Ilmiy-metodik jurnali scientific-methodical journal ministry of public education of the

Ta’limda 
klaster
Bir tomondan, sanoat korxonalari bilan tarmoqqa oid xususiyat va sheriklik 
munosabatlarini  birlashtirgan  o‘zaro  bog‘liq  kasb  ta’lim  muassasalari 
majmuini tashkil etadi; ikkinchidan, fan-texnologiya-biznesning innovatsion 
zanjirida,  asosan  gorizontal  bog‘langan  zanjirda  joylashgan,  o‘rganish, 
o‘zaro tajriba almashish va o‘z-o‘zini aniqlash vositalaridir.
“klaster” nazariyasining asosi bo‘lib, Alfred Marshallning XIX asr oxirida yozilgan
 
“
Iqtisodiyot prinsiplari” nomli asarida (1890) ixtisoslashgan tarmoq-sohalarning alohida 
hududlarda uyg‘unlashishi to‘g‘risidagi fikr-mulohazalari hisoblanadi. Uning ilmiy xulosa-
lari bo‘yicha ixtisoslashgan faoliyat yurituvchi subyektlarni hududiy uyg‘unlashuvi:
– malakaviy mehnat resurslarining borligi;
– 
ta’minotchi va qo‘shimcha sohalarning o‘sishi;
– har xil firmalarni ishlab chiqarish jarayonining turli bo‘g‘inlariga ixtisoslashuvi-
ning mavjudligiga asoslanganligi.
“klaster” nazariyasini o‘rganish jahon hamjamiyatida tez sur’atlarda o‘sib bormoq-

---

109
da va uni amaliyotda qo‘llash esa milliy va mintaqaviy iqtisodiy rivojlanishning asosiy 
yo‘nalishiga aylanmoqda.
“klaster”nazariyasining ko‘p jihatliligi, unga nisbatan turli xil nazariy yondashuvlar 
shakllanishiga sabab bo‘ldi.
1980-yillardan  keyin  “klaster  nazariyasi”ning  rivojlanishida  3 ta muhim  (AqSH, 
Britaniya va Skandinaviya) ilmiy maktablar yutuqlarini ko‘rishimiz mumkin.
AQSh  olimlari:  M.Porter  “Raqobat  ustunligi  nazariyasi”,  M.Enrayt,  S.Rezenfeld, 
P.Maskell va M.Lorensenlar “Mintaqaviy klasterlar konsepsiyasi”, A.Marshall “Sanoat 
hududlari nazariyasi”, P.Bekatin “Italyan sanoat okruglari nazariyalari”, M.Storper “Ide-
al”  hududiy  klaster”  nazariyalarini  yaratgan.  qo‘shimcha  qiymat  va  “klasterlar  zanjiri 
uyg‘unligi, mintaqalarni o‘qitish konsepsiyalari” ham shu guruhdan o‘rin olgan. Aynan 
shu olimlar nazariyalarida klasterlar – ishlab chiqaruvchilar raqobat ustunligini oshirish-
da yuqori samarali bo‘lib, ularning hududdagi ta’lim, fan, texnologik, iqtisodiy va boshqa 
xizmat ko‘rsatuvchi subyektlar faoliyati bilan uyg‘unlashgan tizimi ekanligi ta’kidlanadi.
Britaniya nazariyotchilarining (J. Danning, k.Brimen, Shmit, J. Xamfrilar) fikricha, 
klaster – o‘zaro hamkorlikdagi institutlar tizimi sifatida iqtisodiyotning asosini belgilovchi 
institutsional nazariyalardir. Bu holatda “klaster”ning o‘ziga “zamonaviy institut” sifatida 
qaralmoqda. Ular mazkur tizim qatnashchilarining o‘zaro munosabati turlicha – rasmiy 
va norasmiy bo‘lganidek, klasterlarning ham tashqi doirasi keng bo‘ladi demoqchilar.