Молия органлари ходимлари ва бюджет ташкилотлари молия‐Ҳисоб бўлинмалари

2.4.2. Ғазначиликда бюджет ижросини назоратга олиш тартиби. 
Давлат бюджетининг ғазначилик ижросида бюджет маблағлари ижроси
назоратига ва касса ижросига алоҳида эътибор берилади.
Ғазначилик тизимида Давлат бюджети ижроси устидан дастлабки ва жорий
назорат амалга оширилади.
Дастлабки назорат:
1. Бюджет маблағлари олувчилар харажат сметалари ғазначилик
бўлинмаларида рўйҳатга олинишида ва харажат сметаларига ўзгартириш
киритилганда ғазначиликнинг тегишли ходимлари томонидан амалга
оширилади. Дастлабки назоратни амалга ошириш молия ва ғазначилик
органларининг узаро ҳамкорлик билан ишлашларини талаб этилади. Улар
ўртасидаги вазифаларни тақсимлаш Ўзбекистон Республикаси Молия
вазирлигининг 2007 йил 30 августдаги 119 - сонли буйруғига асосан қуйидаги
тартибда амалга оширилади.
1. Жорий назорат ва уни субъекти:
Жорий назорат Ғазначилик бўлимларининг тегишли ходимлари томонидан
юридик мажбуриятларни рўйхатга олишда ва тўловларни амалга оширишда
амалга оширилади.
2. Жорий назорат объекти:
Жорий назорат объектлари бу тўлов жараёнларида фойдаланиладиган
бошланғич ҳужжатлар (кирувчи ва чиқувчи) бўлиб, улар қуйидаги мақсадларда
текширилади:
85

---

• ғазначиликга тақдим этилаётган хужжатларни белгиланган тартибларга

мувофиқлиги (реквизитлар, манзиллар ва бошқалар);
• уларда бюджет таснифи кўрсаткичларидан тўғри фойдаланилганлиги;
• белгиланган режали ажратмаларга (лимитларга) мувофиқлиги;
• назоратнинг бошқа кўрсаткичлари.
3. Жорий назорат мақсадлари:
Бюджетнинг тасдиқланган параметрлар (лимитлар) доирасида ижро
этилишини таъминлаш.
Бюджет маблағлари олувчилар томонидан бюджет маблағларидан тўғри
фойдаланишини таъминлаш ва молиявий суистеъмолликларни олдини олиш.
Жорий назорат ғазначилик бўлинмаларининг тегишли бўлим (сектор)
ходимлари томонидан амалга оширилади.
4. Назорат объектлари:
Назорат объектлари - Давлат бюджети ижроси мабойнида ғазначилик
томонидан бюджет ижроси жараёни билан боғлиқ барча молиявий операциялар
ҳисобланади.
5. Назоратнинг мақсадлари:
• Давлат бюджетининг ижроси мабойнида бюджет маблағларидан
мақсадли фойдаланиш, суистеъмолликни олдини олиш, бюджет ижроси
жараёнлари самарадорлигини доимий мониторинг қилиш ва бюджет
харажатлари устидан назоратни кучайтириш;
• Давлат бюджетини ижро қилиниши жараёнида қўлланиладиган
ҳужжатларнинг
айланиш
жараёнини
мукаммаллаштириш
ва
мужассамлаштириш;
• Давлат бюджети ижросида иштирок этадиган барча тизимлар фаолияти
самарадорлигининг оширишдан иборат.
Ғазначилик органлари томонидан ушбу вазифаларни амалга оширишда
давлат бошқарувининг тегишли органлари, маҳаллий давлат ҳокимияти
органлари, Ўзбекистон Республикаси Марказий банки, тижорат банклари,
бошқа ташкилотлар билан ўзаро ҳамкорликда ижро этади. Белгиланган
тартибга кўра мазкур органлар ва ташкилотлар Давлат бюджетининг касса
ижросини амалга оширишда, унинг маблағларини бошқаришда, Давлат
бюджети маблағларининг тушуми ва сарфи устидан назоратни амалга
оширишда ғазначилик органларига кўмаклашиши лозимлиги белгилаб
қўйилган.
Ғазначилик органлари ўз иш фаолиятида давлат солиқ, божхона хизмати
органлари, Ўзбекистон Республикаси Марказий банки, тижорат банклари,
давлат мақсадли жамғармаларини тақсимловчи органлар, Давлат бюджетида
маблағлар олиши назарда тутилган юридик шахслар, шунингдек бюджет
жараёнининг бошқа иштирокчилари Давлат бюджетининг ғазна ижросига
тегишли маълумотларни қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда алмашиб
турадилар.
Давлат мақсадли жамғармаларини тақсимловчи органлар, Давлат
бюджетида маблағлар назарда тутилган юридик шахслар, шунингдек бюджет
86

---

жараёнининг бошқа иштирокчилари ғазначиликка тақдим этиладиган

маълумотларнинг тўғрилиги ва асослилиги учун жавобгар ҳисобланадилар.
Давлат бюджетининг ғазна ижросини амалга оширишда ташкил
этиладиган ягона ғазна ҳисобварағининг алоҳида ўрни бор.
Ягона ғазна ҳисобварағи Ғазначилик томонидан бошқариладиган,
Ўзбекистон Республикаси Марказий банкида очиладиган махсус банк
ҳисобварағи бўлиб, бу ҳисобвараққа Давлат бюджети маблағлари (шу
жумладан давлат мақсадли жамғармаларини маблағлари) ҳамда бюджет
ташкилотларининг бюджетдан ташқари маблағлари киритилади. Ягона ғазна
ҳисобварағидан Давлат бюджетидан маблағлар берилиши назарда тутилган
юридик ва жисмоний шахсларнинг харажатлари тўланади, шунингдек давлат
мақсадли жамғармаларининг харажатлари амалга оширилади.
Ғазначилик Ўзбекистон Республикаси Марказий банкида ва бошқа
банкларда тегишли банк ҳисобварақлари очиши ва у орқали тўловларни амалга
ошириши мумкин.
Ғазначиликнинг банк ҳисобварақларидаги бюджет маблағларидан сўзсиз
тартибда тўловларни амалга ошириш ва ҳисобдан чиқаришга йўл қўйилмайди.
Ғазначилик тизимида давлат бюджетига тўланадиган солиқлар, йиғимлар
ва бошқа мажбурий тўловлар ягона ғазна ҳисобварағига киритилиб, улар
белгиланган тартибда республика бюджети, Қорақалпоғистон Республикаси
бюджети, маҳаллий бюджетлар, давлат мақсадли жамғармалари даромадларида
акс эттирилади. Бюджет ташкилотларининг бюджетдан ташқари маблағлари
ҳам ягона ғазна ҳисобварағига киритилиб, улар мазкур ташкилотларнинг
даромадларида акс эттирилади.
Давлат бюджетига чет эл валютасида тўланадиган солиқлар, йиғимлар ва
бошқа мажбурий тўловлар, шунингдек бюджет ташкилотларининг чет эл
валютасида тушадиган бюджетдан ташқари маблағлари, агар қонун
ҳужжатларида бошқача қоидалар назарда тутилган бўлмаса, Ғазначиликнинг
банкдаги валюта ҳисобварақларига киритилади ва унинг назорати амалга
оширилади.
Давлат бюджетининг ғазначилик ижросида бюджет харажатларини
назоратга олишга алоҳида эътибор берилади. Бу борада Давлат эҳтиёжлари
ҳариди учун қилинадиган тўловлар муҳим аҳамият касб этади. Давлат
бюджетининг харажатлари ягона ғазна ҳисобварағи ёки Ғазначиликнинг бошқа
банк ҳисобварақларидан белгиланган муддатларда ва тегишинча республика
бюджети, Қорақалпоғистон Республикаси бюджети, маҳаллий бюджет, давлат
мақсадли жамғармалари маблағларининг ҳамда бюджет ташкилотларининг
бюджетдан ташқари маблағларининг қолдиқлари доирасида амалга оширилади.
Ғазначилик органлари тамонидан ягона ғазна ҳисобварағидаги ва
Ғазначиликнинг бошқа банк ҳисобварақларидаги Давлат бюджети маблағлари
бюджет маблағлари тўловлари кўзда тутилган харажатларни белгиланган
муддатларда ва тартибда амалга оширилади. Шунингдек, Давлат бюджети бўш
маблағлари банк депозитлари ва бошқа активларга вақтинча жойлаштириш
ҳамда улар ҳисобидан республика бюджетига, Қорақалпоғистон Республикаси
87

---

бюджетига, маҳаллий бюджетга, шунингдек давлат мақсадли жамғармаларига

бюджет ссудалари бериш орқали ҳам бошқариб борилади.
Республикада ғазначилик тизими жорий этилиши вақтинчалик харакатда
бўлмаган бюджетнинг эркин маблағларини, самарали молия бозорларида
жойлаштириб, ундан олинган даромадни эса бюджет харажатларини тўлиқ
молиялаштиришга, бюджет тақчиллигини камайтиришга ва давлат қарзлари
тўловига йўналтириши мумкин.
Ғазначилик тизимининг фаолияти давлат молиявий ресурсларини сафарбар
қилиш орқали давлат харажатларини бошқаришни мувофиқлаштиришдан
ташқари, улар устидан самарали назорат ташкил қилиш имконини ҳам беради.
Ғазначилик тизимида қилинаётган харажатларнинг юқори даражадаги
тиниқлиги (шаффофлиги) ва ҳисоботга тортилишлигига эришилади.
6. Ғазначиликда бюджет рухсатномаларини бошқариш:
Давлат бюджетини тайёрлаш, тасдиқлаш, ижро қилиш ҳалқаро андозаларга
мос келувчи янги бюджет таснифи асосида қабул қилинади;
Банк тизими билан боғлиқ операцияларни ўзгариши муносабати билан
мавжуд тайинлаш сертификатларини бекор қилинади.
Бюджет
харажатларини
амалга
ошириш
бошқарилишини
мужассамлаштириш мақсадида:
• тегишли бюджет ва Давлат мақсадли жамғармаларидан харажатларнинг
тегишли рухсат орқали амалга оширилиши ҳамда уларнинг ҳажми йиллик
ажратмалар ва харажатларни амалга ошириш рухсати (ХАОР) миқдоридан
ошмаслиги керак;
• бюджет ташкилотларининг бюджетдан ташқари жамғармалари
харажатлари тегишли рухсат асосида амалга оширилиши ҳамда бюджетдан
ташқари даромадлар ҳажми доирасида амалга оширилади;
• мақсадли грантлар ва давлат қарзлари ҳисобига молиялаштирилувчи
харажатлар учун харажатлар тегишли рухсат ва амалдаги ҳуқуқий меъёрлар ва
қўлланмалар асосида амалга оширилади ва мавжуд маблағлар доирасида
ғазначилик органларининг тегишли рухсати асосида амалга оширилади.
7. Тўловни амалга ошириш. Ғазначиликда тўловларини амалга ошириш
бюджет маблағлари олувчиларнинг юридик мажбуриятларни олиши асосида
молиявий мажбуриятларни бажариш деб тушунилади.
Ғазначилик тизимида Давлат бюджети даромадларини бошқаришга ҳам
алоҳида эътибор берилади ва унинг асосий механизми қуйидагичадир.
Амалга
оширилаётган
операциялар
бўйича
кодлаштирилган
ва
таснифланган маълумотлар Давлат Молиясини Бошқариш Автоматик Тизимига
(ДМБАТ) автоматик равишда юкланади, бу эса даромадларни таснифлар,
худудий белгилари, солиқ тўловчилар ва ташкилотлар бўйича аниқлаш
имконини беради.
Даромадлар автоматик равишда тегишли бюджетларга белгиланган
нормативлар асосида ўтказилади.
Даромадларнинг йиллик ва ойлик прогноз қилиш билан боғлиқ тадбирлар
механизми ўзгаришсиз қолади, тушумларни ўтказиш эса давлат молиясини
бошқаришни ахборот тизими (ДМБАТ) орқали амалга оширилади.
88

---

Ғазначиликда кассани режалаштириш ва бошқаришдан асосий мақсад:

• бюджет ижросининг ўз вақтида бажарилиши;
• бюджет маблағлари олувчиларнинг кредит қобилиятини ўсишини
таъминлаш;
• бюджет харажатларини оптималлаштириш;
• кассанинг ҳолати ва касса оқимлари тўғрисида тезкор маълумотга эга
бўлиш ва молиявий қарорларни қабул қилишда улардан фойдалана олиш
имкониятини беради.
8. Кассани бошқаришни такомиллаштириш:
• бюджет ташкилотларининг барча бюджетларини ўз вақтида ижро
қилишни таъминлаш;
• маҳсулот (иш, хизмат) етказиб берувчиларга бюджет тўловларини ўз
вақтида
амалга
ошириш
ҳисобига
уларнинг
молиявий
аҳволини
мужассамлаштириш:
• бюджет ташкилотларининг кредиторлик қарзларини, маҳсулот (иш,
хизмат) етказиб берувчиларни дебиторлик қарзларини ошишини олдини олиш:
• харажатларни ва тушумларни амалга ошириш билан боғлиқ
харажатларни, шу жумладан фоизларни тўлаш билан боғлиқ қўшимча
харажатларни камайтириш имкониятини беради.
Ғазначилик тизимида касса ижросини амалга ошириш банк бошқаруви
тизимида қуйидаги ислоҳатларни амалга оширилишини талаб этади:
• бюджет ташкилотларининг барча банк ҳисоб рақамлари Ягона
ғазначилик ҳисоб рақамига (ЯҒҲР) бирлаштирилади;
• бюджетни ижро қилишдаги банк ва бухгалтерия билан боғлиқ тартиблар
ғазначилик тизими хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади;
• бюджет ижросининг бухгалтерия ҳисоби ғазначилик (ДМБАТ) орқали
амалга оширилади;
• бюджет ташкилотларининг банк ҳисоб рақамлари сони кескин
қисқаради;
• бюджет ташкилотларини банклараро ҳисоб-китобларини тахлил этиш
эҳтиёжи қолмайди.