«физика» кафедраси

Чизма 3.1.4. Ёруғликнинг тери билан ўзаро таъсири [20] 
 
Чизма 3.1.5. Терининг турли хил тўлқин узунликдаги ёруғликни 
ўтказиши.

---

54 
Ютилиш спектрлари билан аниқланадиган ДНК, триптофан, тирозин, 
ураканин кислоталари ва милонин терининг узун тўлқинлик ультрабинафша 
ёруғликга нисбаттан етали даражада шаффофлиги УБ нурланишларини
Чизма 3.1.6. 3 ммлик қалинликдаги кўкрак бези тўқимаси қатламида 
утказиш спектри.
 
Интегралловчи муҳити бўлган спектрометрдан 
фойдаланилган. Биотўқима компоненталари 1-гемоглабин; 2-ёғ; 3-
сувнингютилиш спектрларига қушган ҳиссаси кўрсатилган. 
 
қўллаб терининг бир қатор фотокимётерапия усулларини ўтказиш имконини 
беради (3). Тўқиманинг бошқа гитероген кўп кампонентали мисоли бўлиб 
кўкрак бези тўқимаси
ҳисобланади. У асосан ёғ, фиброс тўқималардан ва 
томирлар системасидан ташкил топган. Қон гемоглабини, ёғ ва сувнинг 
ютилиш паласалари спектрда яққол кўриниб турибди, 3.1.6 – чизмада 3 
ммлик қалинликдаги кўкрак бези тўқимаси қатламида
invirto 
ўлчашлар 
интегралловчи муҳити бўлган спектрометр ёрдамида олиб борилган. 700 ва 
1100 нанометр оралиғида тўқиманинг кенг шаффоф соҳаси мавжуд, 1300 
ва1600 нанометр тўлқин узунлиги яқин соҳада кичик ўтказувчанликли 
анчагина кичик шаффофликка эга бўлган соҳа мавжуд. 

---

55 
Қовурға ва бош суяк қопқоғи каби қаттиқ тўқималар спектрнинг
кўриш ва яқин инфрақизил соҳасида нисбатан яхши ўтказишни кўриш 
мумкин (3). Биотўқималарда кўплаб сочилиш натижасидаги ёруғликнинг 
сочилиши таҳлил қилинганда одатда ютилиш ва сочилиш марказлари 
тақсимоти тенг деб тахмин қилинади. УБ, кўриш ва яқин ИҚ нурланиш учун 
анизатроп сочилиш одатий бўлиб, у бир карра сочилган фотонларнинг кучли 
йўналтирганлигини характерлайди, бу эса ички менбраналар (Голджи 
аппарати), 
лизосомалар, 
метохондриялар 
каби 
катта 
органел 
ҳужайраларининг мавжудлиги билан боғлиқ (3). Биотўқималарда кучли 
анизотропия сабабли ёруғликнинг сочилиши ва унинг кўп марталик 
характери ўтган ёруғликнинг Бугер-Бер қонунидан четланишга олиб келади. 
3.1.6-чизма 3 ммлик қатламлик кўкрак бези биотўқимасининг ўтказиш 
спектори. 1)гемоглабин, 2) ёғ, 3) сув.
Бундан ташқари кўплаб тўқималар учун масалан, тери, кўз тўр пардаси, 
қон каби тўқималар учун ютилишнинг бир жинслимаслиги характеридир. 
Маълумки кўз тўр пардаси миланин грамулаларнинг ютилиш 
коэффициентининг қиймати уни ўраб турган тўқималардан 10 марта катта, 
унинг тақсимоти эса тенг эмас. Эритроцид суспензияларда гемоглабинда ҳам
кўк соҳада ёруғликнинг кучли ютилиши тенг тақсимланмаган. Муҳитдаги 
хромофор молекулаларнинг тенг бўлмаган тақсимотида сита эффекти деб 
аталадиган ҳодиса намоён бўлади ва ўлчанаётган оптик зичлик камаяди. 
Ютувчи муҳитнинг оптик зичлиги қанча катта бўлса, бу камайиш шунча 
катта. Натижада ёруғликнинг сочилиши каби сита эффекти ҳам хромофор 
молекулаларнинг ютилиш спектрларига таққосланганда спектрларни 
силлиқлаб сусайишига олиб келади. Сита эффекти кучлироқ бўлган
сусайган 
спектрларнинг 
максимумларида 
оптик 
зичлик 
камаяди, 
миниумларда эса ёруғлик сочилиши таъсир кўрсатганда бу қиймат ошади. 
Тўқимада лазер дастасининг тарқалиш давомида сусайиши ва кенгайиши 
кўп марта сочилиш ва ютилиш натижасидир. Тескари йўналишда 

---

56 
нурланишнинг диспер ташкил этувчисининг ҳосил бўлиши ҳажмий 
сочилишнинг асосий сабаби бўлиб ҳисобланади.
Шундай 
қилиб 
тўқималарда 
ёруғликнинг 
сочилиши 
унинг 
компоненталарининг сочилиш ва ютилиш хусусиятларидан боғлиқ: 
ҳужайралар, ҳужайра оргонеллалари ва турли-туман тўқима структуралари. 
(1-3,31). Ёруғликнинг тўқима орқали тарқалишида ўлчамлар, шакл ва бу 
структураларнинг зичлиги, ўраб олган моддага нисбатан синдириш 
кўрсаткичи, тушаётган ёруғликнинг қутбланганлик ҳолати муҳим рол 
ўйнайди(1-3). Тўқима структураларининг мураккаблиги ва турли-туманлиги 
ёруғликнинг ютилиши ва сочилишини инобатга оладиган оптик модель 
ишлаб чиқишда қийинчилик туғдиради. Тўқималарнинг моделлаштириш 
учун иккита яқинлашишдан фойдаланилади. Биринчисида тўқима фазодаги 
оптик параметрларининг узлуксиз тақсимоти муҳити моделлаштирилади, 
иккинчисида тўқима сочувчиларнинг дискрет ансамбли деб қаралади[1-3,13]. 
Ёндашувни танлаб олиш, ўрганилаётган тўқималарнинг структуравий ўзига 
хослиги ва керакли нур сочадиган хусусиятларининг турига боғлиқ. Кўпгина 
тўқималар структураси кенг дипозонда ўзгариб турадиган тузилмалардан 
иборат бўлиб, у кўпинча ўзгарувчан фазовий масштаб билан биржинслимас 
синдириш кўрсатгичини тасодифий континууми сифатида ифодаланади.
Ютилиш спектрлари билан аниқланадиган ДНК, триптофан, тирозин, 
ураканин кислоталари ва милонин терининг узун тўлқинлик ультрабинафша 
ёруғликга нисбаттан етали даражада шаффофлиги УБ нурланишларини 
қўллаб терининг бир қатор фотокимётерапия усулларини ўтказиш имконини 
беради (3). Тўқиманинг бошқа гитероген кўп кампонентали мисоли бўлиб 
кўкрак бези тўқимаси
ҳисобланади. У асосан ёғ, фиброс тўқималардан ва 
томирлар системасидан ташкил топган. Қон гемоглабини, ёғ ва сувнинг 
ютилиш паласалари спектрда яққол кўриниб турибди, 1. 12 – чизмада 3 
ммлик қалинликдаги кўкрак бези тўқимаси қатламида
invirto 
ўлчашлар 
интегралловчи муҳити бўлган спектрометр ёрдамида олиб борилган. 700 ва 
1100 нанометр оралиғида тўқиманинг кенг шаффоф соҳаси мавжуд, 1300 ва 

---

57 
1600 нанометр тўлқин узунлиги яқин соҳада кичик ўтказувчанликли 
анчагина кичик шаффофликка эга бўлган соҳа мавжуд.
Қовурға ва бош суяк қопқоғи каби қаттиқ тўқималар спектрнинг
кўриш ва яқин инфрақизил соҳасида нисбатан яхши ўтказишни кўриш 
мумкин (3.1.5,3.1.6 чизмалар) [7]. Биотўқималарда кўплаб сочилиш 
натижасидаги ёруғликнинг сочилиши таҳлил қилинганда одатда ютилиш ва 
сочилиш марказлари тақсимоти тенг деб тахмин қилинади. УБ, кўриш ва 
яқин ИҚ нурланиш учун анизатроп сочилиш одатий бўлиб, у бир карра 
сочилган фотонларнинг кучли йўналтирганлигини характерлайди, бу эса 
ички менбраналар (Голджи аппарати), лизосомалар, метохондриялар каби 
катта 
органел 
ҳужайраларининг 
мавжудлиги 
билан 
боғлиқ 
[3].
Биотўқималарда кучли анизотропия сабабли ёруғликнинг сочилиши ва 
унинг кўп марталик характери ўтган ёруғликнинг Бугер-Бер қонунидан 
четланишга олиб келади.