Kásip tálimi: informatika hám informaciyaliq texnologiyalar qánigeliginiń

SQL operatorlari
Sorawlar SQL tili operatorları járdeminde jaratıladı. Operatorlar sózler dep atalıwshı ayrıqsha mánisli bólimlerden dúziledi. Opera-torlar sintaksisi SQL tiliniń standartında belgilep berilgen. SQL tili relyatsion maǵlıwmatlar bazası menen islewine qaramastan “munasábet” termini ornına “keste” termini, “kortej” hám “atribut” atamaları ornına “satr” hám “ústin” atamaları isletiledi.SQL tili operatorlardı erkin formatda jazıwın támiyinleydi. Bunıń mánisi, operatorlar elementlerin jazılıwı ekrannin` fiksirlengen jaylarina
baylanıslı emes. Komanda strukturası bir qansha gilt xizmetker sózler menen beriledi.
Mısalı :
CREATE TABLE (sozdat tablitsi- keste jaratiw)
INSERT (vstavka-qoyiw)
SELECT (vыbrat-ajratip aliw)
SQL operatorı xizmetker sózler hám paydalanıwshı qollaytuǵın sózlerden dúziledi. Xizmetker sózler SQL tili turaqlı bólegi bolıp, olar anıq bahaǵa iye. Olardı standartda kórsetilgenday jazıw kerek hám olardı bir qatardan ekinshisine kóshiriw ushın bólindiydi. Paydalanıwshı tárepinen anıqlanǵan sózler, paydalanıwshı tárepi-nen málim sintaksis qaǵıydaları tiykarında beriledi. Til standartında bul kórsetilmegen bolsa da, SQL tiliniń dialektlarında (kórinisinde) tekst pıtkenin bildiriwshi belgi, kóplegen hallarda noqatlı útir (;) isletiledi.SQL tili erkin formatqa iye bolǵanı ushın, SQL ayrıqsha operatorları hám olardıń izbe-izligin, ayrıqsha ajıratıp jazıw hám tegislep jazıwdı isletiw múmkin. Tómendegi qaǵıydalarǵa baǵınıw talap etiledi:
- Operator daǵı xar bir konstruksiya jańa qatardan baslanıwı kerek;
- Xar bir konstruksiya baslanıwında tastap ketladigan bos pozitsiyalar, basqaoperator konstruksiyaları xam bolıwı kerek;
- Eger konstruksiya bir neshe bólekten ibarat bolsa, olardıń xar biri bólim jańa qatarlardan bos orınlardı aldınǵı konstruksiyaga salıstırǵanda jıljıtib jazıladı.
Ámeliyatda maǵlıwmatlar bazası dúzilisin (tiykarınan onın` kestelerin) anıqlaw ushın DDL operatorları isletedi, bul kestelerdi
maǵlıwmatlar menen toltırıw ushın hám olardan informaciyalardı sorawlar járdeminde ajıratıp alıw ushın - DML operatorları isletiledi. SQL operatorları arqalı tómendegi wazıypalardı orınlaw múmkin:

1. 
   Maǵlıwmatlardı soraw arqalı alıw.
   
2. 
   Kesteniń qatarlarına maǵlıwmat qosıw, qatarların óshiriw hám jańalaw.
   
3. 
   Ob'ektlerdi jaratıw, ózgertiw hám óshiriw.
   
4. 
   Maǵlıwmatlar bazası hám ob'ektlerge ruxsatlardı ornatıw.
   
5. 
   Maǵlıwmatlar bazası paydalanıwshıların payda etiw hám baza qa`wipsizligini támiyinlew.
   

Sqldin 2 ki turi bar





Ornatılg’an SQL

Interaktiv SQL

SQL dıń bul 2 túri islewi birdey, biraq hár túrlı orında isletiledi.

Interaktiv SQL degende — maǵlıwmatlar bazasına soraw arqalı shaqırıq etip, sol zamata nátiyjeni alıw túsiniledi. Yaǵnıy bunda izbe-izlik tiykarında process júz boladı. Soraw -nátiyje rejimde isleydi.
Ornatılǵan SQL degende - sorawlar jıyındısı qandayda bir programma-lastırıw tilinde isletiliwi túsiniledi. Pascal, Delphi, Java tillerinde bazaǵa shaqırıq etip, nátiyjeni qandayda bir ózgeriwshige júklep qóyamız hám kerekli orında bul nátiyjeni isletemiz. Yaǵnıy bunda soraw berip, tezlik penen nátiyjeni alalmaymiz. Nátiyje tek
programmanıń dawam etiwi ushın alınadı hám talap etilgen orında isletiledi.
SQl operatorları bir neshe gruppalarǵa bólingen. Bul bóliniw operatorlardıń atqarılıw wazıypası tiykarında bólingen. Olar tómen-degiler:
DDL (Data Definition Language), ANSI bul gruppa SDL (Schema Definition Language) dep ataladı. Bul gruppaǵa maǵlıwmatlar bazasında ob'ektler (kesteler, indeksler) di payda etiwshi operatorlar kiredi.
DML (Data Manipulation Language – Maǵliwmatlardi ozgertiriw tili) - maǵlıwmatlardı manipulyatcıya etiwshi operatorlar jıyındısı toparı. Qálegen waqıtta keste ishinde qanday maǵlıwmatlar saqlanıp atırǵanın anıqlawshı operatorlar.
DCL (Data Control Language – Maǵliwmatlardi basqariw tili) - maǵlıwmatlardı basqarıwshı operatorlar. Paydalanıwshıǵa málim obiektler ústinde málim tásir ótkerwge ruxsat beriw yamasa bermesligin anıqlawshı qurallardan ibarat. ANSI dıń ruxsatı menen, DCL DDL dıń bir bólegi retinde qaraladı. Bular bólek tiller emes, bálki SQL operatorlarınıń gruppaları bolıp tabıladı.