Innovatsiyalar vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali

Iste’mol xarajatlariga ta’sir etuvchi omillar dinamikasi 
Yillar 
Aholi jon boshiga 
iste’mol (AQSH 
dollarida)* 
Aholi jon boshiga 
YaIM (AQSH 
dollarida)** 
Asosiy stavka foizi 
(o‘rta qiymatlar 
uchun tahrir 
qilingan)*** 
 
Y 
X
1 
X
2 
2000 
422,17 
558,23 
27,6 
2001 
350,71 
456,71 
24 
2002 
292,82 
383,34 
30 
2003 
291,68 
396,38 
22 
2004 
320,63 
465,12 
19 
2005 
362,38 
546,78 
16 
2006 
427,03 
654,28 
15 
2007 
559,52 
830,41 
14 
2008 
713,57 
1 082,29 
14 
2009 
849,16 
1 213,27 
14 
2010 
1 315,63 
1 742,35 
14 
2011 
1 512,66 
2 051,13 
12 
2012 
1 708,23 
2 267,62 
12 
2013 
1 889,25 
2 419,72 
12 
2014 
2 029,91 
2 628,46 
10 
2015 
2 181,68 
2 753,97 
9 
2016 
2 194,22 
2 704,68 
9 
2017 
1 483,63 
1 916,76 
11,5 
2018 
1 212,84 
1 597,07 
15 
2019 
1 359,94 
1 784,01 
16 
2020 
1 321,00 
1 749,66 
15 
2021 
1 519,12 
1 983,06 
14 
Manba: *Jahon Banki, 
https://data.worldbank.org/indicator/NE.CON.TOTL.CD
 
**Jahon Banki, 
https://data.worldbank.org/indicator/NE.CON.TOTL.CD
. 
***O‘z.Res. Mark. Bank, 
https://cbu.uz/oz/monetary-policy/refinancing-rate/#
 

---

6
3. Tahlil va natijalar. 
Korrelatsion tahlil. 
Dastlab biz omillar o‘rtasida korrelatsiya matritsasini Gretl dasturi yordamida 
shakllantirdik (2-jadval). 
2-jadval 
Omillar orasidagi korrelyatsiya koeffitsientlari matritsasi 
X
1 
X
2 
Y 
1,0000 
-0,7957 
0,9979 
X
1 
1,0000 
-0,7716 
X
2 
1,0000 
Y 
Korrelatsion tahlil natijalari (2-jadval) shuni ko‘rsatadiki, iste’mol xarajatlari 
(Y) va daromadlar (X
1
) o‘rtasida kuchli chiziqli (to‘g‘ri) bog‘liqlik mavjud. 
Korrelatsiya koeffitsienti 0,99 bo‘lib, bu Cheddok shkalasiga ko‘ra korrelatsiya 
koeffitsienti 0,7 dan oshsa, kuchli korrelayatsion bog‘lanish hisoblanadi. Shuningdek, 
iste’mol xarajatlari (Y) va foizlar (X
2
) o‘rtasida kuchli chiziqli (teskari) bog‘liqlik 
mavjud. Korrelatsiya koeffitsienti -0,77. Tahlillar natijasiga ko‘ra X
1
va X
2
omillarining 
ga ta’siri statistik ahamiyatga ega ekanligi aniqlandi. Model bo‘yicha 
ko‘p omilli chiziqli regressiya natijalar quyida aks etgan (3-jadval). 
3-jadval 
Ko‘p omilli chiziqli regressiya modeli (Eng kichik kvadratlar usuli 
bo‘yicha) 
koeffitsient Standard 
xatolik 
t statistika P-qiymat
const 
−237,861 
59,2265 
−4,016 
0,0007 
*** 
X1 
0,840389 0,0163337 
51,45 
<0,0001 *** 
X2 
7,25174 
2,41318 
3,005 
0,0073 
*** 
R-kvadrat 
0,997116 
Algebraik ko‘rinishda 3-jadvalda keltirilgan model quyidagicha bo‘ladi: 

---

7
3-jadvaldan ko‘rishimiz mumkinki, har bir omil p qiymatning qiymatlariga 
ko‘ra 99% ishonchlilik darajasida statistik ahamiyatga ega. Model natijalarni 
quyidagicha izohlash mumkin: daromadlar (X
1
) darajasining 1 AQSH dollariga 
oshishi iste’mol xarajatlarining (Y) 0,84 AQSH dollariga oshishiga, foizlarning (X
2
) 1 
foizga ortishi iste’mol xarajatlarining (Y) 7,25 AQSH dollariga kamayishi bilan 
kuzatiladi. Yuqorida shakllantirilgan model R kvadrat qiymatiga ko‘ra erksiz 
o‘zgaruvchi: Y-iste’mol xarajatlari ko‘rsatkichi o‘zgarishining 99%ni tushuntirib 
beradi. 
1-rasm