O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti
Rasm 1.1. Surxondaryo viloyati sug’orish va zax qochirish tarmoqlari
Download 1.54 Mb. Pdf ko'rish
|
surxondaryo viloyati qumqorgon tumanidagi oqtosh siu sugorish tizimini nov va kanallari va yumshoq egiluvchan quvurlari asosida modernizatsiyalash (1)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2.SUV ISTE’MOLCHILARI UYUSHMASI UCHUN GIDROMELIORATIV TARMOQLARNI TAKOMILLASHTIRISH, SUV ISTE’MOLI REJASINI TUZISH VA TEXNIK SERVISI
- SIU P-6-2 kanali buyicha,ga 300 400 154,1 3 123,6 8
- Mavsumiy sug’orishme’y ori, m 3 /ga Suorishdav ri
Rasm 1.1. Surxondaryo viloyati sug’orish va zax qochirish tarmoqlari sxemasi. Дустлик
СИУ 11
Oxirgiyillardaayrimxo’jaliklardaichkiariqlariyo’qligivatalabgajavobberolmasl igi sababli 5983 gektarmaydondazovur-drenajtarmoqlari suvidanto’g’ridan-to’g’ri sug’orishuchunfoydalanilmoqda. Viloyatningshimoliyzonasidajoylashgantumanlardagizovurtarmoqlariorqalioqadiga n suvlarningkimiyoviytarkibi sug’orishgaolinadigan suvganisbatanjudakamfarqqiladivabu suvlarniqabulqiliboluvchimanbaSurxondaryohisoblanadi. ViloyatdaasosiyzovurSariosiyotumanida - Qorasuv, Uzuntumanida - Joncheka, Denovtumanida - Qorasuv, Sho’rchitumanida - M.S, QarmoqsoyvaElbayonsoy, Jarqo’rg’ontumanida - Axmatko’l, XayitobodvaOqqo’rg’on, Oltinsoytumanida - Elbayonsoy, Qoratepa, Qarmoqsoy, QiziriqtumanidaK-1, K-2, K-3…K-9, SherobodvaMuzrabodtumanlarida- K-1, K- 2, K-3…K-11, Angortumanida - MS , Angor, Markaziyzovurlari, TermiztumanidaGVK, S-2-2, S-2-4 zovurtarmoqlarivaSherobod, Qiziriq, BandixontumanlarigaxizmatqiladiganmagistralVSTzovurihisoblanadi.
2012yildaviloyatning sug’oriladiganermaydonijami 325,31 minggektartashkilqildi. Viloyatgidrogeologiyameliorativekspedistiyasiningmuxandisvatexnikxodimlari, hamdatumanlardaishlayotganmutaxassislartomonidan sug’oriladiganerlarningmeliorativholatidoimiynazoratqilibkelinmoqda. Tikzaxkashquduqlar soni 84 donabo’lib, shundanhozirgikunda 62 donasi sozholatda. Hisobotyilidagimeliorativkadastrda sug’oriladiganerlarningmeliorativholatibo’yichakonikarsizmaydon 2,17
minggektarnitashkiletmoqda, shundan0,64 minggektarmaydondatuproqsho’rlanishinatijasida, 1,35 minggektardazax suv sathiko’tarilganligivatuproqsho’rlanishibilanbirgalikda
0,18
minggektarda 12
(daryoningpoymasidajoylashganerlarda)
zax
suv sathiko’tarilishinatijasidayomonlashgan. Yuqoridako’rsatilganmeliorativholatikonikarsizmaydonlarSurxon- Sherobodcho’lidajoylashgantumanlarning sug’orishmaydonlaridavaSurxondaryosiningpoymasidajoylashganerlardakuzatildi. Sug’oriladiganerlarningmeliorativholatiniyaxshilashvauninormalholatda saqlashmaqsadida 2007 yildavomidabirqanchaishlaramalgaoshirildi. Zovur-
drenajtarmoqlariniloyqadaitozalashvata’mirlashbo’yichaquyidagiishlaramalgaoshir ildi:
1.Xo’jaliklararozovurlarnitozalash
- 365,38 km. 2.Xo’jalikichkizovurlarnitozalash - 1285,5 km. 3.Davlatbalansidagiyopik-yotiqdrenajlarnita’mirlash - 112,5 km Shundan: mukammalta’mirlash
112,5km 4. Xo’jalikbalansidagiyopik-yotiqdrenajlarnita’mirlash - 24,9 km Viloyatbo’yicha 2008 yilda sug’orishuchunolingan suvningumumiymiqdori 2915 mlnm 3 bo’lib, sug’orishnormasibirgektarga 8961 m 3 nitashkiletmoqda. Sug’orilganmaydonlardan sizibchiqqan sizot suvlariningumumiymiqdori 747,15 mlnm 3 bo’lib, sug’orishgaolingan suvganisbatan 25,6% nitashkiletdi. Birgektar sug’orishmaydonidan sizibchiqqan sizot suvningo’rtachahajmi 2300 m 3 daniborat. Viloyatningshimoliyzonasidajoylashgantumanlardazovurtarmoqlarining suvi sug’orishgaolinadigan suvdankattafarqkilmasligi sababliayrimholatlarda sug’orishuchunfoydalaniladi. Viloyatbo’yicha sug’orishgafoydalaniladigan suvtarkibidagituzniigqotmaqoldig’io’rtacha 0,67 gr/ltashkiletsa, sizot suvlarningtarkibidagituzningqotmaqoldig’io’rtacha 1,49 gr/lnitashkiletdi. Viloyatningjanubiyqismidagiya’niSurxon- Sherobodcho’lidagizovurtarmoqlaridanoqadigan sizot suvlarningtarkibidagituzningqotmaqoldig’ialohidako’rsatilsajudayuqoriko’rsatgich 13
gaegabo’ladivabuko’rsatgichlartumanlarbo’yichailova 17 dako’rsatilgan. Jamiviloyatbo’yicha sug’orishgaolingan suvlarorqali sug’orishmaydonlarigakirimbo’lgantuzlarninghajmi 2278,74 mingtonnabo’lib, sizot suvlaribilanzovurtarmoqlariorqalichiqimbo’lgantuzlarningumumiyhajmi 1148,45 mingtonnanitashkiletdi. Sug’orishmaydonidaqolayotganumumiytuzmiqdori 1130,29
mingtonnabo’lib, jumladanbirgektarerdaqolayotgantuzmiqdori 3,47 tonnanitashkiletmoqda. Tuproqsho’rlanishi. Sug’oriladiganerlarningtuproqsho’rlanishdarajasinitekshirish 2008 yil sentyabr - oktyabroyidaamalgaoshirildi. Tuproqsho’rlanishdarajasiasosanSurxon- Sherobodcho’lidajoylashganTermiz, Angor, Sherabod, Qiziriq, Muzrabod, Bandixon, Jarqo’rg’ontumanlarihamdaSariosiyo, DenovvaBoysuntumanlariningSurxon- Sherobodcho’lihududidajoylashganxo’jaliklarimaydonlaridatekshirildi. Viloyatningshimoliyvamarkaziyqismidajoylashgantumanlarning sug’orishmaydonlarisho’rlanmaganmaydonhisobigakiritilgan. Tuproqsho’rlanishdarajasiMultimetr (konduktometr) asbobiko’rsatgichlariasosidahisoblandi. Viloyatbo’yichajamisho’rlanganmaydon 113,65
minggektarnishundan: kuchlisho’rlangaimaydon 1,42 minggektarni, o’rtachasho’rlanganmaydon 39,8 minggektarnivakamsho’rlanganmaydon 72,43 minggektarnitashkiletdi. 2008-2009 yilko’zgi– qishkimavsumidaerlarningsho’riniyuvishtadbirirejalashtirilmadi. Viloyatgidrogeologiyameliorativekspedistiyasihisobidagikuzatuvquduqlar soni
1043 donanitashkiletadi. Zax suvlar
sathiningko’tarilishiayrimtumanlardakuzatilmoqda, buesabirtomondan sug’orish suvininormadanko’polibundan samarasizfoydalanishbo’lsa, ikkinchidandaryolarda suv sathiko’tarilganda, daryoqirg’og’igayaqinjoylardao’zlashtirilganerlardakuzatilmoqda. BuniQumqo’rg’onvaJarqo’rg’ontumanlarimisolidako’rishmumkin. 14
Zax suv sathi 2,0 metrgachabo’lganmaydonapreloyida 3,13 mingga, iyuloyida 3,14 minggavaoktyabroyida 3,00 minggektarnitashkiletdi. Zax
suvlarningmineralizastiyasiviloyatningshimoliyqismidajoylashgantumanlarda sug’orish suviningmineraltarkibidanunchako’pfarqqilmaydi.
Surxon- Sherobodzonasidajoylashgantumanlardazax suvlarningmineralizastiyasiyuqoriekanligikuzatiladi. Sherobod, Qiziriq, BandixonvaqismanAngortumanlaridazax suvlarimineralizastiyasi 5-10 gr/litrdaniboratligikuzatildi. Meliorastiyanirivojlantirishdanasosiymaqsad, qishloqxo’jalikmahsulotlariningunumdorliginioshirishvaaholiniistemolmollaribilan taminlash, hamdaqishloqxo’jalikishlabchiqarish sohalarinirivojlantirishdaniborat. Ko’pyilliktajribalargaasoslanib sug’orilibkelinayotganerlarningunumdorliginioshirishva suvdan
samaralifoydalanishuchunquyidagiishlarniamalgaoshirishtalabqilinadi: Xo’jaliklararovamagistralzovurtarmoqlarinirekonstrukstiyaqilishvata’mirlash. - Sug’oriladiganerlarnimukammaltamirlash. - Agrotexnikakoidalarigato’liqrioyaqilish - Sug’orishgaolinadigan suvdan samaralifoydalanish. - Xo’jaliklararovamagistralkanallarnibetonqoplamalarbilanqoplash. - Xo’jalikichkizovurtarmoqlarinio’zvaqtidatozalabturish - Yangi sug’orishtexnikalarinio’zlashtirishvaamaldatadbiqqilish. - Erosti suvlaridan samaralifoydalanishyo’llariniizlash. Muxandis- xodimlarjadvali.Mutaxassislarniishgajalbqilishvakadrlarbilantaminlashishlariasosa nQishloqva suvxo’jaligivazirligiishlabchiqqanvajoriyqilinganshartlarvayo’llanmalargarioyaqili nganholdaamalgaoshirilmoqda. Viloyatgidrogeologiyameliorativekspedistiyasibo’yichahisobotyilidaxodimlar jadvaligaasosan 145 xodimishlashilozimbo’lsa, amaldaxam 145 xodimishladi. 15
Malumotibo’yicha: Oliy
- 66 ta O’rtamaxsus
- 59 ta O’rta
- 16 ta Tugatilmagano’rtamaxsus - 4 ta Mutaxassisligi: Gidrogeolog
- 12 ta Gidrotexnik
- 79 ta Ximik - 1 ta Tuproqshunos - 5 ta Boshqalar
Sug’oriladiganerlarningmeliorativholatiniyaxshilashvauni sog’lomlashtirishbo’yichaPrezidentimizningchiqarganqarorlariniamaldatadbiqqilis hborasidaSurxondaryoviloyatgidrogeologiyameliorativekspedistiyasiningbarchaxo dimlariborimkoniyatlaridanfoydalanib, o’zbilimvakuch-quvvatinishuyo’lda safarbaretmoqdalar. [21] Узун тумани мелиоратив тармоклар харитаси Шартли белгилар Давлат чегараси Туман чегараси Хужалик чегараси Дарёлар Хужаликлараро зовурлар Хужалик ички зовурлар Т емир йул Авто йул Очи
лдие в Эшмирзаев Омонов Пирназаров Гулистон А.Темур
Пи рн аза ров Серха
ракат К.Алиев
Хурсанд Сурхондарё Жонче ка
стон Мехнат
Оби-заранг Кора-сув
Кора -тог
Туп ала
нг Rasm 1.2. Qumqo’rg’on tumani sug’orish va zax qochirish tarmoqlari sxemasi. 16
2.SUV ISTE’MOLCHILARI UYUSHMASI UCHUN GIDROMELIORATIV TARMOQLARNI TAKOMILLASHTIRISH, SUV ISTE’MOLI REJASINI TUZISH VA TEXNIK SERVISI 2.1.“ Oqtosh Suv iste’molchilari uyushmasi to’g’risidaiqtisodiy- texnikma’lumotlar. “Oqtosh”Suv iste’molchilari uyushmasi 2014yil iqtisodiyinqirozgaduchbo’lib, etilganvafermerxo’jaliklarigabo’lingan.
N
Kanal SIU
Fermerxo’j aliklar
Sug’oriladiga nermaydoni,g a
,(netto) netto Brutto Paxta Kuzg ibug’
doy Bosh
qaeki n-lar
Xo’j a- likm arkaz i Takro- riyekin lar
1 P-6-2-
2 AsadovK
56,25 75
28,9 22,97 3,51 0,87
22,52 2 P-6-2- 4 SultonovD 49,5 66
25,43 20,21 3,12 0,74
20,21 3 P-6-2- 6 Murotov A 42,75 57 22,45 17,45 2,2 0,65
17,45 4 P-6-2- 8 Ortikov O 61,5 82
30,64 26,11 3,8
0,95 26,11
5 P-6-
210 Axmedov
M. 43,5
58 22,71 17,76 2,35 0,68 17,76
6 P-6-
212 Abdullaev D. 46,5
62 24
19,18 2,60 0,72
19,18 17
SIU P-6-2 kanali buyicha,ga 300 400 154,1 3 123,6 8 17,59 4,61 123,68
Mavjudxo’jaliklarsug’orishtarmoqlarituproqdanqurilganvaularningEFK = ї netto
/ ї
brutto = 300/400= 0,75 teng,kanallarnisbiyuzunligi 57m/ganitashkiletadi, kollektor-zovurlarchuqurligi 2.0mvauzunligibirgektarhisobidan 15metrigateng. Natijadaerlarmeliorativxolatiemonlashadi, tuproqlariningaerastiyaqatlaminizaxvatokokbosadi. Sug’orishtarmoqlarninovlivayumshoqquvurlardanqabuletganholdaEFK =0,90-0,92 gatengbo’ladi ( ), yanixo’jalikqo’shimcha 15-17% yoki 47-54 gasug’oriladiganermaydonigaegabo’lishimumkin. Mavjudsug’orishtarmoqlariningFIK = 0,72 gateng. Novlivayumshoqquvurlisug’orishtarmoqlariningFIK=0,87 –0,90 gateng ( ) ,yanimavjudxolatiganisbatanxo’jalikda: DM = (FIK loyiha -FIK
mavjud ) xM
br = (0,90-0,72) x = 857kub.m/ga suvtejabqolinadi. Formulada: M brutto
- xo’jalikbuyichaqishloqxo’jalikekinlariningo’rtachakeltirilganmavsumiysug’orishm ey’eri,kub.m/ga., M brutto =( M paxta
xb paxta
+M bug’doy
xb bug’doy
+M boshqa
xb boshqa
+M takroriy
) / 100 x = 2900x0,428+ 900x0,30+3800x0,26) /100x0,67 = 3729kub.m/ga 18
Qishloq xo’jaligi ekinlarining suorish rejimi va keltirilgan gidromodul hisobi.
va maydonifoizi Mavsumiy sug’orishme’y ori, m 3 /ga Suorishdav ri Ko’rsatkichl arvabirlikla r Oylar III IV V VI VII VIII IX X XI Paxta
% 5 , 47
7400 11.V-15.IX , %
9 21
32 28
10
т ,
m / 3
666 1554 2368 2072 740
q ,
sek l . /
0,38 0,6
0,88 0,77 0,57
,
sek l . /
0,18 0,28 0,42 0,36 0,27
Bug’doy % 5 , 47
3400 15.IX-20.V , % 18
25 20
19
18 т ,
m / 3
612 850
680
646
612
s q ,
sek l . / 0,22
0,33 0,25
0,47 0,24
q ,
sek l . / 0,11
0,16 0,12
0.22 0.11
Boshqa ekinlar
% 5
7700 16.VI-15.X , %
14 31
27 21
7
,
3
1078 2387 2079 1617 539
,
sek l . /
0,89 0,89 0,77 0,62 0,41
19
q ,
sek l . /
0,04 0,04 0,04 0,03 0,02
Takroriyekin (dukkakliekinlar ) % 5 , 47 4000
20.VI-10.IX , %
11
40 35
14
т ,
m / 3
440 1600
1400 560
s q ,
sek l . /
0,51 0,60 0,52 0,45
,
. /
0,24 0.29 0,25 0,21
20
21
2.3.SIUning sug’orishvakollektor-zovurlarinitakomillashtirish. Yuqoridagilarnihisobgaolib, loyihadasug’orishtarmoqlarni, novkanallarvayumshoqquvurlarasosidatakomillashtirishishlaribajarildi. Jumladan: 1.SIUuchunloyihalanayotganboshkanali: a) suvsarfi: -P-6-2 kanaliningnetto suvsarfi Q nettoP-6-2 = q sx netto = 0,75 x 300 =225 l/s ,yani standartbuyicha Q nettoP-6 -2 =225l/s. -P-6-2 kanaliningbrutto suvsarfi: Q bruttoP-6-2 = Q nettoP-6-2 / p-6
p-6-1 m.a
=225 / 0.96 x0.96 x0,98 = 203.21l/s.,yani standartbuyichaQ bruttoP-6-2 = 205 l/s. B) parametrlari: - kanaldagisuvchuqurligih P-6-2 = [0,904 x n 1/2 xQ bruttoP-6-2 1/2 ]/ p
1/3 xi 1/4 ,m. Formulada: n – kanalgadir-budurdigi, n =0.015; r – parabolaparametri, LR-60,80 lotoklariuchunR=0.2m, yuqorimarkalilotoklaruchunR =0,35m.; i-
lotoknishabligi (haritadalotoktrassasibuyichapiketlaro’lchamlariasosidaaniqlanadi). I = (H o – H b ) /L P-6 -2 = (656 –654,4) / 800= 0,002. h P-6-2
= 0,904 x 0,015 1/2
x 2.05 1/2
/ 0.35 1/3
x 0,002 1/4
= 1.05m. Lotok
suvchuqurligi suvsarfiqiymatlariasosidauningzavodmarkasianiqlanadi ( ) : LR- 60 markalilotokqabulqilamiz, h LR-80 = 60sm h P-6-2
+10-12sm = 1.05+11sm =1.15 m. Buerda 10sm – lotokdagisuvqatlamizapasi. 22
2.SIUfermerkanali: a)fermerkanaliningsuvsarfierdamidabirkunmobaynidasug’oriladigan ermaydonibirkundakultivastiyaqiladiganmaydonidankambo’lmasligilozi m,( ),yani kult
. = sug
. MTZ-80
traktoribirkunda = 10-12ga (
) ermaydoninikultivastiyaqilishini
hisobgaolib, fermerkanaliningengkamsuvsarfinianiqlaymiz: Q netto = (mx ) / 86,4= 900x11/86,4= 114,5l/s . Brutto suvsarfi: Q netto = Q
netto / p-6-2 x m.a
= 114.5/0,96 x0,98 = 116,8 l/s.
StandartbuyichaQf = 120l/c. Formulada: m uzan
birmarotabasug’orishmey’erikubm/ga (sug’orishrejimlarijadvalidanqabulqilinadi); B) fermerkanalidasuvoqimichuqurligi: h P -6 –1 = [0,904 x n 1/2
xQ bruttoP-6-1 1/2 ]/ p
1/3 xi 1/4 ,m. Formulada: n – fermerkanaligadir-budurdigi, n =0.015; r – parabolaparametri,LR-60,80 lotoklariuchunR=0.2m, yuqorimarkalilotoklaruchun
– fermerkanalinishabligi (haritadaP-6-2-2 lotoktrassasibuyichapiketlaro’lchamlariasosidaaniqlanadi). I = (H o – H
b ) /L P-6-2-2 = (655- 652)/1200 = 0,0025: h P -6 –2-2 = [0,904 x 0,015 1/2
x205 1/2
]/ 0.35 1/3
x 0,0025 1/4
= 0,83 m v) fermerkanalilotokningmarkasi
Lotokichidagisuvsatxih l
= h P -6 –2-2
+ (10-12sm) tengbulishishart,yani h l
23
3.Fermerkanalidansuvoqimisug’oriladigandalamaydonidamavjudmu vaqqatariqlargatushib,ularorqaliegatlargataqsimlanishilozim. Muvaqqatarig’Io’rnigaloyihadayumshoqegiluvchanquvurlarqabuletil adi. A) quvurningsuvsarfi: -Q quv
= Q nettoP-6_2-2 / N quv
= 225/ 2 = 112.5 l/s , standart Q quv
= 115 l/s.
b) quvurningishuzunligi: - l
quv = Q
quv xa/ q
e ,m.
Formulada: q e – sug’orishegatningsuvsarfi, l/s; a – egatningoraligi,m. Egatningsuvsarfinianiqlashuchunquyidagiprof.KrivovyazS.M. formulasidanfoydalanamiz: q e = 0,110 ( i e ) 1/2 h 2
, l/s. Formulada: i e – egatnishabligi, ( haritaasosida); h – egatichidagisuvoqimichuqurligi,m. h e = 0,6xH - 2∆ ,m.; H – egatningbutunchuqurligi,m.(H=25-30cm), ∆ - sug’oriladigandalayuzinimexanizmlartekislashnotekesligi, ∆=3-5sm. h e = 0.6 x 27sm –2x 4sm = 8.2sm. Yuqoridankelibchiqib, q e = 0,110 (0,0025) 1/2 0,082
2 x1000= 0,24 l/svasug’orishquvurishuzunligi: l quv
= Q quv
xa/ q e = 115 x 0.9 / 0,24 = 431m. v) sug’orishquvurningbutunuzunligi L quv
= 3,6 x q e x t egat / m
0 x a, m. Formulada: t egat=
[m 0 xa /K 1 x J]
1/1-b –egatnisug’orishvaqtisoat; J- xullanganperimetr,m ;K 1 – suvnituproqqashimilishtezligi,m/soat, engiltuproqlaruchun 0.12-0.08m/soat, o’rtatuproqlaruchun 0.01-0.08 vaog’irtuproqlaruchun 0.01m/sotadankam. J –quyidagiformulaerdamidahisoblanadi: J= 0,106 [q e / ( i
e ) Ѕ ] 0,267
=0,106 [0,24/ (0,0025) 1/2
] 0,267
= 0,28 m. 24
Yuqoridagilarni hisobgaolib, t egat= [0,1 x 0,9 /0,1x 0,28] 1/1-0.5
=20,4 soatvaegatuzunligi: L quv = 3,6 x 0,24 x 20,4 / 0,1 x 0,9 = 195 m. G) sug’orishquvuriningdiametriquyidagiformuladananiqlanadi: d quv. = [4Q netto
/ r] 1/2
= [4 x 0,09/3,14xV] 1/2
=0,24myoki240 mm. Standartdiametrid quv stan = 250mm. D) quvurdagimavjudsug’orishnaychalaridiametri: d naycha = [q e x10 2 / 2,1 x ( h 0 )
] 1/2
, mm. h o = 2,5-3 d sug.quvur =3 x 250mm = 750mm, yani 0,75m. sug’orishshlangalardamavjudnaychalardiametri: d naycha
= [0,24 x 100/ 2,1 x (0,5) 1/2
] 1/2
= 2,77sm. Yangi sug’orishtarmoqlarifoydaliishkoeffistienti : s.t. =
p-6 p-6-1
quv = 0,96x0,96x0,98 =0,90 Download 1.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling