N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

m,
qalinligi 
5
m,
ular o ‘rtasidagi yoMakning kengligi 2,5 
m.
Q al’ada bitta darvoza 
boMgan. Uning old tomonida to ‘g‘ri to ‘rtburchakli bir necha aylanali 
murakkab inshoot qurilgan. Darvoza oldida bir necha aylanma 
yoMakdan iborat qilib qurilishi dushmanga qal’a ichkarisiga to‘gM-i kirib 
borishiga imkon bermagan. Aylanma yoMakka kirgan dushman devor 
ustida turgan o ‘qchilar zarbasiga duch kelgan. Bunday darvozaoldi
107

---

murakkab m udofaa inshooti qadimgi Xorazm shaharlarining barchasi 
qurilgan.
Shahar ikkita m ahallaga boMinib joylashgan. S.P.Tolstov fikricha, 
qal’ada mingga yaqin aholi iste’qom at qilgan. Q al’a devorlarida burjlar 
yo‘q, lekin m udofaa uchun ko ‘p sonli. Shahar m arkazida ibodatxona 
shinaklar qo ‘yilgan. Shinaklarning q al’ani m udofaa qilishda va 
dushm anga zarba berishda ahamiyati katta boMgan. Y onboshqa’ada 
shinaklar nayzaga o ‘xshash uchli boMib, ikki qator qilib qurilgan. Bu 
qal’a Xorazm davlatining sharqiy tom onidagi harbiy chegara shahar- 
lardan biri boMgan.
Mil.avv. II asrning ikkinchi yarmida 0 ‘rta Osiyoning shim oli- 
sharqidan ko‘chmanchi yuechji (tohar) qabilalarining kirib kelishi va bu 
joylardan o ‘rnashishi natijasida yangi m adaniy o ‘zgarishlar boshlandi. 
Ular tashkil qifgan ulkan Kushonlar davlati Baqtriya hududidan to 
Ganga daryolari hududigacha etib borgan. Qadimgi Farg‘ona hududida 
Davan davlati, Xorazm va Sug‘d hududlari Q ang‘ davlati tarkibida 
boMgan. Q ang‘ davlatiga saklar asos solgan. M il.av II-mil. I asrlarda 
Q ang‘ davlati yanada rivojlandi va Xorazm erlari ham shu davlat 
tarkibiga kirgan. Q ang‘ davlati tashkil topganda uning markaziy Choch 
boMib, bu erda poytaxt shahar Qanqa (Kangdiz) joylashgan edi. Qadimgi 
Choch hududida antik davrga mansub 97 ta yodgorlik topilgan boMib, 
shulardan 23 tasi shahar harobasidir.
Qanqa 
Toshkent 
viloyatining 
OqqoM-g ‘on 
tumani 
hududida 
Ohangaron daryo hududida joylashgan. Yodgorlik mil.avv. Ill- mil. XII 
asrlarga oid. Qanqa xitoy yozm a m anbalarida Bityan, oMta asrlarda 
Harashkent nomi bilan atalgan. Yodgorlik dastlab 1898 yilda Turkiston 
arxeologiya havaskorlar to ‘garagi a ’zolari tom onidan topilgan. XX 
asrning 60-70 yilllarida 0 ‘zbekiston respublikasi FA Arxeologiya 
instituti tomonidan tadqiqot ishi olib borildi. Qanqa to ‘gM'i to ‘rtburchak 
shaklida qurilib, umumiy maydoni 200 ga. Bir necha qator mudofaa 
devori va xandaklar bilan oM-algan. Shahar ark, uchta shahriston va 
rabotdan iborat. U erdan kumush va mis tangalar, oltin va qimmatbaho 
toshlardan ishlangan taqinchoqlar, sopol haykalchalar, ostodon, mehnat 
qurollari va devoriy suratlar topilgan. Mil. XII asrda Ohangaron daryosi 
o ‘zanining o ‘zgarishi tufayli suvsiz qolib harobaga aylangan.
Qadimgi davr m e’moriy obidalarida tasviriy san’at keng qoMla- 
nilgan. Masalan, Dalvarzintepa ibodatxonasining Baqtriya xudolariga 
bagMshlangan devoriy sur’atlari, Fayoztepa va Qoratepa Budda 
ibodatxonalaridagi devoriy suratlar, Tuproqqal’a va Erqo‘rg‘on devoriy
108

---

rasmlari bunga misol bo‘la oladi. Lekin tasviriy san’at monumental 
san’atning ustivor yo‘nalishi hisoblanmagan, u haykaltaroshlik bilan 
bogMiq holda rivojlangan. Haykaltaroshlikning asl namunalari Shimoliy 
Tohariston va Xorazm madaniyatida o‘zining yorqin ifodasini topgan.
B aqtriya-Toharistonda 
eng 
qadimgi 
haykallar 
kompozitsiyasi