Mehnat muhofazasi va medisina harakati (faoliyati)ni bajaruvchi insonlarning vazifalari

Ta’limot tarixi. 
Ko‘p boshliqli ta’limoti KXSST qo‘llanmasida alohida ko‘rsatib qo‘yilgan.
Qo‘llanmada KXSSTni tezkor jarayonlar bo‘yicha ma’lumotlari berilgan. 
Lavozim javobgarligi ham alohida ko‘rsatilgan. 1974 yil KXSSTnig birinchi 
qo‘llanmasi chop etilgan. Bu qo‘llanma ish bervchilar ishchilarini xavf xatarga 
solsa qanday chora tadbirlar ko‘rilishi yozib qo‘yilgan. Yillar davomida 
ko‘rsatmalarga ish beruchilarni nazorati yuzasidan o‘zgartirishlar kiritib borilgan. 
Qo‘llanmaning o‘zgartirilgan varianti 1983 yilda chop etildi. Ish beruvchi ish 
joyida xavfsizlik va sog‘liqni saqlash bo‘yicha aosiy nazoratni o‘z qo‘liga olishi 
kerak. Kontraktda nazorat inobatga olini kerak vaamaliyotga tadbaq qilinishi kerak. 
Bu fikrlar (1977 y) Marshal Knutson kitobida o‘z ifodasini topgan. Natijada, 
KXSST siyosati ish beruvchilarni malakasini oshirish xaqidagima’lumotlarni ham 
o‘z ichiga oldi.

---

249 
Bugungi kunda ish joyida ta’limot faqat qurilish saytlar uchun 
mo‘ljallanmagan, lekin vaqtinchalik xodimlar va professional ishchilar uo‘bu 
ta’limotga teng amal qiladi. Bu siyosat aytish uchun emas, balki uning huquqiy 
tan olinishiga ish joyini va huquqiy qarashlari yana bir o‘zgarish so‘raladigan 
ta’limotdir. 
SUD QUYIDAGILARNI: 
Qurilish maydonida umumiy ishda qatnashuvchi ish beruvchi xavf xatar 
uchun javobgar hisoblanadi. Qoida tariqasida bu xolat ish beruvchi xavfsizlik 
choralarini ko‘rish, sanitar uskunalarni va qurilmalarni joylashtirish uchun ma’sul 
hisoblangan; 
KXSST standartlarini buzush natijasida xavfli xolat vujudga kelishiga 
sababchi bo‘lgan ish beruvchini javobgarlikka tortilishi mumkin deb hisoblaydi. 
Xodimlari boshqa ikkilamchi pudratchi tug‘dirgan xavf ostida qolgan 
ikkilamchi pudratchi boshqa pudratchidan xavf xatarni kamaytirishni so‘rashi yoki 
bosh pudratdan mazkur xolatni bartaraf etish bo‘yicha so‘rovnoma yo‘llashi 
mumkin. Amaliy nuqtai nazardan bosh pudratchi xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha
majburlash vakolatiga ega bo‘lgan yagona qatnashchi bo‘lishi mumkin. 
Mazkur xolat ayniqsa qurilishni katta xajm va ko‘p qirrali jarayonlarida 
vujudga keladi. Qurilish mohiyati ikkilamchi pudratchilarni bir- biriga va bosh 
pudratchiga yaqin masofada ishlashlari va jarayonlarni bir- biriga bog‘lanib 
ketishida namoyon bo‘ladi. Bu xolatlarda bir ish beruvchi tomonidan xavf 
tug‘dirilganda ma’lum darajada boshqa ish beruvchilarga xavf xatar yaratuvchi 
omil deb ko‘rilishi mumkin. Javobgarlik darajasiga ikkilamchi pudratchini yoki 
bosh pudratchini xodimlarga nisbatan xavf xatarinikamaytirish imkoniyati va 
amaliy xarakatlari ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Xatolik natijasida ro‘y bergan xar qanday jiddiy avariya va ayrim xolatlarda 
uncha jiddiy bo‘lmagan avariyalar tekshiruvni taqozo etadi, chunki aybni isbotlash 
lozim va uchinchi shaxslarni da’volar darajasi oshishi mumkin. Sudlar ko‘pincha 
KXSST standartlarini buzish natijasida yoki sovuqqonlik natijasida ro‘y bergan 
xodisa uchun javobgarlikni chalkashtiradilar.
Agar tashqi pudratchilar ob’ektda ishlayotgan bo‘lsalar ularning xavflikni 
ta’minlash bo‘yicha majburiyatlari shartnomada aks ettirilgan bo‘lishi kerak. Bu 
esa zaruriy doirada va unga qo‘shimcha arvishda o‘ziga xos xolatlarda pudratchini 
xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha talabdir. Pudratchini bunday dasturlari ikkita 
asosiy talabni o‘zida mujassam etadi. Birinchidan ishchi kerakli joyda bo‘lishi 
lozim, ya’ni o‘zini xavfli joy va xolatlardan tiyib turishi lozim. Ikkinchidan ishchi 
man etilgan joyda bo‘lmasligi kerak (qo‘lingni tiyib tur). Ushbu ikki uslub ham xar 
xil darajada tavsiyalarga asosan xavfsizlik chorasi sifatida aks ettirilishi lozim va 
tegishli xujjatlarda to‘liq va mukammal xolatda ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Ular 
quyidagi xujjatlarda aks ettiriladi. Pudrat shartnomasida xavfsizlikni umumiy 
talablari aks ettirilgan bo‘lsada mehnat xavfsizlik qoidalarida esa mehnat 
muhofazasiga oid qat’iy talablar ko‘rsatiladi. Xavfsizlikni ta’minlash asosida uchta 

---

250 
manba asosida tegishli axborot yig‘iladi va ish beruvchi faoliyat davrida 
xavfsizlikni bo‘lajak ko‘rsatkichlarini taxmin qilish imkoniyati bo‘ladi. Bular:
ishchilarga kompensasiya to‘lash bo‘yicha sug‘urtalash tajribasi; 
KXSST bo‘yicha kasalliklarni o‘sish sur’atlari, travmatizm sonlari;
Xavfsizlik qoidalari, yozma ravishda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan talablar. 
Sug‘urta tarmog‘i amaliy reting tizimini shilab chiqib uning asosida 
xodimlarga mukofotlar berishni aniqlash, kompensatsiya to‘lashni sug‘urtalash 
bo‘yicha odilona vositasi siftida qo‘llaniladi. Ushbu reyting tizimlari reytingda 
ko‘rsatiagn davrda (qoida tariqasida 3 yilda) xodimga kompensatsiyato‘lashda 
o‘rtacha oylikni xisoblash asosida ish beruvchi to‘laydigan kompensatsiya to‘lovi 
va kutilayotgan ziyonlarni midorini bashorat qilish imkoniyatini beradi. Reyting 
shunga o‘xshash ishlarni bajaruvchi firmalarning amaliyoti va shunga o‘xshash 
ishlarni taqqoslash asosida amalga oshiriladi. Reyting davri bo‘yicha ish bervchi 
tomonidan yo‘qotilgan ziyonlar kutilayotgan ziyonlar bilan taqqoslanadi va buni 
asosida proporsional koeffitsient hisoblab chiqiladi. Ikkinchi taxlil bo‘yicha 
kasallikni o‘sish sur’atlari o‘rganiladi. KXSST ish beruvchilar tomonidan baxtsix 
xodisa va ishlab chiqarishda travmatizm to‘g‘risida axborotni ro‘yxatga olish va u 
to‘g‘risiad axborot taqdim qilish talab etiladi.
Ish beruvchi besh yil davomida quyidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oluvchi 
to‘ldirilgan shakllarni saqlashi lozim:
• o‘lim va shikastlanish soni; 
• yo‘qolgan yoki cheklangan kun (vaqt) soni.
• Ish beruvchining yillik xisobotlariga asoslangan insidentlar stavkalari 
(soatlar va kunlar xisobida) 
Ishlab chiqarish samaradorligini o‘zgarishi, ayniqsa kon ishlarini xavfsizligini 
baholashda juda muhimdir.
• Raxbariyat majburiyati; 
• YOzma xavfsizlik dasturi; 
• Xavfsizlikni baholash; 
• o‘quv dasturlari va xodim Quali bo‘yicha kationlar; 
• Favqulodda xolatda reja va tartib- qoidalar; 
• Baxtsiz hodisalardan hisobot protokoli 
• muntazam xavfsizlik yig‘ilishlari va tekshiruvlari. 
Bo‘lajak pudratchi bitim tuzganidan so‘ng yozma kontrakt tayyorlaydi va 
unda eng kamida kompaniya o‘z zimmasiag olgan xavfsizlik talablari va 
pudratchiga taliqli qismi kegaytirilgan xolda aks ettirilishi lozim. Natijada
shartnomada quyidagilar aks ettiriladi:
• Pudratchi xodimlaridan barcha qo‘llaniladigan umumiy va davlat kasbiy 
xavfsizlik va mehnat gigienasi qonunlariga rioya qilish talab qilinadi.
• Pudratchi uni jalb qilgan kompaniyaning xavfsizlik qoidalarini amalga 
oshirishi lozim. Amalda ular bilan bir qatorda, pudratchi o‘z xodimlari uchun o‘z 
xavfsizlik qoidalari va tartiblarini joriy etishi mumkin.

---

251 
• Pudratchi ikkilamchi pudratchilarga barcha xavfsizlik qoidalari va tartib 
jarayonlarining nusxalari bilan ta’minlashi shart va barcha xavfsiz mehnat 
tartiblarining amalga oshirilishini ta’minlash kerak va to‘liq javobgarlikni yuritadi.