Kiberxavfsizlik va kriminalistika

24) O‘z DSt ISO/IEC 27033-5:2016.
O‘z DSt ISO/IEC 27033-5:2016 "Tarmoq xavfsizligi. Tarmoq xavfsizligini ta'minlash uchun boshqaruv qo‘llanmalari" nomi bilan ma'lum bo'lgan standart, tarmoq xavfsizligi boshqaruvini amalga oshirish uchun qo‘llanmalar va yo‘naltirishlarni taqdim etadi.
Ushbu standart, tarmoq xavfsizligi boshqaruvini amalga oshirishga yordam beradigan qo‘llanmalarni taqdim etadi. Bu standart, tarmoq xavfsizligi sohasidagi boshqaruvchilar uchun xizmat qiladi. Ushbu standartning asosiy qatnashchilari, tarmoq xavfsizligi sohasidagi boshqaruvchilar, tarmoq xavfsizligi muhokamalariga qatnashuvchilar va tarmoq xavfsizligi sohasidagi boshqa mutaxassislar bo‘ladi.
Standart, tarmoq xavfsizligi boshqaruvini amalga oshirish uchun qo‘llanmalarni taqdim etadi. Ushbu qo‘llanmalar, tarmoq xavfsizligini boshqarish uchun kerakli texnik vositalar va tizimlarni tayyorlash, xavfsizlik holatini monitoring qilish, xavfsizlikni ta‘minlash uchun kerakli xizmat ko‘rsatish va boshqa boshqaruvchilik vazifalarini bajarishni tushunishda yordam beradi.
Standart, tarmoq xavfsizligi sohasidagi boshqaruvchilar uchun boshqaruv qo‘llanmalari va ulardan foydalanishni tushunishda yordam beradi. Standartning qo‘llanilishi, tarmoq xavfsizligi sohasidagi boshqaruvchilar uchun xavfsizlikni boshqarishni tizimga joylashtirishda yordam beradi va ularning o‘zlarining tarmoq xavfsizligi boshqaruvini rivojlantirishga yordam beradi.
VI. Yetti sathli OSI modeli:
25) Ilova sathi vazifasi va protokollar
application layer tarmoq protokollari, ilova vaqtinchalik faoliyatini boshqarish uchun talab etiladigan tarmoq protokollari yig‘inisidir. Bu protokollar, ilovaning o‘zaro aloqasini va tarmoqdagi boshqa tizimlar bilan aloqani amalga oshirish uchun muhimdir. Ilovada yozilgan kodlar tarmoq protokollariga mos kelishi va shu protokollar yordamida o‘zaro aloqani boshqarish mumkin bo‘ladi.
Protokollar, ilovaga aloqani o‘rnatish, aloqa yo‘nalishi va aloqa yo‘nalishlariga mos keladigan habar yig‘inlari va ularga mos javoblar yig‘inlaridan iboratdir. Ilova va server o‘rtasidagi aloqalar yo‘nalishiga mos keladigan protokollar ko‘pgina veb ilovalarda foydalaniladi, misol uchun HTTP, HTTPS, FTP, SMTP kabi. Bu protokollar aloqa o‘rnatilgan paytda foydalaniladi va shu paytda aloqa muvaffaqiyatli o‘rnatilganligini va ilovaning yo‘nalishlariga mos keladigan ma’lumotlar yuborilishini ta’minlash uchun ularga mos javoblar yuboriladi.
Protokollar aloqa yo‘nalishlarida ma’lumotlar yuborishning yanada xavfsiz va samarali bo‘lishini ta’minlash maqsadida xavfsizlik protokollari (TLS, SSL) ham ishlatilishi mumkin. Bu protokollar, ma’lumotlar yuborishida shifrlashni ta’minlaydi va shu bilan ma’lumotlarning shifrlanmasligini ta’minlash uchun ta’minot yaratadi.
Boshqa protokollar esa, tarmoqdagi vositalarning aloqa yo‘nalishlarini boshqarishga yordam beradi, misol uchun DNS, ICMP kabi. DNS protokolida, domain nomlarini IP manzillarga o‘zgartirish va DNS serverlari bilan aloqani boshqarish mumkin, ICMP esa tarmoq tizimida xatolar yuz berishi holatida xatoliklarni aniqlash va uni bartaraf etishda foydalaniladi.
Protokollar, tarmoq xavfsizligini ta’minlashda ham muhim ahamiyatga ega. Shu sababli, xavfsizlik protokollari foydalanuvchilar va tizim administratorlariga tarmoqdagi xavfsizlikning yanada yaxshi ta’minlash imkonini beradi.