N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

Xolchayon 
saroyidan topilgan. Xolchayon 
Surxondaryo viloyati 
Denov tum anida joylashgan. U ikki 
qismdan 
iborat. Arxeologik 
tadqiqotlar Qorabog‘tepa va Xanaqotepada olib borildi. Bu erdan 
9 
xonali xokim saroyi topildi. U asosan xom gMshtdan qurilgan. M azkur 
saroyning to ‘rt ustunli ayvoni va katta zali tasviriy san’at va 
haykaltaroshlik namunalari bilan bezatilgan. Haykallarning asosiy qismi 
kushon podsholari (Geray)ga bag‘ishlangan, ular tarkibida yuechjilar 
birga boshqa etnos vakillari boxtariylar ham bor. Xalchayon haykallari 
saroy devorining uch tomonini egallagan. Unda a ’yonlar va kurash 
sahnasi, teatrlashgan mavzu, ya’ni og‘ir gulcham barlam i ko‘tarib turgan 
bolalar haykallari, aktyor byustlari, muzika asboblarini tutgan ayol 
haykallari va boshqalar. Kompozitsiya mafkazida podsholik xomiysi -
Afina, Gerakl, Nika (Yunon xudolari)ning siymolari tasvirlangan.
Ayritom Termizdan 18 km sharkda Amudaryo soxilida joylashgan. 
1932 yilda bu erda topilgan tosh rasmlarni M .E.M asson o ‘rgangan. 1933 
yilda maxsus ekpediciya uyushtirildi. Ayritom - ibodatxona harobasi 
bo'lib, bu 
erda asosan oxaktoshdan yasalgan haykallar topildi. 
Haykallarda soz chalayotgan ayollar tasvirlangan, budda diniga oid 
haykallar ham topilgan. XX asrning 60-70 yillarida 0 ‘zbekiston 
San’atshunoslik ekspeditsiyasi tadqiqot ishlarini davom ettirdilar. 
Natijada fort, buddizm dini kompleksi, qabr va baktriya yozuvi boMgan 
hayka liar guruhi topilgan.
Baqtriyada buddizm davlat dini darajasiga koMarilgach, Budda 
haykaltaroshlik san’ati m a’naviy hayotning mazmuniga aylandi. Bularni 
Dalvarzintepa. Fayoztepa, Ayrtom, Qoratepa va boshqa yodgorliklarda 
ko'rishim iz mumkin. Baqtriya-Toharistonda buddizmni qabul qilgan 
mahalliy ustalarning professional maktabi shakllanadi
Shimoliy Baktriyaning eng katta ibodatxonasi Termiz yaqinidagi 
Q o ra tep a yodgorligi hisoblanadi. Yodgorlik dastlab B.Ya.Staviskiy 
tomonidan oM-ganilgan. Bugungi kunda bu erda turli soha mutaxassislari, 
yapon olimlari tadqiqoti ishlarini olib borishmoqda. Bu erda sakkizdan 
ortiq inshootlar majmuasi ochib oM-ganilgan. Har bir bunday inshoot 
yoMak - ayvonlar o ‘rab turgan to‘gMi toM'tburchakli katta hovli va er
109

---

ostiga qurilgan inshootlardan iborat. Xonalardan Budda haykali, 
buddizm ga xos inshoot-stu p alar topilgan.
Barcha stupalar bir xil qurilgan. Ulam ing asosi to'rtburchak boMib, 
uning ustiga silindirsimon inshoot qurilgan, uning usti gum bazsim on 
tarzda boMgan. Ustiga yog‘och yoki toshdan yasalgan langar o ‘matilgan. 
Langarda toshdan yasalgan bir necha soyabon boMgan. Soyabonlar 
muqaddas daraxt ramzi boMib, buddistlar uni chatra deb atashadi. Shu 
daraxt soyasi ostida Budda o ‘zining g ‘oyalarini ishlab chiqqan. 
Er 
ostiga qurilgan inshoot bilan er ustiga qurilgan inshoot bir biri bilan 
bogMiq boMgan. Ular zinalar orqali birlashtirilgan. Koratepa ibodatxo- 
nasining devorlariga diniy mazmundagi rasm lar va ibodatxonani 
qurilishda hom iylik qilgan insonlam ing 
rasmlari solingan. Rasm lar 
katta m ahorat bilan chizilgan va o ‘sha zamonning diniy mafkurasini 
o ‘zida aks ettiradi.
Keyingi yillarda olib borilgan tadqiqotlar natijasida Qoratepaning 
shim oliy qism idan mahobatli stupa topildi. Uning faqatgina tagkursisi 
saqlanib qolgan.
1968 yili yuqoridagi ibodatxonadan 2-3 km shim oli-sharkda