Ilmiy-metodik jurnali scientific-methodical journal ministry of public education of the

“XALQ TA’LIMI” ilmiy-metodik jurnali. 2018. № 4.   www.xtjurnali.zn.uz
– o‘smirlar aksariyat hollarda o‘qituvchilarning boladan uy vazifasini bajarmagan-
ligining sababini surishtirmasdan unga qoniqarsiz baho qo‘yishlaridan norozi ekanlik-
larini ifodalashgan;
– bolalar, shuningdek, o‘qituvchilarning noto‘g‘ri javob uchun o‘quvchilarga uzun-
dan-uzoq nasihat o‘qishlari yoki to‘g‘ri javobdan adashganliklari uchun o‘quvchilarni 
izza qilishlari ularning nafsoniyatlariga tegishini ta’kidlab o‘tishgan.
 O‘smirlarning noroziliklariga yana quyidagilar sabab bo‘lishi ko‘rsatib o‘tilgan:
– oldindan ogohlantirilmasdan to‘satdan olinadigan nazorat ishlari;
–  darslarda  hazil  qilishga  o‘rin  yo‘qligi,  pedagog  tomonidan  berilgan  savolga 
o‘quvchining  javob  berishdan  bosh  tortishi  yoki  darsga  tayyor  emasligini  ifodalashi 
o‘qituvchining asabiy baqirishi bilan qarshi olinishi;
– uyga berilmagan topshiriqlarning tekshirilishi yoki talab qilinishi va boshqalar.
 E’tirof etilgan holatlarni inobatga olgan holda pedagogik-kasbiy xatolarning oldini 
olish yoki ularni bartaraf etish yuzasidan ayrim tavsiyalar xususida to‘xtalib o‘tamiz. 
v.A.Mijerikov va T.A.Yuzefauchislarning maslahatlariga asoslanib, shuningdek, ilmiy 
tadqiqot ishlarimizga va pedagogik tajribamizga tayangan tarzda quyidagilarni tavsiya 
etamiz: 
1. kasbingiz yuzasidan amalga oshirayotgan kundalik pedagogik faoliyatingizni 
“men  qo‘llayotgan  usul  va  texnologiyalarning  samaradorligiga  shubha  bilan  qarash 
mumkinmi?” degan nuqtayi nazardan tizimli ravishda tahlil qilib borishni odat qiling. 
Pedagogik faoliyat jarayonida o‘zingizga boshqalarning ko‘zi bilan qarashga odatla-
ning. O‘zingizda mavjud fikrlar, qarashlar bilan ichingizda bahslashib, tortishib ko‘ring. 
kundalik  tuting  hamda  sizda  tug‘ilgan  yangi  fikr  va  g‘oyalarni  muntazam  qayd  qilib 
boring.
2.  Chiqaradigan  xulosalaringiz  oqibat-natijalarini  oldindan  aytishga  va  oldindan 
ko‘ra bilishga harakat qiling.
3. O‘zingiz o‘qitadigan fanga oid barcha pedagogik va psixologik hamda meto-
dik adabiyotlarni qunt bilan o‘qib-o‘rganishga harakat qiling. O‘z shaxsiy tajribangiz-
ga yuqori baho berishga odatlanmang, xususiy pedagogik faoliyatingizni qotib qolgan 
qarashlar, qoliplar, tor tasavvurlar asosiga emas, balki hamisha ilmiy asosda tashkil 
qilishga harakat qiling. 
4. “Xatolar daftari”ni tuting. Ularga qimmatli buyumga bo‘lgandek munosabatda 
bo‘ling. Daftarda qayd qilingan xatolarni muntazam o‘qib borish keyingi faoliyatingizda 
sizni ularni takrorlamaslikka o‘rgatadi. 
5. Xato qilib qo‘yishdan qo‘rqmang, o‘zingizni tafakkur yuritishning yangi usullari-
ga odatlantiring. qo‘rquv orqali o‘zingizni xato qilishdan asray olmaysiz. 
6. Yuzaga kelgan ta’limiy vaziyat yoki holatni to‘g‘ri baholash asosida masalani hal 
qilishning alternativ-muqobil variantini tahlil orqali shakllantirishga tayyor turing.
7. Umumlashtirish, yakuniy xulosaga kelishda (“Men seminar yoki amaliy mash-
g‘ulotga hech qanday maxsus tayyorgarliksiz kelgan bo‘lsam ham o‘z qobiliyatim, bilim 
va salohiyatim tufayli yaxshi baho olishga muvaffaq bo‘ldim, demak, bundan keyingi 
har  qanday  mashg‘ulotlarda  ham  tegishli  tayyorgarliklarsiz  yuqori  baholarni  olishim 
mumkin ekan” qabilidagi) xatolarga yo‘l qo‘ymaslikka harakat qiling.
8. O‘rnatilgan tartib, qotib qolgan stereotiplarga amal qilish va ko‘r-ko‘rona taqlid-
dan qoching. Boshqalarning, hatto ustozlaringizning ham har qanday ko‘rsatma yoki 
fikrlarini tanqidiy tahlilidan o‘tkazmay turib ma’lumot va ijro uchun qabul qilish ga odat-
lanmang.  Har  qanday  axborot  hamda  o‘z-o‘zingizga  nisbatan  imkon  qadar  tanqidiy 

---

51
munosabatda bo‘lishga urining. Birovga baho berish yoki muayyan axborotlarni bos-
hqalarga yetkazishda, ayniqsa, hamkasblaringizga hech qachon o‘zgalardan  eshitgan, 
birovlarning (isbotlanmagan, ishonchsiz) fikrlariga tayanib ma’lumot yoki baho berish-
ga odatlanmang.
9.  Oshirib, ko‘pirtirib, qo‘shib gapirishga o‘rganmang. 
10.  Boshqalarda  mavjud  tushkun  va  salbiy  holatlarni  aslo  o‘zingizga  qabul  qil-
mang, ularning xulqi va o‘zini tutishlari sizga noqulayliklar keltirib chiqarishiga imkon 
bermang. kishilardagi bu kabi xatti-harakatlar, muvaffaqiyatsizliklar zamirida ularning 
shaxsiy muammolari yotishini hamda o‘z faoliyatlariga tanqidiy nuqtayi nazardan yon-
dashgan holda tegishli o‘zgartirishlar kirita olmasliklari yotishini yodda tuting.
11. Mabodo xatoga yo‘l qo‘ysangiz, tushkunlikka tushmang. O‘zingizning naza-
riy-intellektual darajangiz va salohiyatingizni doimo rivojlantirib borishga harakat qiling 
va bunga muvaffaq bo‘ling.
12.  Tajribali  pedagoglar  darslarini  muntazam  kuzating,  ulardan  yangi  metodlar 
hamda o‘ziga xos ijod qirralarini o‘zlashtirishga intiling.
Xulosa sifatida aytish mumkinki, o‘z kasbining ustasi bo‘lgan o‘qituvchilar umu-
man xatoga yo‘l qo‘ymaslikka yoki ularni maksimal tarzda kamaytirishga harakat qila-
dilar. O‘qituvchi ta’lim jarayonining subyekti sifatida muntazam ravishda ta’lim-tarbiya 
mazmuniga oid turli xarakter va murakkablikdagi muammo hamda vazifalarni hal qilish 
faoliyatini amalga oshiradi. Xatolardan mutlaqo holi bo‘lishning imkoni yo‘q. Lekin o‘qi-
tuvchini real pedagogik sharoitlarda o‘zini to‘g‘ri tutishga, sodir etilishi mumkin bo‘l-
gan xato hamda nizoli vaziyatlardan ogohlantirish yoki ularning oldini olishga o‘rgatish 
mumkin.