro h lik a ra la sh u v n i a m a lg a o sh irish n i a n tis e p tik usulga aso slan g an h o ld a keng q o ‘llay b o s h la d i va ta rtib qildi. 0 ‘tis h b o s q ic h id a y a r a la n is h d a faol a ra la s h u v n in g k o ‘p c h ilik t o m o n i d a n q a b u l q ilin is h g a E .B e r g m a n n in g n o to ‘g ‘ri n a z a riy a s i t o ‘sq in lik q ild i. U n in g o 'q o ta r q u ro ld a n hosil b o ‘lgan y a ra la r b irla m c h i s te ril, d e g a n nazariy asi u z o q v a q t d av o m id a faol ja r ro h lik a r a lash u v n i a m a lg a o sh irilish ig a to 's q in lik qildi. K o 'p sonli m ik robiologik iz la n ish la rg a a so sla n g a n h o ld a ru s ja rr o h i N .N . P etro v 1916-yilda o ‘z v a q tid a E .B e rg m a n n in g o ‘q y a ra la m in g steril ekanligi t o ‘g‘risidagi t a ’lim o tin i ra d e tib , u larn i b irla m c h i (yaralanish p ay tid a) m ik ro b la r b ila n z a r a r la n is h in i tasd iq lad i. Y a ra la rg a b irla m c h i ja rro h lik ish lo v i berish asoslari italiyalik F ra n - sisk o P la ts o n i to m o n id a n y a ra n i k e sib k en g ay tirish , F rid rix to m o n i d a n o l g a n t o ‘q im a la rn i t o ‘liq k esib o lib tash lash va fran su z ja rro h la ri G o d e va L e m e t to m o n id a n h a r to m o n la m a t o ‘liq ish lab ch iq ild i (1 9 1 6 -y .). K o ‘p r u s ja r r o h la r i y a ra d o rla m i d av o la sh n i tu b d a n o ‘zg a rtirish va ja rro h lik a m a liy o ti q ilish n i fik rla sa la r-d a , u la rn in g h a rak ati n atijasiz e d i. M a s h h u r ru s ja rro h i V.A. O p p e l h a rb iy -d ala ja rro h lig id a yangi a k tiv y o ‘n a !ish ta r g ‘ib o tch isi va ta ra fd o ri edi. U o ‘qli y a ralarg a b ir la m c h i is h lo v b e ru v c h ila m in g b irin c h ila rid a n b o lib h iso b lan ad i. 1916- yili V .A . O p p e l « Y a ra d o rla m i b o s q ic h la rd a davolash tartib i» g ‘oyasini o ld in g a s u r a d i. U n in g fik rich a, b u ta rtib d a « H a r b ir y a ra d o r q a c h o n , q a y e r d a , q a n c h a z a r u r b o ‘lg a n ja r r o h lik y o rd a m in i o la d i» , lekin V.A. O p p e l h a q iq iy ja n g o v a r s h a ro itla rd a tu g ‘iladigan v a z iy atla rd a ja r ro h lik y o rd a m ig a t a ’sim i y etarli b a h o la m a g a n . S h u n g a q a ra m a s d a n , O p p e ln in g x iz m a ti s h u n d a n ib o ra tk i, b o sq ich larg a k o ‘ch irish va jo y - la rd a d a v o la s h b iri-b iri bilan b o g ‘liq lik g ‘oyasidir. A r m iy a d a t i b b i y y o r d a m n i ta s h k il q ilis h tiz im i va h a r b iy - d a la ja r r o h lig i a s o s l a r i X a sa n k o l i d a y a p o n la r b ila n (1 9 3 8 ), X a lx in - G o l d a r y o s id a ( 1 9 3 9 ), F in ly a n d iy a b ila n ( 1 9 3 9 - 1 9 4 0 ) b ô ‘lib o 'tg a n www.ziyouz.com kutubxonasi t o 'q n a s h u v l a r v a q tid a j i d d i y a m a liy s in o v d a n o 't d i l a r . O lin g a n t a jr ib a la r s h u n i k o 'r s a ld ik i, o ld in g i y illa rd a is h la b c h iq ilg a n ja n g m a y d o n id a ja r o h a t l a n g a n l a r n i b o s q ic h li d a v o la s h , u m u m a n a y t- g a n d a , o ‘z in i o q la d i, le k in a y rim j i h a t l a r i n i t a k o m illa s h tir is h g a e h tiy o j b o r e d i. X u s u s a n , i x t i s o s l a s h t i r i l g a n t i b b i y y o r d a m n i k o ‘r s a tis h n in g o ‘ta ijo b iy a h a m iy a tg a eg a e k a n l i g i n i v a m a ’lu m g u r u h d a y a r a d o r la r n i ( k a lla , b o s h m iy a , q o ‘l - o y o q v a h .k .) d a v o - la s h g a m o ’lja lla n g a n m u ta x a s s is la s h tir ilg a n g o s p i t a l l a r n i y a r a tis h z a r u r e k a n lig i m a ’lu m b o ‘1di. 1 9 4 1 — 19 4 5 -y illa rd a g i Ik k in c h i ja h o n u r u s h in in g o ‘z ig a xosligi o ‘q o ta r q u ro lla r q u d ra tin in g o s h is h i, o ‘qli y a ra la r d a n k o ‘r a , p a rc h a li y a ra la n is h ia m in g o rtis h i, y a ra la n is h la r n in g k o ‘p la b b o l i s h i , u ru sh h a ra k a tla rin in g k a tta m aso fag a c h o 'z ilis h i, ja n g la r d a k o ‘p m ijlio n li a rm iy a la m in g ish tiro k e tis h id ir. B u la rn in g b a rc h a s i y a r a d o r la r s o n in i k esk in o sh ish ig a, tibbiy y o rd a m n i tash k il q ílish v a b o s q ic h la rd a d av o n i to 'l a k o ‘rsatishga z a ru riy a t tu g ‘d ird i. Y a ra d o rlarg a tib b iy y o rd a m n i tash k il q ilis h n in g ilm iy a so sla n g a n tiz im la rin i am aliy o tg a qoM lash, q o n iq a rli d a ra ja d a g i x o m a s h y o bazasi va tib b iy o t x izm atin in g b u t u n sh ax siy ta rk ib in in g s a m a ra li ishlashi ju d a yaxshi n a tija la r b erd i. M a n a , a g a r B irin ch i j a h o n u ru s h i v a q tid a jan g m a y d o n id a 50 % ga y a q in y a ra d o rla r q a y ta rilg a n b o ‘lsa, Ik k in ch i ja h o n u ru sh id a 7 2 ,3 % y a ra d o rla r va 9 0 ,6 % k a s a lla r j a n g m a y d o n ig a q a y ta rilg a n . Ik k in c h i j a h o n u r u s h id a ix tis o s la s h g a n g o s p ita lla r n in g ta s h k il q ilin ish i y a rad o rlarg a ko‘rsa tila d ig a n y o rd a m n in g sifati v a o q ib a tla rin i yaxshi to m o n g a keskin o ‘zg a rtird i. N a tija d a k a lla d a n y a ra la n g a n la r orasidagi o ‘lim B irin ch i ja h o n uru sh id ag ig a n is b a ta n 2 m a rta k am ay d i. K o ‘k ra k b o ‘sh lig ‘iga te sh ib k iig a n y a ra la n ish d a n o ‘lg a n la r s o n i 3 — 4 m a rta k am ay d i. Y ana Ik k in c h i ja h o n u ru s h id a q o r in d a n y a ra la n g a n y a ra d o rla rn in g 7 5 ,5 % ga ta s h x is bajarildi. L ek in yuqori natijalarga q a ra m a s d a n d a v o la sh n in g o q ib a tla ri ay rim g u r u h y a r a d o r la r id a q o n i q a r l i , d e b a y tib b o ‘ l m a s d i. M a s a la n , k o ‘k ra k n i te s h ib k irg an y a r a la n is h la rin in g 50% y irin g li in fe k siy a b i la n a s o ra tla n g a n ; q o rin n in g te s h ib k irg an y a ra la n is h la rid a g i o ‘lim 63% ni ta sh k il q ilg a n ; n o g ir o n lik - 1 7 ,1 % . S o n va y e lk a s u y a k la ri- n in g o 'q li sinishlarida 50—65% y a ra d o rla r n o g iro n b o ‘lg an . Y an a y a ra - larga b irla m c h i ja rro h lik is h lo v b e rish t o ‘liq b a ja rilm a g a n va 3 7 ,2 - 55,1 % d a y a ra n i kesib k e n g a y tiris h b ila n c h e g a r a la n ilg a n . K.o‘p h o lla rd a o ste o m iy e lit b ila n a s o r a tla n g a n va g a z li g a n g r e n a d a n o ‘Iim y u q o ri b o ‘lgan. Ik k in c h i ja h o n u ru s h id a n s o ‘n g y a ra d o rla rn i v a b e m o r la m i d a v o - la s h d a n o rttirilg a n ta jrib a la r, u la rd a g i k a m c h ilik la m i k o 'r s a tib v a tu - z a tilib , 35 jild lik k ito b «S ovet tib b iy o tin in g 1 9 4 1 — 19 4 5 -y illa rd a g i ta jri- www.ziyouz.com kutubxonasi basi» b o ‘iib c h iq d i va u sh u k u n g a q a d a r harbiy îib b iy o t x o d im lari u c h u n q o 'lla n m a b o ‘lib x iz m at q ila d i. U ndagi k o ‘p g in a u m u m iy h o - l a t l a r v a q o n u n i y a t l a r b u g u n g i k u n d a h a m o ‘z a h a m i y a t i n i y o 'q o tm a g a n . A m m o o 'z g a c h a o m illa rg a ega boMgan y an g i q u ro l- la rn in g p a y d o b o ‘lishi, ja n g o v a r o p e ra tsiy a la m in g o ‘ziga xos ta rz d a o ‘tk a z ilish i v a m a ’lum d a ra ja d a , tib b iy o tn in g va xu su san , ja rro h lik n in g riv o jla n ish i h a rb iy -d a la ja rro h lig in in g ayrim m u a m m o la rin i q a y ta d a n y a n g ic h a y e c h is h g a m a jb u r qildi. M a b o d o , z a m o n a v iy ra k e ta - y a d ro uru sh i q o ‘lla n ilsa , ja n g o v a r ja ro h a tla n is h la r o ‘zgacha b o ‘lad i. M e x a n ik sh ik astlar b ilan b ir q a to rd a k u y ish la r, ra d ia tsio n ja ro h a tla r b ila n b ir vaqtda yoki k e tm a -k e t ta ’sirida a ra ia sh s h ik a s t k o ‘rin ish id a b o l i s h i m u m k in . H a tto , z a m o n a v iy o ‘q h a m , y a ra h a m o ‘q o ta r q u ro lla r m u k am m allash u v i b ila n b o g ‘liq ra - v ish d a k o ‘p ro q o g ‘irlik d a ra ja si, kengligi va k o ‘p so n li ja ro h a tla rd a n ib o ratlig i b ila n a jralib tu ra d i. U ru s h o lib b o rish n in g y an g i u su lla ri sa n ita r y o ‘q o tis h la r so n in i o s h ir ib , Iib b iy o t x o d im la ri is h in i y a n a d a o g ‘ir la s h tir a d i. B u n d a y s h a ro itd a u ru s h v aqtida d o im o k u zatiladigan tibbiy y o rd am k o 'rsatish g a e h tiy o j b ila n u n i q o n d ira o lish o ra sid a g i n o m u ta n o s ib lik y a n a d a y a q q o iro q k o ‘rin a d i. S h u n in g u c h u n tu rli xil ja n g o v a r ja r o h a tla r va u la rn in g a s o ra tla rin i d a v o la sh n in g s ta n d a rt sxem asi ish lab c h iq ilm o q - d a , is h n in g b rig a d a -o q im usuli a m a lg a o sh irilm o q d a , b u n d a y a ra d o r- ga q a to r b o s q ic h la rd a n ib o ra t k e tm a -k e t tibbiy y o rd a m ta rk ib i tu rli xil sh a x s la r to m o n id a n k o ‘rsatilad i. Z a m o n a v iy u ru sh d a y a ra d o rla m i davolashning yutug‘i — b u tibbiyot x iz m a tin in g o ‘z v a q tid a k u ch va v ositalarini ishga solgan h o ld a k o 'p la b s a n ita r y o ‘q o tis h la r o ‘c h o g ‘iga ix tis o s la s h tirilg a n tib b iy y o rd a m n i m ak sim al y a q in lash îirish va y a ra d o rla m i tezlik bilan gospitalga yetkazib b o ris h va k o 'c h ir is h v a q tid a u la rg a kerakli y o rd a m n i k o ‘rsatish g a y e n g illa s h tir u v c h i tu rli k o ‘c h ir u v - tr a n s p o r t v o s ita la rin in g m u k a m - m a lla s h g a n lig id ir. Y a ra d o rla rg a y o rd a m k o ‘rsatish sa m a ra li b o ‘lishi u c h u n z a m o n a v iy te x n ik v o siita la r v a davolash u su lla rid a n o n g li rav- ish d a fo y d a la n is h b ila n , k o ‘rsa tm a la rg a aso slan g an k o ‘c h irish b ilan b o sq ic h li d a v o la s h n in g b u tu n siste m a sin i a n iq va to ‘liq ta sh k il qilish lo zim . I k k in c h i j a h o n u r u s h id a 0 ‘z b e k is to n d a n ja m i 1 4 3 3 2 3 0 k ish i q a tn a s h g a n b o ‘lib , s h u la rd a n 395725 kishi halok b o 'lg a n , 263055 kishi b e d a r a k y o ‘q o lg a n . 1418 k e c h a - k u n d u z d av o m e tg a n o g ‘ir u ru sh y illarid a o ‘z b e k isto n lik tib b iy o t x o d im la ri h a m m ard lik , q a h ra m o n lik n a m u n a l a r i n i k o 'r s a tg a n la r . U la r d a n M .A s h ra p o v a , N .A h m e d o v , A .V o h id o v , S .D o lim o v , K .Q a y u m o v , O .S h o k iro v , K .Ib ro h im o v va b o s h q a la r s h u la r ju m la s id a n d ir. www.ziyouz.com kutubxonasi II bob. ARALASH RADIATSION VA KIMYOVIY JAROHATLAR. TIBBIY KO‘CHIRISH BOSQICHLARIDA ULARNI DAVOLASH A ra la sb r a d ia ts io n -m e x a n ik (o ch iq va y o p iq ) ja ro h a tla n is h la r va u la rn i davolash M a sh g ‘ulotning maqsadi: n u r kasalligining turli b o sq ich larid a ja ro h a t- lanish va yopiq shikastlanishlar k ech ish in in g xususiyatlarini o ‘rg an ish va jang m aydonida BrTP, A TO tibbiy yondam k o ‘rastish prinsiplari. 0 ‘quv sa v o lla ri: aralash ra d ia ts io n ja ro h a tla n is h la rn in g ta v sifi, te r- m in o lo g iy a si, klinik k echish b o s q ic h la ri. N u r k a sa llig in in g tu r li b o s q ic h la rid a ja ro h a t va y o p iq s h ik a s tla n is h la rn in g x u su siy a tla ri. T ib b iy k o ‘c h irish b o sq ic h la rid a a ra la sh ra d ia ts io n sh ik a stta n ish la rn i d a v o la sh . J a r o h a tn in g rad io ak tiv z a h a rla n is h i. J a r o h a t k e c h ish g a ra d io a k tiv za- h a rla n is h n in g t a ’siri. M ash g ‘ulot olib borish tartibi. M a sh g ‘ulot o ‘quv x o n asid a va klin ik a- ning bogMov xonalarida o lib b o rilad i. 0 ‘quv xonasida aralash rad iatsio n shikastlanish to ‘g ‘risida nazariy sav o llar k o ‘rib ch iq ilad i. BogMov x o n a larida y u m sh o q to ‘qim alar ja ro h a tla n ish in in g turli b o sq ic h la rid a g i be- m o rla r k o ‘rsatiladi. Yuqoridagi h o la tla rd a n u r kasalligi b o ‘lg an d ag i xu- susiyatlar k o ‘rib chiqiladi. A gar sh a ro it b o ‘lsa, m a sh g 'u lo tn in g aralash rad iatsio n shikastlanishlarning p ato lo g iy asi va d av o lash n i o ‘rg an u v ch i tajriba laboratoriyasida o ‘tkazish m u m k in . M ashg‘ulot u c h u n n u r kasal- ligining turli bosqichlaridagi m ex a n ik ja ro h a t oigan b e m o rla r ilgaridan tayyorlab q o ‘yiladi (m asalan, k u c h u k lar). T alab alar b u h a y v o n la m in g n u r kasalligi bilan k asallan g an lard a ja ro h a tla m in g k e c h ish i v a ularni davolash xususiyatlarini o ‘rganadiIar. A m a liy m a sh g ‘u lot u c h u n qoM lanm alar: jad v allar, b o g ‘lo v x o n a sid a a sb o b la r, m ask a la r, fartu k lar, x a la tla r , q o ‘lq o p lar, ja r o h a tn i a n tis e p tik v o s ita la r b ila n yu v ish u c h u n s is te m a la r , a n tis e p tik e r i t m a l a r va b o sh q a la r. M a s h g ‘u lo t tarkibi. Y a d ro q u ro li ilgari q o M lanilgan b o sh q a xil q u r o lla r d a n tu b d a n farq qiladi. N u r shikastlanishi va b o sh q a sh ik astlan ish lar k o m b in atsiy asi h o z ird a A ra la sh rad iatsio n s h ik a s tla n is h deyiladi. A ra la sh ra d ia tsio n s h ik a s tla n is h la r ta sn ifi (A R S H ). A R S H n in g asosiy m a n b a s i — o 'r t a kalibrli ( 2 0 - 5 0 k T ) y a d ro qu ro lla ri shikastlovchi om illar. K ic h ik va ju d a kichik kalibrli q u ro lla rd a to z a g a m m a -n e y tro n li s h ik a s tla n is h la r kelib c h iq a d i. A R S H la r kelib c h iq is h d a q u y id ag i h o la tla r b o l i s h i kerak: a ) b a rc h a o m illa r - t o ‘lq in z a rb i, y o ru g ‘Iik n u rla n is h i, ra d ia ts io n n u rla n is h (d e y a rli) b ir v a q td a t a ’s ir q ilad i; www.ziyouz.com kutubxonasi b ) io n iz a tsiy a lo v c h i n u rla n is h bo sh q a ja r o h a tla r d a n o ld in t a ’sir q ila d i; d ) n u rsiz ja r o h a tla r ra d ia ts io n n u rla n ish d a n o ld in k elib c h iq a d i. J a r o h a t+ n u r la n is h n in g b irg a y o k i k e tm a -k e t k e lish ig a n isb a ta n n u r la n is h + ja r o h a t ogM rroq k e c h is h i b ilan farq lan ad i. A R S H q u y id ag ilarg a b o ‘lin a d i: ra d ia tsio n -m e x a n ik (R M ); r a d ia ts io n -te rm ik (R T ) ; ra d ia ts io n -m e x a n o te rm ik (R M T ); r a d ia ts io n -b io lo g ik (R B ) ; ra d ia tsio n -k im y o v iy ( R K ) ; ra d ia tsio n - b io lo g ik va k im yoviy (R B K ). A R S H te rm in o lo g iy a si: 1. A R S H ning e tio lo g ik fa k to ri - A R S H - n i k e ltirib c h iq a ru v c h i ikki y o k i u n d a n o rtiq fa k to rlar. 2 . K o m p o n e n î - A R S H n i ch iq a ru v c h i b itta e tio lo g ik fa k to r b i la n s h ik a s tla n is h . 3. U m u m iy k u c h a y ish s in d ro m i — ikki va u n d a n o r tiq sh ik astlo v ch i ta ’sirlar b ir- b irin in g patologik t a ’sirin i k o 'ch ay tirish i. A R S H te r m in i b ir v a q tn in g o ’zid a h a m s h ik a s tlo v c h i fa k to r t a ’s ir in i, h a m u m u m iy p a to lo g ik ja ra y o n n i a k s e ttira d i. A R S H k lin ik k e c h ish i b o s q ic h la ri: 1. 0 ‘tk ir (y o n d o sh ja r o h a t va n u rg a b irla m c h i reak siy a). 2. N u r g a b o g ‘Iiq b o ‘lm a g a n ta rk ib iy q ism la r u stu n lig i. 3. N u r k o m p o n e n tla ri u s tu n lig i. 4 . T ik la n u v c h i. A R S H n in g x u su siy atlari: — y a s h irin davri y o ‘qligi; — avj d a v m in g e rta b o s h la n is h i va og‘ir o ‘tish i; — u z o q tik la n ish b o sq ic h i; — u m u m iy va m ah a lliy p o s ttra v m a tik re a k siy a la rn in g o ‘zgarishi. O g ‘irlig i b o ‘y ich a A R S H 4 g u ru h g a b o ‘linadi. Download 24.3 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling