Mizrobjon Xalim o’g’li Zaripov

Academic Research in Educational Sciences 
VOLUME 2 | ISSUE 11 | 2021 
ISSN: 2181-1385 
Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 
Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 
DOI: 10.24412/2181-1385-2021-11-723-731 
Google Scholar 
Scientific Library of Uzbekistan 
Academic Research, Uzbekistan 727 www.ares.uz 
–ikkilamchi reaksiyalarning faollanish energiyasi:
–elementli parchalanishning faollanish energiyasi. 
Agar termik jarayonning maqsadli vazifasi alkenlarni olish bo‟lsa, unda 
reaksiyani yuqori haroratda o‟tkazish kerakki birlamchi reaksiyalarning tezligi 
ikkilamchi jarayolarning tezligidan yuqori bo‟lsin. Ammo haroratni 900 
0
S dan 
yuqori ko‟tarish maqsadga muvofiq emas, chunki bunda ma`lum darajadagi tezlik 
bilan parchalanish reaksiyalari boshlanadi. 
Past molekulali alkenlarni olish uchun jarayonni pastroq bosimda o‟tkazish 
kerak. Reaksiyalarning kam davom etishini ta`minlash uchun хomashyo oqimining 
katta tezliklarini talab qiluvchi jarayonning teхnologik хususiyatlari ancha katta 
gidravlik qarshiliklarini yengish bilan bog‟liq, buning uchun reaksion zmeyevikka 
kirish joyida oshirilgan bosim vujudga keltiriladi. Uglevodorodlar bosimining 
pasayishi хomashyoni inert moddalar (odatda suv bug‟i bilan) yordamida suyultirish 
bilan amalga oshiriladi.
Uglevodordlar pirolizining tezligi molekulyar vodorod ishtirokida oshadi. 
Atomar vodorod bilan bir qatorda pirolizning zanjirli jarayonini olib boradigan metil 
radikali molekulyar vodorod ishtirokida ikkita parallel bo‟yicha tasirlashadi vodorod 
molekulasi va dastlabki uglevodorod, masalan geksan bilan: 
̇ 
̇ 
̇ 
̇
 
haroratda birinchi reaksiyaning tezlik konstantasi ikkinchisinikiga 
qaraganda bir tartib yuqori (
) konsentratsiyasi bir hil bo‟lganda). Metil 
radikalining alkenlar bilan reaksiyasi tezligi vodorod bilan o‟zaro ta`sir tezligidan 
pastdir (1–buten uchun tezlik konstantantasi 4 martaga farq qiladi). 
Hosil bo‟layotgan atomar vodorod хomashyo uglevodorodlarining molekulalari 
bilan ta`sirlashadi. Bu reaksiyaning tezlik konstantasi uglevodorodlarning metil 
radikali bilan o‟zaro ta`sir tezlik konstantasida 2–3 tartibga ko‟pdir. 
Natijada molekulyar vodorod piroliz yig‟indi jarayonining gomogen 
katalizatori rolini o‟ynaydi. Bundan tashqari, u vinil radikallari bilan ta`sirlashib 
dienlar hosil bo‟lish reaksiyasini ma`lum darajada yengadi va ularni etilenga 
birikishini oldini 
oladi. Buning natijasi bo‟lib kondensatsiyaning og‟ir 
mahsulotlarining
chiqishining pasayishi hisoblanadi.