Moliyaviy rejalashtirish va tartibga solish

2.Aksiyadorlik jamiyatlarida soliqlarni rejalashtirish tartibi 
Tahlil va natijalar Davlat va korporativ moliya boʼgʼinlari, jumladan 
aksionerlik jamiyatlari moliyasi samarali faoliyatini taʼminlashda, aksionerlik 
jamiyatlarida soliqlarni rejalashtirishning metodologik va ilmiy asoslarini 
takomillashtirish 
va 
aksionerlik 
jamiyatlarida 
soliqlarni 
rejalashtirish 
imkoniyatlaridan samarali foydalanish mexanizmlari va chora-tadbirlarini ishlab 
chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Davlat va aktsiyadorlik jamiyatlari oʼrtasidagi 
moliyaviy munosabatlar umumiy moliya tizimining eng muhim va ajralmas qismi 
boʼlib, bunday munosabatlar oʼz ichiga soliq, majburiy ajratmalar, davlat 
investitsiyalari, davlat qimmatli qogʼozlari, litsenziyalash, davlat xaridi, jarima va 
sanktsiyalarning qoʼllanilishi hamda boshqa munosabatlarni oʼz ichiga oladi. 
Аktsiyadorlik jamiyatlarining davlat bilan oʼzaro moliyaviy munosabatlar 
guruhlariga korporativ tuzilmalarning davlat byudjetiga soliqlar toʼlash bilan 
bogʼliq moliyaviy munosabatlar, byudjetdan tashari maqsadli fondalarga majburiy 
ajratmalarni toʼlash bilan bogʼliq moliyaviy munosabatlar, davlat va korporativ 
xaridlarni amalga oshirish bilan bogʼliq moliyaviy munosabatlar, strategik 
ahamiyatga ega boʼlgan aktsiyadorlik jamiyatlarini davlat byudjeti hisobidandan 
moliyalashtirish, turli xil investitsiyalar kiritish bilan bogʼliq moliyaviy 
munosabatlar, korporativ tuzilmalar ustav kapitalida davlatning ishtirok etishi bilan 
bogʼliq moliyaviy munosabatlar, qimmatli qogʼozlar operatsiyalarini tashkil etish 
bilan bogʼliq moliyaviy munosabatlar, korporativ tuzilmalar faoliyatini 
litsenziyalash va tartibga solish bilan bogʼliq moliyaviy operatsiyalar, aktsiyadorlik 
jamiyatlariga ayrim holatlarda jarima va sanktsiyalar qoʼllash bilan bogʼliq va 
boshqa moliyaviy munosabatlar kiradi. Korporativ boshqaruv kompaniyaning 

---

29 
haqiqiy egalari mol-mulkidan samarali foydalanish orqali qoʼyilgan maqsadga 
erishish jarayonini umumiy boshqarishda namoyon boʼlsa, korporativ menejment 
tashkil etilgan kompaniya mol-mulkini samarali boshqarish orqali qoʼyilgan 
maqsadga erishishni tashkil etishda koʼzga tashlanadi.
Taʼkidlash 
joizki, 
mamlakatimizda 
iqtisodiyot 
tarmoqlarini 
raqobatbardoshligi oshirish maqsadida, maʼnan va jismonan eskirgan uskunalarni 
yangilash hamda modernizatsiya qilish, ishlab chiqarishda texnologik jarayonlarni 
optimallashtirish uchun 2017-2021 yillarda ―Аktsiyadorlik jamiyati shaklidagi 
tadbirkorlikni rivojlantirish boʼyicha kafolatlash fondini tashkil etish, bunda:
- ustav kapitalining boshlangʼich miqdorini Oʼzbekiston banklari 
assotsiatsiyasi, davlat organlari va tijorat banklari – muassislar ulushlari hisobiga 
shakllantirish;
- kichik biznes va xususiy tadbirkorlarga tijorat banklari tomonidan yangi 
texnologik uskunalarni sotib olishga beriladigan kreditlarning garov bilan 
qoplanmagan qismini taʼminlash‖ vazifalari qoʼyildi.
Ushbu vazifalarning bajarish quyidagi tadbirlarni amalga oshirishni taqozo 
etadi:
- korxonalarning birlashishi va qoʼshib olinishida monopoliyaga qarshi 
organning dastlabki roziligini olish talablarini birxillashtirish;
- raqobatni cheklovchi kelishuvlar, bitimlar va kelishilgan harakatlarga 
qarshi kurash mexanizmlarini takomillashtirish;
- ustun mavqega ega boʼlgan korxonalarning aktsiya va ulushlarini sotib 
olishda 
tadbirkorlik 
subʼektlarining 
hujjatlarini 
koʼrib 
chiqish 
tartibini 
soddalashtirish; 
- manfaatlar toʼqnashuvini bartaraf etish maqsadida shuʼba korxona 
tomonidan taʼsischining ustav fondidan ulush sotib olishini va shuʼba korxona 
vakillarining taʼsischi kuzatuvchilar kengashida aʼzoligini taʼqiqlash;
- xorijiy investorlarni jalb etish maqsadida investitsiyaviy jozibadorlikni 
yanada oshirish, bunda investitsiya faoliyatini tartibga soluvchi qonunchilik 
bazasini, shu jumladan, ―Xorijiy investorlarning huquqlarini himoya qilish 
choralari va kafolatlari toʼgʼrisida‖gi, ―Investitsiya faoliyati toʼgʼrisida‖gi 
qonunlarni tanqidiy tahlil qilish, xorijiy mamlakatlarning bu sohadagi tajribasini 
oʼrganish natijasida toʼgʼridan-toʼgʼri amal qiladigan, investitsiya faoliyati, xorijiy 
investitsiyalarning kirib kelishini qoʼllabquvvatlaydigan, xorijiy investorlarning 
huquqlarini kafolatlaydigan ―Investitsiyalar va investitsiya faoliyati toʼgʼrisida‖gi 
qonun loyihasini ishlab chiqish va kiritish. 
Dasturda belgilangan muhim tadbir korporativ boshqaruvining zamonaviy 
standartlar va usullarini joriy etish, korxonlarni strategik boshqarishda 

---

30 
aktsiyadorlarning rolini kuchaytirish hisoblanadi. Аktsiyadorlik jamiyatlarida 
soliqlarni rejalashtirishning hozirgi zamon xususiyatlari uning quyidagi jihatlariga 
eʼtibor qaratishni talab etayotir:
- aksionerlik jamiyatlarida soliqlarni rejalashtirishning zarurligi, mohiyati va 
funktsiyalarini tadqiq etish;
- korxonada soliqlarni strategik va taktik rejalashtirish metodologiyasi va 
amaliyotini yoritish;
- soliq logistikasining - soliqlarni rejalashtirish belgilovchi komponenti 
sifatidagi rolini ochib berish;
- soliqlarni optimallashtirish - soliqlarni rejalashtirishning asosiy amaliy 
komponenti sifatidagi ahamiyatini yoritish;
-soliq toʼlovlarini minimallashtirish – korxonada soliqlarni rejalashtirishning 
ziddiyatli komponenti ekanligini asoslash; 
- korxonada ichki soliq nazorati tizimini tashkil etish tamoyillarini tahlil 
etish;
- korxonada soliqlarni rejalashtirish samaradorligi koʼrsatkichlari tahlilining 
uslubiyotini yoritish;
- soliq risklari va moliyaviy barqarorlikni taʼminlashga qaratilgan moliyaviy 
prognozlashning integratsiyalashgan tizimini ilmiy asoslash; 
- aksionerlik jamiyatlari innovatsion taraqqiyoti va rivojlanishning yangi 
moliyaviy imkoniyatlarini taʼminlashda soliqlarni rejalashtirish amaliyoti 
samaradorligi taʼsirchanligini oshirish yuzasidan takliflar ishlab chiqish va h.k.
Darxaqiqat, soliqlarni rejalashtirish moliyaviy resurslarni oshirishga, soliq 
bazasi tarkibi va miqdorini tartibga solishga, boshqaruv qarorlari samaradorligiga 
taʼsir etishga hamda amaldagi qonunchilik boʼyicha byudjet bilan hisob-kitoblarni 
oʼz vaqtida taʼminlashga yoʼnaltirilgan rejali faoliyatlar yigʼindisidir. Mazkur 
jarayon bir vaqtning oʼzida lavlat va korxona manfaatlari nuqtai-nazaridan 
qaralganligi bois soliqlarni rejalashtirishni subʼektlar boʼyicha davlat tomonidan 
soliqlarni rejalashtirish va korporativ soliqlarni rejalashtirishga ajratgan holda 
oʼrganiladi (1-rasm).
Soliqlarni rejalashtirishning ahamiyati soliqlarni maksimal darajada 
qisqartish uchun qonunchilik yoʼl qoʼygan usul va vositalar, shu jumladan 
qonunchilikdagi boʼshliqlardan soliq toʼlovchilar foydalanishi natijasida uning 
prezumptsiya huquqi tan olinishida aks etadi. Bundan tashqari soliqlarni 
rejalashtirish soliqlarni oʼz vaqtida va toʼliq toʼlash boʼyicha chora-tadbirlarni 
oldindan belgilashda ham namoyon boʼladi. 

---

31