Muqaddima

TASHQI VA ICHKI MUHIT OMILLARINING OLIY 
NERV FAOLIYATIGA TA’SIRI 
Oliy nerv faoliyati, birinchi galda, markaziy nerv tizimining holatiga bog
‘
liq. Bu holatga 
nerv tizimining oziq moddalar va kislorod bilan ta‘minlanishi kuchli ta‘sir ko
‘
rsatadi. Bundan 
tashqari, bosh miyaga keluvchi qon tarkibidagi o
‘
zgarishlar, undagi fiziologik faol moddalar 
miqdori miya holati uchun befarq bolmaydi. 
Tashqi muhit omillarining nerv tizimi holatiga ta‘siri juda kuchli. Odamlarda bu holatlarga 
ijtimoiy muhit omillari, yashash va mehnat qilish sharoitlarming ta‘siri ham bor. Nerv 
tizimining holati, u orqali oliy nerv faoliyati ovqat keragidan kam yoki ko'p iste‘mol qilinganida 
o'zgaradi. Qisqa vaqt och qolish (ovqatlanishni bir necha soatga kechiktirish) solak ajralish 
shartli refleksini kuchaytiradi. Bu ovqatlanish markazining dominant holatda bolishiga bog
‘
liq. 
Hayvon uzoq vaqt och qolsa, shartli reflekslar susaya boradi, farqlash shartli reflekslari 
buziladi, yangi farqlashlarni esa hosil qilib bolmaydi. Och qolish natijasida hayvonning vazni 
ikki baravar kamayganda, awal sun‘iy, keyin tabiiy shartli reflekslar yo
‘
qoladi. 
Ovqatning asosiy tarkibiy qismlari — oqsillar, yoglar, uglevodlar, vitaminlar 
yetishmovchiligi va ularning ortiqcha bo`lishi ham oliy nerv faoliyatiga ta‘sir qilishi mumkin. 
Oqsil yetishmovchiligi sekin-asta farqlashlarning yo‗qolishiga olib keladi, ammo musbat shartli 
reflekslar uzoq vaqt saqlanib qoladi. Oqsilni keragidan ortiq iste‘mol qilish farqlanishlarni 
aniqroq, musbat shartli reflekslarni mustahkamroq bo`lishini ta‘minlaydi. Uzoq vaqt (oylab) 

---

304 
oqsilga boy ovqat yeyilsa, farqlanishlar o
‘
zgarmaydiyu
s
biroq shartli reflekslar kuchi susaya 
boshlaydi Ovqatda uglevodlar miqdorining ozligi po
‘
stloq hujayralarining ish qobiliyatini 
susaytiradi, ammo ularning qo
‘
zg
s
aluvchanligi ortadi. Uglevodlarni ko
‘
p iste‘mol qilish po
‘
stloq 
qo
‘
zg
‘
aluvchanligini susaytiradi. 
Uzoq vaqt davomida juda yog'siz ovqat iste‘mol qilish oliy nerv faoliyatiga sezilarli ta‘sir 
ko'rsatmaydi, yog'li ovqat esa po'stloq jarayonlarini kuchaytiradi. 
Ba‘zi vitaminlar yetishmovchiligi oliy nerv faoliyatiga kuchli ta‘sir ko'rsatadi. Masalan, Bi 
gipovitaminozi po'stloq hujayralarini nimjonlashtiradi, qo
‘
zg
‘
alish va tormozlanish jarayonlari 
kuchsizlanadi, ular o
‘
rtasidagi muvozanat yo
‘
qoladi. Bu tanqislik davom etaversa, yangi shartli 
reflekslar hosil qilib bo`lmaydi, borlari esa asta- sekin yo'qolib ketadi. Vitamin Bi 
yetishmovchiligi yuzaga chiqargan o'zgarishlar yetarli miqdorda vitamin berila boshlagandan 
keyin ham uzoq vaqt saqlanib turadi. 
Vitamin S yetishmovchiligi ham shunga o‗xshagan o
‘
zgarishlarni paydo qiladi, ammo yetarli 
miqdorda vitaminga ega bo`lgan ovqatga olish faoliyatlarning tez tiklanishiga olib keladi. 
Boshqa vitaminlar ham mo
‘
tadil nerv faoliyati uchun muhim