Kafedrasi “sanoat korxonalarida energiya tejamkor tadbirlarni samaradorligini baholash”

Sanoat korxonalarining energiya balanslarini ishlab chiqish va tahlil qilish bo'yicha birlamchi ma'lumotlar tarkibi
Sanoat korxonalarining energiya balanslarini ishlab chiqish va tahlil qilish bo'yicha asosiy ma'lumotlarga quyidagilar kiradi:

• korxona haqida umumiy ma'lumot;

  
  

• energiyadan foydalanish bo'yicha loyihalash va hisobot (haqiqiy) ma'lumotlar;

  
  

• texnologik jarayonlar va qurilmalarning texnik va energiya tavsiflari;

  
  

• energiya tashuvchilarning texnik va iqtisodiy xususiyatlari.

  
  

Energiyadan foydalanish bo'yicha loyiha va hisobot (haqiqiy) ma'lumotlar sifatida quyidagilar qabul qilinadi:

• loyiha hujjatlari (korxona pasporti, korxonaning energiya pasporti, texnik-iqtisodiy asoslash va boshqalar);

  
  

• statistik hisobotning amaldagi shakllari.

  
  

Texnologik jarayonlar va qurilmalarning texnik va energiya tavsiflari analitik energiya balanslarini ishlab chiqish uchun asos bo'lib, energiya tashuvchilardan foydalanish samaradorligini baholash uchun zarur ma'lumotlarni o'z ichiga olishi kerak, shu jumladan:

• moddiy oqimlar (material balansi);

  
  

• xomashyo, yoqilg'i-energetika, chiqindilar xarajatlari va parametrlari;

  
  

• qurilmalarning konstruktiv xususiyatlari (gabarit o'lchamlari, izolyatsiyasi, ikkilamchi energiya resurslaridan foydalanish uchun qurilmalarning mavjudligi, asbob-uskunalar va avtomatlashtirishning mavjudligi va boshqalar);

  
  

• uskunaning ishlash rejimlari (foydalanish chastotasi, "issiq kutish" da qolish muddati va boshqalar).

  
  

• Texnik va energiya xarakteristikalari eng ko'p energiya sarflaydigan energiya sarflaydigan uskunalar uchun aniqlanadi.

  
  

Energiya balansining tuzilishi
Energiya balansi muayyan ishlab chiqarish muhitida energiyaning saqlanish qonunining aksidir. Energiya balansi (energiya balansi) kiruvchi va chiquvchi qismlardan iborat.
Energiya balansining kiruvchi qismida turli energiya tashuvchilar (qazib olinadigan yoqilg'i va yadro yoqilg'isi, gaz, bug ', suv, havo, elektr energiyasi) orqali olingan energiyaning miqdoriy ro'yxati mavjud.
Energiya balansining sarf-xarajat qismi har xil ko'rinishdagi barcha turdagi energiya iste'molini, uni tashish paytida energiyani bir turdan ikkinchisiga o'tkazish paytida yo'qotishlarni, shuningdek, maxsus qurilmalarda to'plangan (to'plangan) energiyani belgilaydi (masalan, nasosli saqlash qurilmalari). Har qanday boshqa balanslarda bo'lgani kabi, masalan, buxgalteriya balansida ham energiya balansining daromad va xarajatlar qismlari teng bo'lishi kerak.
Shahta pechining issiqlik balansining analitik shakli 2-Jadvalda keltirilgan.
2-jadval.
Shaxta pechining issiqlik balansining analitik shakli

Balansning tarkibi	Pechning real issiqlik balansi		Pechning namunaviy issiqlik balansi
Issiqlikning kelishi
Yoqilg'i yonishidan olingan issiqlik energiyasi
Boshqa energiya turlari bilan keltirilgan issiqlik energiyasi:
aglomerat:
Fizik qismi
Kimyoviy qismi
Havo haydash orqali
ekzotermik reaksiyaning issiqlik energiyasi*
Issiqlik energiyasining sarfi
Issiqlik energiyasining foydali iste'moli:
Qora qo`rg`oshin;
Fizik qismi
Kimyoviy qismi
Isiiqlik energiyasining isrofi:
Ajralib chiqayotgan gazlarning isrofi:
Fizik qismi
Kimyoviy qismi
Chang bilan:
Fizik qismi
Kimyoviy qismi
Qoldiqlar bilan:
Fizik qismi
Kimyoviy qismi
Sovutuvchi suv bilan
Atrof-muhit ta’siri bilan
Ikkilamchi energiya resurslarini ishlab chiqarish:
bug'lanishli sovutish bug'i
Pechning real F.I.K.
Normal F.I.K. (passport bo`yicha)
Energiya resursini tejash (+), ortiqcha sarflash (-)

*Jarayonda sodir bo'ladigan ekzotermik va endotermik reaktsiyalarning issiqligi moddalarning issiqlik energiyasining kimyoviy tarkibiy qismi tomonidan o'rnatishga kirishda ham, undan chiqishda ham hisobga olinadi.

Balans korxonaning muayyan sohalarida (motorlar, elektr jihozlari, yoritish va boshqalar) haqiqiy energiya iste'moli to'g'risidagi ma'lumotlar asosida tuziladi. Bunday ma'lumotlarni olish uchun maxsus qurilmalar - elektr energiyasi, gaz, bug ', suv va boshqalar uchun hisoblagichlar qo'llaniladi.
Energiya balanslarini o'rganish korxonaning alohida bo'limlarida ham, umuman korxonada ham energiyadan foydalanishning haqiqiy holatini aniqlash imkonini beradi. Energiya balansi korxonaning samaradorligi to'g'risida xulosa chiqarish imkonini beradi. Balansni yopgandan so'ng, korxonada energiyani tejash mumkin bo'lgan nuqtalar, hududlar aniqlanishi kerak.

Energiya balansini ishlab chiqish va tahlil qilish ketma-ketligi.
Energiya balansini shakllantirish jarayonida energiya hisobining uchta asosiy shakli qo'llaniladi:

1. o'lchov vositalaridan foydalanish;

   
   

2. hisoblash yo'li bilan;

   
   

3. hisoblash va tajriba orqali.

   
   

Hisoblash shakli ishlab chiqarilgan, yon tomonga chiqarilgan va yon tomondan olingan energiyaning barcha turlarining miqdori va sifatining birlamchi ko'rsatkichlarini ro'yxatga olishni o'z ichiga oladi; hisobga olish asboblari yordamida energiya sarfini operativ hisobga olish va o'lchash asboblari ko'rsatkichlari asosida hisob-kitoblar yo'li bilan olingan energiya tashuvchilar parametrlariga o'zgartirishlar kiritish.

Energiya hisobining birlamchi hujjatlari quyidagilarni o'z ichiga oladi: agregatlarning kunlik ekspluatatsiya hisobotlari, soat (operatsion) jurnallar, yuklash jadvallari, yozuvchilarning dasturlari va boshqalar Birlamchi hujjatlarning barcha ko'rsatkichlari kundalik hisobotlarda kamida har 0,5-1 soatda qayd etiladi.
Ikkilamchi hujjatlar - bu qurilmalar va energetika ob’yektlarining ishlashi to'g'risidagi kundalik hisobotlar, hisobotlar (mehnat daftarlari) bo'lib, ularda bir smenada va sutkada uskunalar va xodimlarning yakuniy va o'rtacha ko'rsatkichlari aks ettiriladi. Ikkilamchi hujjatlar ma'lumotlari asosida oylik energiya balanslari, har chorakda foydalanish bo'yicha texnik hisobotlar tuziladi, yakuniy ko'rsatkichlar umumlashtiriladi va tahlil qilinadi.

Energiya balansini tahlil qilish
Energiya balansining asosiy maqsadi elektr energiyasidan foydali foydalanish darajasini aniqlash va yo'qotishlarni kamaytirish yo'llarini topish, energiya sarfini ratsionalizatsiya qilishdir. Shuning uchun energiya balansining asosiy turini faol energiya balansi deb hisoblash kerak, bu asosan energiya iste'molining haqiqiy rejimini va elektr energiyasidan foydalanish darajasini belgilaydi.
Korxonalar energiya balansining uchta asosiy turini ishlab chiqadilar:

1. 
   
   Haqiqiy – seh yoki korxonada mavjud bo'lgan ishlab chiqarish sharoitlarini aks ettiruvchi.
   
2. 
   
   Normaviy – energiya sarfini ratsionalizatsiya qilish va optimallashtirish, mexanizmlar va elektr tarmoqlarida yo'qotishlarni kamaytirish imkoniyatini hisobga olgan holda normallashtirilgan.
   
3. 
   
   Istiqbolli – ishlab chiqarishning prognozli rivojlanishi va uning yaqin davrdagi (5 yilgacha) yoki uzoqroq muddatdagi sifat o'zgarishlarini hisobga olgan holda tuzilgan.
   

Energiya tashuvchilardan foydalanishni tahlil qilish energiyadan foydalanishning haqiqiy ko'rsatkichlarini me'yoriy, o'tgan yil uchun amaldagi, istiqbolli, boshqa korxonalardagi shunga o'xshash va boshqalar bilan taqqoslashdan iborat. Shu bilan birga, ko'rsatkichlarni taqqoslashning zaruriy sharti taqqoslash shartlarining mos kelishini ta'minlashdir.

Energiyadan foydalanish samaradorligining asosiy ko'rsatkichlari:

• energetik qurilmaning foydali ish koeffitsiyenti (FIK);

  
  

• energiya samaradorligi koeffitsienti;

  
  

• energiya tashuvchilarning ayrim turlari va parametrlari uchun energiyadan foydali foydalanish koeffitsienti;

  
  

• o'ziga xos (haqiqiy) energiya iste'moli.

  
  

Korxonaning energiya balansi uchun yo'qotishlarni tasniflash

3-jadval.

Tasniflash belgisi	Tarkibi
Kelib chiqishi bo'yicha	qazib olishda (qabul qilishda); saqlashda; yetkazib berishda; qayta ishlashda; boshqa turga o`tkazishda; foydalanishda; yo`q qilishda;
Jismoniy va tabiati bo`yicha	chiqindi gazlar bilan atrof-muhitga issiqlik yo'qotilishi; texnologik chiqindilar, materiallarni tashish, kimyoviy va fizik kuyish, sovutish suvi va boshqalar; transformatorlar, choklar, oqim o'tkazgichlari, elektrodlar, elektr uzatish liniyalari, elektr stantsiyalari va boshqalarda elektr yo'qotishlari; qochqinlar orqali oqish bilan yo'qotishlar; drossellash paytidagi gidravlik bosim yo'qotishlari, suyuqlikning (bug ', gaz) quvurlar orqali harakatlanishi paytida ishqalanish yo'qotishlari, ikkinchisining mahalliy qarshiliklarini hisobga olgan holda; mashina va mexanizmlarning harakatlanuvchi qismlarining ishqalanishidan kelib chiqadigan mexanik yo'qotishlar.
Kelib chiqish sabablariga ko`ra	dizayndagi kamchiliklar tufayli; optimal tanlanmagan texnologik ish rejimi natijasida; agregatlarning noto'g'ri ishlashi natijasida; nuqsonli mahsulotlar va boshqalar natijasida; boshqa sabablarga ko'ra.