N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

Metallarning xususiyatlarini aniqlang 
(Charxpalak texnologiyasi)
№ Metall nomi
Temir
Mis
Bronza
Oltin
1
Eneolit
2
Qattiq
3
Egiluvchan
4
Tarkibida qalay 
bor
5
Sovuq xolda ishlov 
berilgan
6
1530 S da eriydi
7
Г
1084 Sda eriydi
700-900 Sda 
eriydi
I F
Rudadan olingan
Tarkibi
o ‘zgarmaydi
и
Qolipda ishlangan

---

12
Dam berish uslubi 
qoMlaniladi
13
Qimm atbaxo
14
Tabiatda kam 
uchraydi
15
Tabiatda ko‘p 
tarqalgan
16
M il.av.XIY asrda 
k ash f etilgan
17
Iloxiylashtirilgan
18
Tangalar ishlangan
19
M il.av.IY ming 
yillikda kashf etildi
2 0
M il.av.III'm ing 
yillikda kashf etildi
9-12 to ‘g‘ri javob "qoniqarli"
13-16 to ‘g ‘ri javob "yaxshi"
17-20 to‘g ‘ri javob "a’lo"
2-§. S kif va saklar madaniyati
Tem ir davri boshlarida Orol bo‘ylari, Q ozog‘iston choMlari, Qora 
dengiz bo‘ylari, Kaspiy orti va janubiy Sibir hududlari dashtlarida 
ko'chm anchi 
chorvador 
qabilalar 
iste’qom at 
qilishgan. 
Yozma 
m anbalarda ko‘rsatilishicha, 
bular kimmeriy, skif, sak, massaget, 
savromat, sarmat qabilalari boMgan.
Yozma va modiy m anbalarida ularning turmush tarzi va urf-odatlari 
haqida toMiq m a’lumot berilgan. K o'chm anchi qabilalardan moddiy 
yodgorlik sifatida m ozor-qo‘rg‘onlar saqlanib qolgan.
Tem ir davridan boshlab. k o ‘chmanchi qabilalar orasida mulkiy 
tabaqalanish 
boshlangan. 
Buni 
m ozor-qo‘rg ‘onlardagi 
topilm alar 
tasdiqlaydi. Katta hajmdagi mozor- qoM'g‘onlar badavlat sardorlariga 
tegishli boMib, u erdan qurol aslaxa va turli qim matbaho buyumlar 
topilgan. Kichik m ozor-qo‘rg‘onlar esa oddiy aholiga tegishli boMib, 
m a’lum m iqdorda o ‘qlar va z e b - ziynatlar bor, ba’zilarida esa umuman 
hech nima uchramaydi.
Bugungi kunda s a k la r Orol bo‘yi, shimoli-sharqiy 0 ‘rta Osiyo, 
QozogMston va janubiy Sibir hududlarda yashagan, degan fikrlar ilmiy

---

adabiyotlarda mavjud. Saklarning turmush tarzi, urf-odati to‘g‘risida 
m a’lumotlar Eron axomoniylari qoya tosh bitiklarida saqlanib qolgan 
(Bexistun yozuvi, Nakshi-Rustam, Persopol saroyi releflari va bq.da). 
Q ozog'iston hududida yashagan saklar ko‘chmanchi chorvachilik bilan, 
Sirdaryo oralig‘i va janubiy Q ozog‘iston hududida yashagan saklar 
dehqonchilik bilan shug‘ullanganlar. Mil.avv.VII-III asrlarda sak 
qabilalari ittifoqi vujudga kelgan.
K o‘chmanchi 
qabilalarda 
hunarmandchilik 
nihoyatda 
keng 
rivojlangan. Qimmatbaho metallarga nihoyatda mohirona ishlov 
berganlar. Ularning bunday ishlash uslubi fanga «hayvoniy uslub» deb 
kiritilgan. 
Bunga sabab turli bezak-taqinchoqlar, idishlar va harbiy 
qurolarni yasashda hayvonlar tasvirini aniq va o ‘z navbatida murakkab, 
naqshindor qilib yasashgan. Sak va skiflar yaratgan madaniyat bir biriga 
o'xshash bo'lsada, skiflar madaniyatida yunonlarning ta’siri seziladi. 
Shuningdek, saklar uchi uzun (70sm.ga yaqin) qalpoq va uzun chakmon 
kiygan. Tasvirlarda u tizzadan past qilib aks ettirilgan. Oyoq kiyimlari 
uzun ko‘njli etik boMgan. Skiflar tasvirida ular uchi qayilgan qalpog'da, 
ba’zan qalpoqsiz bo‘lib, sochi elkaga tushib turgan xolda tasvirlangan. 
Oyoq kiyimlari kalta ko'njli bo‘lib, oyoqning to‘pig‘idan boylab 
qo'yilgan. Keng shalovar ishton kiyganlar.
Gerodot o ‘zining asarida massagetlar haqida to ‘liq m a’lumot berib, 
o ‘tgan. Arxeologik tadqiqotlar sak va massagetlarning bir xil madaniy 
jarayonda ishtirok etganligi ko‘rsatdi. Shu sabab, ilmiy adabiyotlarda 
«sak-massagetlar madaniyati» termini ishlatiladi.
Sak qabilalaridan Tagisken, Uygarak, Issiq va Chiliktin qo‘rg‘onlari 
saqlanib qolgan.