Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali pochta aloqa texnologiyasi yo’nalishi

Demak, zararkunandalar evolyutsiyasini xronologik
tartibda ko‘rib chiqamiz. 
1970-1989 yillar: viruslarning «ota-bobolari» va ilk kompyuter epidemiyalari
Internetning ajdodi bo‘lmish ARPANET tarmog‘i 1969-yilda AQShdagi 4 yirik oliygohni o‘zaro bog‘lagan dastlabki IT- tarmog‘i bo‘lgan edi. Oradan atigi ikki yil o‘tiboq, 1971-yilda, ushbu tarmoqda o‘rmalay oladigan dastlabki zararkunanda –
hozirgi barcha kompyuter viruslarining «bobokaloni» paydo bo‘lgan edi. O‘shanda, Bolt Branek and Newman kompaniyasining Bob Tomas ismli xodimi, masofadan turib ijro etiladigan operatsion tizimlarni yaratish ustida ish olib borgan va buni
qarangki, tarmoqda o‘zi o‘rmalaydigan dastlabki virusni ham aynan u yaratgan ekan.
Shu sababli, ushbu virusning nomini u Creeper deb nomlagan. Bu
Ingliz tilida «o‘rmalovchi» degani bo‘ladi (sudraluvchi deyish ham mumkin). Bu virusni Bob Tomas o‘zini ko‘paytira oladigan dastur yaratishni iloji bor-yo‘qligini tekshirish uchun yozgan bo‘lib, Creeper modem orqali tarqalgan va o‘zi zararlagan
kompyuterda o‘z nusxasini yaratib, undan avvalgi tushgan kompyuteridan esa o‘zini-o‘zi o‘chiradigan dasturiy kod ko‘rinishida bo‘lgan. Creeper shunchaki tarmoqda tarqalib, o‘zi tushgan kompyuterida o‘zin o‘zi nusxalash dan boshqa hech qanday funksiyaga ega bo‘lmagan. Ya'ni, uning biror zararli xususiyati bo‘lmagan. Shu tufayli, aslida uni virus deyishga ham til bormaydi. 
Dastlabki viru-
1980yillarning boshiga kelib, kompyuterlar endi «shaxsiy kompyuter» nomi ostida keng tarqala boshladi. Bu degani, endi potensial zararkunandalar uchun juda keng «ozuqa maydoni» yuzaga kela boshlagan edi. Dastlabki katta ko‘lamda
tarqalgan virus 1986-yilda yoyila boshladi. Uning nomi Brain (ya'ni, «miya») bo‘lgan. Aynan Brain, hozirgi barcha kompyuter viruslari uchun «ajdod» hisoblanadi deyish mumkin. 
Brain virusini yaratgan dasturchilar aslida o‘g‘rilarni adabini berib qo‘ymoqchi bo‘lishgan. Asli Pokistonlik bo‘lgan Amjat va Bazid
Farrux Alvi ismli aka-uka dasturchilar o‘sha paytlarda tijorat maqsadida (ya'ni,keyinchalik pullash uchun) bir dastur zishayotgan bo‘lgan. Lekin, ularning kompyuteriga himoyalanmagan armoq orqali kirayotgan noma’lum shaxslar ular
tuzgan dasturni o‘g‘irlab olib, ulardan avval pullab yuborishgan. Albatta bu narsa aka-uka Farruxlarga yoqmagan va ular o‘g‘rini jazolaydigan kod yozishga qaror qilishgan. Shunda Brain virusi yuzaga kelgan. Brain zararkunandasi disketalar orqali
tarqalgan. U ham kompyuterning odatiy ish jarayoniga xalaqit bermagan. Lekin,
kimdir kompyuterdan yashirincha axborot ko‘chirib olishga urinishi bilan, Brain
ishga tushgan va ma’lumot ko‘chirib olinayotgan disketaga o‘tib, keyin esa
o‘g‘rining kompyuteriga borib tushgach, uning operatsion tizimini ishdan chiqargan.
1987-yilda Brain Pokistondan tashqariga chiqib, AQShgacha yetib borgan va 18000
dan ziyod kompyuterlarni zararlagan. Bu tarixdagi dastlabki keng geografik ko‘lamli kompyuter virusi tarqalishi hodisasi bo‘lgan edi

Tarmoq qurtlari:

Keyingi katta zararli dasturlarning asosiy sinfi "tarmoq qurtlari" deb nomlanadi
Tarmoq quruti - bu mahalliy yoki va global tarmoqlardagi nusxalarini kompyuterga va boshqa kompyuterga kirish uchun kompyuterga tarqatadigan zararli dasturiy ta'minot kodi. Mobil qurilmalar o'rtasida qurtlar, elektron pochta, ARM tarmog'ini, LAN, ma'lumotlar almashinuv tarmoqlarini tarqatish va boshqa narsalar fayllarda tarqatiladi (harf, fayl havolasi). Ammo tarmoq paketlari shaklida cho'zilgan qurtlar mavjud. Bunday navlar to'g'ridan-to'g'ri kompyuter xotirasiga kirib boradi va darhol operatsiya qilishni boshlaydi. Qurbonlikka kirish uchun bir necha usullardan foydalaniladi: mustaqil (partiya qurtlari), foydalanuvchi (ijtimoiy muhandislik), shuningdek operatsion tizim va dasturlarning xavfsiz tizimlarida turli kamchiliklar. Ba'zi qurtlar boshqa zararli dasturiy ta'minotning xususiyatlariga ega (ko'pincha bu troyan dasturlari).
Tarmoq qurtlarining darslari:
Viruslar Zararli dasturlarning barcha ma'lum turlarining eng yaxshisi - bu viruslar. Va ko'plab zararli dasturlar viruslar deb ataladigan bo'lsa-da, ularda ular bilan hech qanday aloqasi yo'q.
Virus - bu ariza va ma'lumotlarga, shuningdek kompyuterning qattiq diskining muhim qismlariga kiritilgan dastur. Viruslar o'z-o'zini namoyon qilish dasturlari va 70-yillarning boshlarida tashqi ko'rinishini tanishish deyiladi. Ammo ular faqat mikrokomputerlar va Internet rivojlangandan keyin keng ma'lum.
Viruslar o'zlarini kompyuterda maxsus dasturlar bilan tanishtiradi va dasturni birinchi marta ishga tushirganingizda boshlang. Ushbu bosqichda virus qattiq diskning nusxasini yaratishi va ishlashda davom etadi yoki dasturni ishga tushirishda har safar ishlashi mumkin. Birinchi viruslar floppi-disklarda tezda tarqaldi va ko'p odamlar bilan yoki o'yinlar orqali uzatilgan qarindoshlar bilan ishlatiladigan ma'lumotlar bilan disklarni yuqtirgan. Hozirgi kunda viruslar boshqa qurilmalarda, masalan flesh kartalar, Internet ulanishlari orqali qo'llaniladi.
Garchi ba'zi viruslar zarar etkazmasa ham, ushbu dasturlarning aksariyati foydalanuvchilarga zarar etkazish yoki foydalaniladigan "operatsionollar" kompyuterga hujum qilish yoki "xakerlar" ni taqdim etish uchun mo'ljallangan. Zarar berilmasa ham, viruslar xotiradan, diskdagi bo'shliqni ishlatadi va kompyuterning ishlashini pasaytiradi.
Qurtlar O'z-o'zini qaytaradigan zararli dasturlarning yana bir turi - bu; ular o'zlarining nusxalarini yaratish uchun mo'ljallangan viruslar; Ammo viruslardan farqli o'laroq, qurtlar avtonom dasturlardir.
Qurtlar tarmoq ulanishlari orqali tarqatiladi, yuqtirilmagan kompyuterlarga tushib, keyin ularning resurslaridan tarmoq orqali ko'proq nusxalarini uzatish uchun foydalaning.
Hujumning to'rtta bosqichi mavjud:
Birinchi bosqich - bu qurt nusxalarini amalga oshirish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan zaiflikni izlashda boshqa kompyuterlarni tekshiradi.
Qolgan qadam, zaifliklardan foydalanish operatsiyalarini amalga oshirish orqali zaif kompyuterga kirish. Masalan, qurtni o'z ko'rsatmalarini bajarish uchun mashinaga masofadan olish imkoniyatiga ega bo'lishi mumkin bo'lgan ochiq tarmoqqa ulanishni aniqlay oladi.
Uchinchi bosqichda qurt uzoq kompyuterga yuklanadi va u erda saqlanadi. Bu ko'pincha "Saqlash" qadam deb atashadi.
Keyingi bosqichda, qurt o'zini izolyatsiya qiladi, sinovlarga urinishlar uchun yangi kompyuterlarni tanlaydi.
Qiziqish tufayli qurtlar ixtiro qilingan va tarmoq tarmoqlari uchun tarmoqlarni sinov yoki yamoqlarni o'tkazish usullari sifatida taklif qilingan; Biroq, ularning kamchiliklari ularning afzalliklaridan ancha yuqori. Hatto eng "yoqimli" qurtlardan foydalanadi va kompyuter tizimining ishlashiga ta'sir qilishi mumkin.