Muqaddima

ME’DA SEKRETSIYASI BOSQICHLARI VA SEKRETSIYANI BOSHQARISH 
MEXANIZMLARI 
 
Ovqat yegandan keyin me‘dada shira ovqatning tarkibiga qarab 4-5 soatdan 9-10 
soatgacha ajralib turishi mumkin. Shu vaqt davomida sekretsiyani boshqaruvchi nerv va 
gumoral mexanizmlar nisbati, ular faolligini ta‘minlovchi tuzilmalar o‘zgaradi. 
Sekretsiyani ta‘minlovchi tuzilmalarni ko‘zda tutib, bir marta ovqat yeyilgandan keyin 
kuzatiladigan sekretor jarayonni uch bosqichga bo`lish rasm bo`lgan. Birinnchi bosqich 
asosan shartli va shartsiz reflekslarga bog‘liq bo`lgandan u miya yoki murakkab reflektor 
bosqich nomini olgan. 
Ikkinchi bosqichda shira ajralishini me‘daga bog‘liq reflektor va gumoral 
mexanizmlar ta‘minlaydi. Bu shira ajralishining me‘da bosqichi. Ingichka ichakning 
yuqori qismidan ham nerv va gumoral ta‘sirlar sekretsiya boshqarilishida ishtirok etadi. 
Bu me‘da sekretsiyasining ichak bosqichi. 
Ovqat yegandan so‘ng kuzatiladigan me‘da sekretsiyasi uzluksiz jarayon. Aytib 
o‘tilgan bosqichlar o‘rtasida aniq chegara yo‘q, biri tugamasdan, ikkinchisi 
boshlanaveradi. Demak, me‘da sekretsiyasini bosqichlarga bo`lish ancha shartli. Biroq 
ko‘riladigan masalalarni bayon etishni birmuncha yengillashtirish uchun ajratish odat 
bo`lib qolgan tarzda uch bosqichda ko‘ramiz. 
ME’DA SEKRETSIYASINING MIYA BOSQICHI 
Bu bosqichni tajribada boshqalaridan ajratib o‘rganish mumkin. Buning uchun itning 
qizilo‘ngachi kesilib, uning ikki uchi bo‘yindan tashqariga chiqariladi va me‘dasiga 
fistula o‘rnatiladi (46-rasm). Itning oldiga ovqat qo‘yilsa, it ovqatni chaynab yutadi. 
Ammo luqma qizilo‘ngachdan me‘daga yetib bormaydi, uning kesilgan uchidan 
tashqariga chiqarib tashlanadi. Biroq bu xilda soxta ovqatlantirilgandan keyin oradan 5-
10 daqiqa o‘tgach, me‘dadan shira ajrala boshlaydi. Shira ajralishini ovqat yeyiladigan 
tanish sharoitga, ovqatning ko‘rinishiga va hidiga nisbatan hosil bo`lgan shartli 
reflekslar, shuningdek ovqatni chaynab yutilganda qo‘zg‘algan ta‘m sezish va 
mexanoretseptorlardan vujudga kelgan shartsiz reflekslar ta‘minlaydi. Bu reflekslarning 
efferent yo`li adashgan nerv tarkibida o‘tgan. Adashgan nerv kesilsa, soxta ovqatlantirish 
shira ajralishini paydo qilmaydi. Me‘da sekretsiyasining itlarda topilgan miya bosqichiga 
oid qonuniyatlari odamlarga ham xos. 
Bu bosqichdagi sekretsiya ko‘proq uzunchoq miyadagi ovqatlanish markazining 
qo‘zg‘aluvchanligiga bog‘liq. Ovqat tegishli sharoitda (toza xonada, chiroyli idishlarda 
va h.k.) iste‘mol qilinganda, taomlar mazali, hushbo‘y bo`lganda uning 
qo‘zg‘aluvchanligi ortadi. Bundan tashqari, taomlarga turli ziravorlar qo‘shilganda ham 
shira ajralishi kuchayadi. Issiq iqlimda, jumladan Markaziy Osiyo xududida yashovchi 
halqlarning ziravorlarni (murch, qalarnpir va x. k.)