Hisob va audit fakulteti “buxgalteriya hisobi ” kafedrasi
-rasm. “Yakuniy moliyaviy natija” schyoti bilan bog’liq bo’lgan barcha
Download 0.81 Mb. Pdf ko'rish
|
iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida koxonalarda moliyaviy natijalar hisobi va tahlili
3-rasm. “Yakuniy moliyaviy natija” schyoti bilan bog’liq bo’lgan barcha schyotlar korrespondensiyasi. D-t 9110,9120,9130,9140 K-t D-t 9410,9420,9430 K-t Д-т 9610 – 9690 К-т Д-т 72 К-т D-t 9900 K-t Sotilgan maxsulot tannarxini xisobga oluvchi schyotlarning xisobot davri oxirida yopilishi D-t 9010,9020,9030 K-t Asosiy faoliyatdan olinadigan daromadlarni xisobga oluvchi schyotlarning xisobot davrioxirida yopilishi
Davr xarajatlarini xisobga oluvchi schyotlarning xisobot davri oxiriga yopilishi
D-t 9310 – 9390 K-t Asosiy faoliyatdan olinadigan boshka daromadlarni xisobga oladigan schyotlar- ning yopilishi
Moliyaviy faoliyat bo`yicha xarajatlarnihisobga oluvchi schotlarni yopilishi Д-т 1 – К-т Moliyaviy faoliyatdan olibnadigan daromadlarnihisobga oluvchi schotlarni yopilishi Favqulodda zararlar schotini yopilishi
Д-т 71 К-т Favqulodda foydalar schotini yopilishi Д-т 81 – 8 К-т Foydani sarflanishi schoti(soliq bo`yicha)ning yopilishi Д-т 871 К-т 9900 – Yakuniy moliyaviy natija schotining yopilishi (zarar) 9900 – Yakuniy moliyaviy natija schoitinig yopilishi (фойда)
35
M shaklini oldingisiga q z q q z : bozor iqtisodiyoti sharoitida moliyaviy hisobotdan yangi foydalanuvchilar, dastavval aksionerlar, shuningdek, boshqa investorlarning vujudga kelishi; korxona menejerlarining yangi axboro kelishi; z q f z q z shu kabilar. M yangi xisobot shaklini amalga tadbiq etish q z q : bundan buyoqqa sotilgan maxsulot tannarxiga faqat mazkur xisobot davrida sotilgan maxsulotga tegishli ishlab chiqarish toifasidagi xarajatlar q . Q p q ; ilgari korxona tasarrufida qolgan foyda hisobidan qoplanadigan moddalar xozir xarajat moddalari hisoblanadi, lekin korxonaning soliqqa tortiladigan bazasidan chegirilmaydi. X N z , q f f q . X N z f ti f q . q : 1. Yalpi foyda (YAF); 2. Maxsulotning ishlab chiqarish tannarxi (IT); 3. Sotishdan olingan yalpi foyda (SYAF); 36
4. Davr xarajatlari (DX); 5. Asosiy faoliyatdan olingan foyda (AFF); 6. Moliyaviy faoliyatdan olingan foyda (MF) yoki zarar (MZ); 7. U f f (UF); 8. Favqulodda foyda (FP) yoki zarar (FZ); 9. Solik tulangungacha olingan foyda (STF); 10.
Sof foyda (SF). Bozor iqtisodiyoti sharoitida tashqi foydalanuvchilar, aksiyadorlar va menejerlarni aynan shu axborotlar qiziqtiradi. M f menejerlarining talablari bir- q belgilanadi: boshqaruv qarorlari samaradorligini oshirish vazifalari va tashqi foydalanuvchilar talablari. Tashqi
foydalanuvchilarni asosan
mahsulot(ish,xizmat)lar sotish
samaradorligi, aktivlarning samaradorligi, xususiy kapitalning samaradorligi va bir aksiyaning samaradorligi qiziqtiradi. S , . q f moliya bozorida raqobatbardoshlilik va uning moliya- olib borayotganligini baholash imkoniyatini beradi. M q q q investorlar uchun qanday ahamiyatga ega ekanligini tushungan korxona menejerlari q q q q q tashqi investorlar va boshqa qiziquvchi(xaridorlar va mol yuboruvchi) tomonlar z q f q q q .
37
Ichki boshqaruv qarorlarini qabul qilishda menejerlar daromad va xarajatlarning aniq tasnifini bilishi va bu axborotlarni tahlil qilish uchun ularni qulay shaklda tezkor olish kerak. Daromad va xarajatlarning aniq tasnifi shuning uchun zarurki: Birinchidan: davr ichida daromadning asosiy qismi qaysi manbadan olinganligini aniqlash uchun; Ikkinchidan: mahsulotning ishlab chiqarish tannarxini davr xarajatlaridan ajratib olish uchun; U : z . Moliya - Buxgalteriya Hisobi Milliy A z M z .
M q q z , q usuli hisoblanadi. Moliyaviy hisobotlarning maqsadi korxonaning moliyaviy ahvolidan, uning f p , f q q q q uchun zarurdir. Moliyaviy , O z R p q , , z q -mulki z yicha ushbu mol-mulk bilan javob beradigan,
38
shuningdek mustaqil balans va hisob- q , q q f q, q q etadi.
O z R p A f q 1 - ... ; q ; ; f q f ularning boshqaruv kompaniyalari; manbalari yuridik va jismoniy shaxslarning f q f ; q z , va jismoniy shaxslar q q f ; f ... q z 1 , yilidan keyingi yilning 15 , xulosasi nusxasini taqdim etadilar. T z q torlik xulosasining nusxasi soliq organlariga z 1 q . Moliyaviy hisobotni z O z R p Q , O z R p ing Fuqarolik Kodeksi, Buxgalteriya hisobi milliy standartlariga, shuningdek z q -huquqiy hujjatlarga asoslanish lozim. Moliyaviy hisobot shakllariga rahbar va bosh buxgalter imzo chekadi, imzolar muhr bilan tasdiqlanadi. 39
M z . X tuzatilgan taqdirda tegishli qaydlar qilinadi, ularni moliyaviy hisobotlarga imzo chekkan shaxslar tasdiqlab, tuzatish sa . M - bu shunday moliyaviy hisobotki, q xarajatlari umumlashtiriladi. Buxgalteriya hisobini asosiy komponenti - moliyaviy f z asosiy vosita hisoblanadi. M O z R p A z 1 8 27 M -son BHMA asosida tartibga solinadi. U q
q a bayon qilingan umumiy qoidalarga muvofiq ravishda hisobotni tuzish va taqdim etishlari uchun bu moliyaviy natijalarni tasnif etishni q . q q . S , z f z , f q z , f , z , z hisobotdagi muhim xatolarni tuzatish tartibini belgilab beradi. M z z q z . 40
Hisob baholari z - q q hisobotning ilgari baholash uchun foydalanilgan tasniflash moddalariga kiritiladi. J q z mohiyati va qiymati yoki z z , q z . A z q q hning imkoni , q . Shuningdek, moliyaviy hisobotning 2- z , q , z moliyaviy hisobotlar ishonchli deb hisoblanmasligi mumkin. Oldingi davrlardagi q tuzatish miqdori (qiymati) hisobot davridagi sof d z q . O q q q f z z i, agar xatolar z , q . J f z q q oldingi davr uchun tuzilgan moliyaviy , q f z ( z ) q z . X z q z quyidagi axborotni ochib berishi lozim: 1) muhim xatoning mohiyati; 41
2) z f z miqdori; ) q q z q q q z q . A q q , ari ochib berilishi kerak. H z z z q q . H z z z q q f z z q f daromad yoki zararni aniqlashga kiritilishi lozim. M z O z Respublikasi Moliya vazirligining 2002 yil 27 dekabrdagi 140- 7- M Q iladi. M q q : M ( , z ) f ( 1 -satr) mahsulot, tovarlar, ishlar va xizmatlarni sotishdan olingan sof . 1 -satr asosiy faoliyatdan daromadlarni hisobga olish q ( ) . Asosiy faoliyati mol-mulkni ijaraga (lizingga) berish hisoblangan korxonalar 010- ettiradilar. 42
Vositachi korxonalar 010-satrda komission haqlar summasini aks ettiradilar. S ( , z ) " ( 2 -satr) sotilgan mahsulot (tovarlar, ishlar, xizmatlar) tannarxini hisobga olish hisobvaraqlarida (9100) hisobga olingan, sotilgan mahsulot (tovarlar, , z ) . S q aks ettiradilar. Tovar aylanmasida (tovarlarni qabul qilish va sotishda) ishtirok , z q . M ( , z ) p f (z ) (030-satr) mahsulot (tovarlar, ishlar va xizmatlar) sotilishidan sof tushum bilan ( , z ) f q ( 1 -satr- 020-satr) sifatida aniqlanadi. D , ( -satr) 050, 060, 070, 080-satrlar . S ( -satr) hisobi 9410- S : z q , zish, transport vositalariga ortish bilan bogliq xarajatlar, xodimlarning xarajatlari va hokazolar aks ettiriladi. M ( 6 -satr) hisobi 9420- M : q lari, q q , q , q q q . q p ( 7 -satr) hisobi 9430- q p : va qayta tayyorlash xarajatlari, axboriy, auditorlik va maslahat xizmatlariga haq 43
ri, kompensatsiyalaydigan va , q z , bank va depozitariy xizmatlariga haq, zararlar, jarimalar, penyalar va operatsion faoliyat jarayonida yuzaga keladigan, ishlab chiqarish jarayoni, moliyaviy faoliyat f q f q . K q z q ( 8 -satr) O z R p V z Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54- q M ( , xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy N z 2. -bo , kelgusida soliq solinadigan bazadan chiqariladigan hisobot davri xarajatlari aks ettiriladi va 9440- K q z q cha . A f q ( -satr) hisobi asosiy faoliyatdan boshqa daromadlarni hisobga olish hisobvaraqlarida (9300) yuritiladigan: asosiy vositalar va boshqa aktivlarning chiqib ketishidan foyda, undiril , p , f , q q ijaradan daromadlar, kreditorlik va deponentlik qarzini hisobdan chiqarishdan , z , yordam va boshqa operatsi . A f f (z ) (1 -satr) korxona f , ( , ishlar va xizmatlar) sotilishidan yalpi foyda (zarar)dan (030-satr) davr xarajatlari summasini (040-satr) ayirish hamda asosiy faoliyatdan boshqa daromadlar summasini (090- ) q q . 44
M f , (11 -satr) 120, 130, 140, 150, 160- akuniy summa aks ettiriladi. D (12 -satr) hisobi 9520- D : O z R p q q faoliyatida ulushbay ishtirok etishdan olingan daromadlar, korxona egaligida q q q z . F z (1 -satr) hisobi 9530- F z , z q f z . Asosiy faoliyati mol-mulkni ijaraga (lizingga) berish hisoblangan korxonalar Uz q ( z ) (1 -satr), hisobi 9550- Uz q , - mulkni uzoq muddatli ijaraga (lizingga) berishdan olgan daromadlarini aks ettiradilar. V f q (1 0-satr) hisobi 9540- V f q yuritiladigan, shu jumladan balansni tuzish sanasida balansning valyuta q , p farqlardan daromadlar aks ettiriladi. M f q (16 -satr) hisobi 9510- R , 6 - q q z q . - M f q hisobvaraqlarida : q q z q z , f q .
45
M f , (17 -satr) 180, 190, 200, 210- . F z (18 -satr) hisobi 9610- F z , q z f z . Uz q ( z ) f z (1 -satr) hisobi 9610- F z , z q ( z ) foizlarni to . V f q z (2 -satr) hisobi 9620- V f q z , p z ng valyuta moddalarini qayta baholashdan manfiy kurslardagi farqlar aks ettiriladi. M f q (21 -satr) hisobi 9630- Q q z q q 6 - M f q q , q q z q q q moliyaviy faoliyatga doir boshqa xarajatlar aks ettiriladi. U f f (z ) (220-satr) f , f f (z ) summasiga (100-satr) moliyaviy faoliyatdan daromadlar summasini (110-satr) q f (17 -satr) ayirish . F q f z (2 -satr) favqulodda q , D (f ) 71 - F q f , X (z ) 72 - F q z . 46
D (f ) q f (z ) (240-satr) +/- belgisini hisobga olgan holda 220 va 230- q . U (f ) - . D (f ) (2 -satr) hisobot davri boshidan hisoblab yozilgan, 9810- D (f ) . F q q (26 -satr) yil z , q f q z f q adi. Ular uchun amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq soliq solishning maxsus tartibi nazarda tutilgan korxonalar 260- z q, p q, . H f f (z ) (27 -satr) hisobot p , 2 -250-260-satrlar ayirmasi sifatida belgilangan. (28 -430-satrlar) korxonalar tomonidan soliq qonunchiligiga muvofiq hisoblab yozilgan va q . M z - z i. Korxonaning moliyaviy natijalarini yakunini hisobga olish uchun yakuniy f f z q f q z. q hisobot davri oxir . M tuzishda, avvalo 3- lozim, chunki ushbu standartning maqsadi ham umumiy prinsiplar asosida xqjalik |
ma'muriyatiga murojaat qiling