Мавзу: Йўл минтақасидаги ер усти сувларини четлатиш


Йул чети ариқларини лойҳалаш


Download 239.94 Kb.
bet2/3
Sana30.01.2024
Hajmi239.94 Kb.
#1809079
1   2   3
Bog'liq
АЙҚ ва Л фанидан Мустақил иш

8.2. Йул чети ариқларини лойҳалаш.

Йул чети ариклари суюкликнинг текис харакати тенгламалари билан хисобланади. Агар арик унча узун булмаса, ^исобий участканинг охирги профилига хацик,атда тупланадиган сув сарфининг битта киймати буйича хисобланади. Агар арик узун ёки сув окиб тушадиган майдон катта булса, арицин узунлиги буйича шюхида кисмларга булиш ва хар цайси кисмни узидан оцадиган сув сарфи буйича х;исоблаш максадга мувофик (8.1. п.га каранг).


Пастдаги арикка сув окиб тушадиган майдоннинг юзаси йул энининг ярими ва хисобланаётган цисмининг узунлиги билан аникланади; юцоридаги арикка сув фацат йул энининг яримидангина эмас, балки тепаликдаги ариккача булган жойдан, бундай арик
булмаганида эса (унга окиб келадиган сув унча куп булмаса) бошка бирор майдондан окиб келади, бу майдоннинг контурлари пландаги горизонталлар буйича топилиши мумкин (8.2 - раем). Арикларга окиб келадиган анча хавфли жала окимларини хисоблаш учун тула оким формуласидан фойдаланилади:
0 ТО = 8 7.5асоатР, (8.1) бу ерда о соат - бир соат давом этган жала жадаллиги (9.3 - жадвалдан аникланади), мм/мин; бунда жала куйган худуд харитадан топилади (9.2 - раемга каранг); Я - сув йигиш майдони, км2; бу майдон харита масштаби (1:25 000-1:50 ООО) буйича аникланади.
Арикларни мустахкамлаш тури гидравлик хисоблаш натижаларига асосан танланади.
Одатда арик тубининг нишаби 5-10%о гача булганида арик мустахкамланмайди. Нишаблик бундан катга булганида купинча 8.4- жадвалда курсатилган мустахкамлаш турларидан бири кабул килинади. Бундан тандари, лой-бетон кулланади ёки грунтга богловчи материаллар билан ишлов берилади. Ётигига чим босиш ёки камдан-кам деворчасига чим босиш арик ён багрини мустахкамлаш учун кулланади. Арикнинг эни 1,0 м дан ортик булганида арик туби чим босиб мустахкамланади.
Эни 1 м дан кам булган арик тубига чакик тош, йирик шагал, домна шлаки ёткизилади ва шиббаланади. Чакик тош калинлиги 8-10 см (8.6 - раемга к )- Арик четини мустахкамлаш учун ишлатиладиган чим катлами янги, углокдан олинган ва зич булиши керак. Торфли ва боткок чимлари яроксиздир. Синган, илдизлари бузилган чимларни ишлатиш ман килинади. Бир дона чим булагининг катталиги камида 20x25 см, калинлиги 6-8 см булиши керак. Чимларни чокларини бир- бирига боглаб ёткизилади. Деворга чим босиб мустахкамлашда (барча чоклар албатта зич богланади) хар кайси чим кушни чимни хар кайси томонидан камида 6-8 см коплаб туриши керак. К,ургокчил районларда ёткизиб ва девор хосил килиб чим босишга йул куйилмайди, чунки чим куриб колади ва илдиз олмайди.

Эслатма: Жадвалнинг чап кисмидаги тезликлар мавжуд сув четлатиш иншоотларини бахолаш учун келтирилган.


Тош териб мустахкамлаш учун купинча баландлиги 12-14 см, 14-16 ва 16-18 см ли тошлар ишлатилади. Кумли ва кумлоц грунтларда грунт хамда ётцизилган тош орасига 10-15 см цалинликдаги лой цатлами ётцизилиши керак. Пичан, сомон ёки шагал цатлами буйича тош ётцизилади. Тошлар зич килиб, тик холатда санчиб терилади, чациц тош оралицлари тулдирилади ва шиббаланади. Алохида тошларни ётцизиб теришга рухсат этилмайди.
Мустахкамлаш учун цулланадиган лой-бетон юмшок, куюц лой билан табиий тош ёки гиштдан тайёрланади. Лой-бетон билан
мустахкамлаш цалинлиги муътадил ик^лимли районларда 25 см ни ва жанубий районларда 15 см ни ташкил этади.
Мустахкамланадиган узан грунтлари кумлок, ва кумли булганида якка цаторлаб тош териш учун асосни лой-бетон цатламидан самарали тайёрлаш мумкин.
Богловчи моддалар (парафинли нефть, мазут, нефть к,олдицлари, суюк, битум, цатрон ва бошк,) ёрдамида ишлов берилган грунт билан мустахкамлашни кумли ва кумлок, грунтларда йул курилишида куллаш мак,садга мувофикдир. Органик богловчи материаллар билан ишлов берилган грунт цатламининг калинлиги 5-10 см булиши керак.
Чим ётцизиш ва тош териш йули билан мустахкамлаш жуда сермехнат. Кейинги вактларда механизацияланишга йул куядиган усуллар ва мустахкамлаш турлари кенг тарк,алмокда. Булар жумласига чим босиш урнига, тайёрланган грунтга уг экиш киради. Оцим тезлиги катта булганида арикларнинг тубини мустахкамлаш учун тайёрланган шагал катлами устида паст маркали цементлардан бетон куйишни куллаш мумкин. 50x50x8 см ли бетон плиталар билан кошинлаш (коплаш) айницса кенг кулланилмоцда.
Арикдарни мустахкамлаш турини танлаш сувнинг ок,иш тезлигига (8.4 - жадвалга к,аранг), арицнинг вазифасига ва махаллий материаллар мавжудлигига боглик;.
Йул куйиладиган ок,им тезликлари оким чукурлигини хисобга олиб, анча аник; белгиланади.
Бирок, йулдаги четлатиш иншоотларини лойихалашда мустахкамлашнинг хар кайси тури учун рухсат этилган урта кийматларидан фойдаланиш етарлидир.
Сувнинг ок;иш тезлиги одатда Шези-Маннинг формуласи билан аникланади:

Гидравлик энг фойдали профил деб аталадиган тушунча буйича хисоблаш йул арикдарини лойихалашда кулланилмайди, чунки хисоблашнинг бу принципи, одатда, чукур (туби тор) профил хосил булишига ва сувнинг катта тезликда оқишига олиб келади.




ХУЛОСА:

Йўл пойини қуришда асосий вазифалардан бири – йўлга келувчи сувларни қабул қилувчи ва яқин атрофдаги сув ҳавзасига олиб кетувчи юза сувларини 75 қочирадиган иншоотларни қуриш ҳисобланади. Юза сувларини қочирувчилар системасига ўймаларда ва баландлиги 1,5 м ва ундан кичик бўлган кўтармалар бўйлаб қурилган ён ариқлар, грунтлари олинган ён резервлар, ўймаларда тоғ ёнбағри ариқлари, ботқоқликни қуритувчи ариқлар, сувни сув ҳавзасига олиб кетувчи ариқлар, тоғ йўлларидаги лотоклар киради. Сув қочирувчи иншоотлар йўл пойи қурилгунча ишлаши керак. Шунинг учун кўтармани қуриш резервни ёки ариқларни кавлашдан бошланади. Ўймаларни кавлашдан олдин тоғ ёнбағри ариқлари кавланади. Нишаблиги 1:1,5 айрим ҳолларда 1:2 бўлган ариқларга 5 % дан кўп қиялик берилади. Текис жойларда айрим йўл бўлакларида қияликни 3% гача камайтирилади. Нишаблиги 1:3 бўлган ён лотоклар ва ариқларнинг чуқурлиги 0,5 м дан кам бўлмаслиги керак.




Download 239.94 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling