Muqaddima

ODAMNING MAQSADGA ERISHISHGA QARATILGAN 
FAOLIYATLARI MEXANIZMI 
Odam oliy nerv faoliyatining ajralib turadigan asosiy xususiyatlaridan biri kelajakni 
oldindan ko
‘
rmoq va bolajak xatti-harakatlar rejasini tuza bilmoqdir. sharth refleks oliy 
nerv faoliyatining muhim mexanizmi hisoblanadi. Ammo odamning yurish-turishi, fe‘l- 
atvorini shartli reflekslar yig
‘
indisi deb, tushunish noto
‘
g
‘
ri bolur edi, Odam faohyatlari 
unii o
‘
z oldiga qo
‘
ygan maqsadni. shu maqsadga erishish yollarini va qoiga kiritiladigan 
natijani oldindan tasavvur qilishga bog‘liq. 
O'rgimchak to
‘
r to'qishda, ari in qurishda ko
‘
p me‘morlardan afzal ish tutadi, ammo 
eng yomon me‘moming eng usta aridan farqi shuki, memor qurmoqchi bo`lgan binoni 
awal miyasida quradi. Qurilish tugaganida o`z tasavvurida bo`lgan natijaga erishadi. 
Odamning maqsadi uning biologak va ijtimoiy ehtiyojlariga bog
‘
liq (biologik) va oliy 
(ijtimoiy) ehtiyojlarni qondirish inson hayotini taniinlashning asosiy shartidir. 

---

298 
Masadgaerishishning rejasi uch ustuvor zamin dominant intilish (motivatsiya). 
hayotiy tajriba (uzoq vaqtli xotira) va hozir navjud sharoitni baholash asosida tuziladi. 
Paydo bo`lgan biologik yoki ijtimoiy ehtiyoj malum miya tuzilmalarida qo
‘
zg‘alish hosil 
qilib, u yoki bu intilishni yuzaga chiqaradi. Har zumda ahamiyati kattaroq bo`lgan 
intilish dominantli, ya‘ni ustivor bo`lib olib, unga sababchi bo`lgan ehtiyojni birinehi 
galda qoniqtirishni talab qiladi. Ehtiyojning qondirihshi intilishning so
‘
nishiga ohb 
keladi. 
Ehtiyojni qondirish uchun ma‘lum rejaga asoslanib, tegishli xatti-harakatlarni amalga 
oshirish zarur. Hayotiy tajribasi boy bo`lgan odam har gal yangi reja tuzib olirmaydi, 
awal shunday sharoitda tuziigan rejani xotirasidan topib (eslab), kerak bo`lsa, unga 
qo
‘
shimchalar kiritib, amalga oshiradi. 
Qaysi bir ehtiyoj o'zgarmas sharoitda ko
‘
p martalab qondirilsa, ancha mustahkam 
bo`lgan ko
‘
nikma rivojlanadi, uning rejasi xotirada saqlanadi, murakkab xatti-harakatlar 
tuzilmasiga tarkibiy qismi sifatida kiritilishi mumkin. 
Maqsadga erishishni ta‘minlovchi xatti-harakatlar rejasini tuzish uchun hozir bo`lgan 
sharoitni baholash zarur. Birinehi galda organizm o
‘
zining tashqi muhitdagi holatini 
aniqlab oladi. Keyin o
‘
zi uchun foydali bo`lgan axborotni chamalaydiyu sharoitdagi 
muhim o
‘
zgarishlarga ahamiyat beradi. Shular asosida tayyor reja xotiradan tanlab 
olinadi yoki yangi reja tuziladi va uning asosida zarur harakatlar bajariladi. 
Istakni qondirishga qaratilgan xatti-harakatlarning natijasi miyadagi reja uning natija 
modeli bilan solishtiriladi. Agar olingan natija kutilganidek bo'lsa, maqsadga erishilgan 
bo`ladi, intilish ishg'ol topadi. 
Kutilgan natijaga erishilmasa, turli mexanizmlar ishga tushadi; 1) natijasiz reja 
(dastur). qisqa muddatli xotirada saqianadi va uning asosida harakatlar takrorlanadi; 2) 
maqsadga erisha olmaslik salbiy hissiyotlar; tug‘diradi, ular esa intilishning o‘zini 
o‘zgartirishi mumkin; 3) istak turg‘unlashadi uni qondirish uchun xatti-xarakatlar dasturi 
qayta ishlanadi va maqsadga erishishga qaratilgan faoliyat davom etadi.