Muqaddima

YOG’ ALMASHINUVINING BOSHQARILISHI 
Organizmda yog
‘
larning hosil bo`lishi, zahiralarda to
‘
planishini va u yerdan qonga 
olishi nerv va endokrin tizimlar tomonidan boshqariladi. Bunda uglevodlar 
almashinuviga bevosita bog‘liq bo`lgan to'qima mexanizmlari ham ishtirok etadi. 
Masalan qonda glyukoza miqdori oshsa, uchglitseridiaming parchalanishi susayib, 
sintezlanishi 
tezlashadi. 
Glyukozaning 
qondagi 
miqdori 
kamaysa, 
aksincha, 
uchglitseridiaming parchalanishi kuchayib, sintezlanishi kamayadi. 
Bir qator gormonlar yog
‘
almashinuviga sezilarli ta‘sir ko'rsatadi. Adrenalin va 
noradrenalin yog
‘
larni zahiradan haydaydi, yog‘ni parchalovchi fermentlar faolligini 
oshiradi. 
Somatotrop gormon, tiroksin yoglarini zahiradan chiqardi, glyukokortikoidlar, 
insulin, aksincha, yog‘ni zahiraga o
‘
tkazftdi. 
MNT yog
‘
lar almashinuviga bevosita va endokrin bezlar orqali katta ta‘sir ko'rsatadi. 
UGLEVODLAR ALMASHINUVI VA OVQATLANISHDAGI AHAMIYATI 
Uglevodlarning ahamiyati energiya manbai ekanligida 1 g uglevod bilan organizm ‗,0 
kkal energiya qabul qiladi. Aerob va anaerob yo‗l bilan faqat glyukoza bevosita 
oksidlanishi mumkin. Ammo, ovqat tarkibida uglevodlar asosan polisaxaridlar kraxmal 
va glikogen shaklida, disaxaridlar saxaroza va laktoza shaklida va oz miqdorda 
monosaxaridlar glyukoza, fruktoza va galaktoza shaklida iste‘mol qilinadi. Polisaxarid 
va disaxaridlar parchalanmasdan so
‘
rilmaydi. Ular o
‘
zlashtirilishidan awal hazm 
fermentlari ta‘sirida monosaxaridlarga parchalanadi, keyin so'riladi. 
So
‘
rilgan monosaxaridlarning, xususan glyukozaning 5% biologik suyuqliklarda 
bo`ladi, talay qismini (55%) jigar qondan ajratib oladi, 15% skelet muskullariga va yog
‘
to
‘
qimasiga o'tadi, 25% nerv to
‘
qimalarnga, qonning shaklli elementlari, buyraklarga 

---

214 
o
‘
tadi. Jigar va muskullarda glyukoza glikogenga aylanadi va uglevodlar zahirasini hosil 
qiladi. Zahiradagi uglevod miqdori taxminan 15-200 g. 
Ba‘zi uglevodlar biologik faolikka ega. Ular organizmda maxsus vazifalarni bajaradi. 
Askorbin kislota, geparin, qon guruhlarini belgilovchi geteropolisaxaridlar shunday 
uglevodlarga kiradi. 
Organizmning mo‘tadil faoliyati uchun qonda glyukoza miqdori muqim saqlanishi 
shart. Odam qonida glyukoza miqdori ‗,‘—6,6 mmol/1 yoki 80—120 mg%. 
Glyukozaning qonda sal kamayishi ham zaiflik va holqurishiga olib keladi. Bunda eng 
awalo markaziy nerv tizimi faoliyati o'zgaradi. Glyukozaning qondagi miqdori 2,2—2.8 
mmol/1 (‗0—50 mg%) ga tushib qolsa, odam talvasaga tushadi, alahlaydi, hushidan 
ketadi. Gipoglikemiya deyiladigan bu holat uzoq vaqt och qolganda, davo uchun 
yuboriladigan insulin miqdori oshib ketganida kuzatiladi. Uni bartaraf qilish uchun 
qonga glyukoza eritmasi yuborish yoki bemorga shirin choy ichirish kerak. Qonda 
glyukoza miqdorining oshib ketishi (giperglikemiya) ham uchrab turadi. Sog'lom odam 
birdan tez so
‘
riladigan uglevodlarni juda ko`p iste‘mol qilsa, masalan, juda ko
‘
p 
muzqaymoq yesa, qondagi glyukoza miqdori 8,9—10,0 mmol/1 (160—180 mg%) ga 
ko'tarilib ketishi mumkin. Bu alimentar giperglikemiya deyiladi. Patologik 
giperglikemiya insulin yetishmovchiligida kuzatiladi. va qandli diabetning o
‘
ziga xos 
belgisi hisoblanldi. 
Biror sababdan glyukoza miqdori qonda 10,0 mmol yoki 180 mg% ga yetsa, glyukoza 
siydik bilan ajrala boshlaydi.