N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

Tagisken m ozor-q o‘rg‘onlari 
Orol dengizining sharqiy qismida 
joylashgan. U erdan 70dan ortiq m ozor-qo‘rg‘onlar topilgan bo‘lib, 
ulardan 38 tasi o‘rganilgan. Tadqiqotlar jarayonida ularning ba’zilari 
bronza davriga, ba’zilari 
ilk temir davriga oid ekanligi aniqlandi. 
Tegisken m ozor-qo‘rg‘onlari murakkab konstruksiyali monumental 
inshootlar boMib, yirik hajmdagi xom g ‘isht va yog‘ochdan qurilgan. 
Ular o ‘z shakllariga ko‘ra o'tovga o ‘xshaydi.
Mozor - q o ‘rg‘on!arning har biri urug‘ oqsoqoli yoki qabila 
boshlig‘iga tegishli bo‘lib, ularning ichidan sopol, bronza. oltindan 
ishlangan buyumlar va hayvon suyaklari topilgan. Hayvon suyaklari 
qurbonlikka so‘yilgan hayvon go'shtining bir qismi bo‘lib, chorvadorlar 
odati bo‘yicha uni maraum bilan birga qo‘yishgan.

---

U ygarak mozor- qo‘rg‘oni -q u y i Sirdaryo bo‘yidagi Inkardaryoga 
yaqin boMgan Uygarak tepaligida joylashgan. Mil.avv. VII-V asrlarga 
oid 70ga yaqin mozor qo‘rg‘on o ‘rganilgan. 
Bu erdan yoqilgan va 
m a’lum bir marosim lar bo‘yicha ko'm ilgan jasadlar topilgan. U lam ing 
yonida sopol buyumlar, zargarlik buyum lari, ot anjomlari, bronza o ‘q 
uchlari va boshqalar topilgan. M ozor-qo‘rg ‘onlar qadimgi davrlardayoq 
o ‘g ‘irlab ketilgan boMsada, o ‘sha davr m adaniyati haqida darak beruvchi 
m ateriallar saqlanib qolgan.
Tagisken va Uygarakdan topilgan moddiy buyum lar hayvoniy 
uslubda ishlangan dastlabki buyum lar ekanligi isbotlangan. Bu esa, Old 
Osiyo, Oltoy va Janubiy Sibir hududlari bilan m adaniy aloqada 0 ‘rta 
O siyoning o ‘rni kattaligini isbotlaydi.
Issiq mozor q o‘rg‘oni 
Olm a-O ta shahridan 50 km sharqdagi 
Issiqdaiyoning chap sohilidan topilgan. Uni 1972 yilda A.K.Akishev 
o ‘rgangan. Bu qo‘rg‘onda saklam ing kiyim - kechaklari, oyoq kiyimlari 
va qurollari nihoyatda yaxshi saqlangan. Bu topilm alar orqali olim lar 
saklam ing bayramlarda kiyadigan kiyim tasvirini toMiq tiklaganlar. 
Ulam ing qalpog‘i, ko'ylagi va oyoq kiyimlari oltin qadam a bezaklar 
bilan bezatilgan. Bu erdan 4 mingdan ortiq oltin buyum lar topilgan.
Skiflar madaniyati mil.avv.VII asrdan shakllana boshlagan. Skiflar 
dastlab ko'chm anchi hayot kechirishgan. m il.avv.V asrdan ulam ing 
dastlabki mustahkamlangan m anzilgohlari paydo boMadi. U quyi Dnepr 
bo‘yidagi xozirgi Nikopol yonida bo ‘lgan. mil.avv. IV asrlarga kelib, u 
nixoyatda tez rivojlanib, hunarmandchilik va savdo m arkaziga aylanadi. 
Mil.avv. IV—III asrlarga kelib skiflarning bir qancha shaharlari boMgan- 
Kamensk, Elizavetovskiy va boshqalar. Skiflarning eng qadimiy 
q o ‘rg‘onlari mil.av. VI asrlarga oiddir.
Skiflar, Gerodotning xabaricha, qilichga ham sig‘inishgan, hatto unga 
qurbonliklar keltirishgan. U lam ing qilichi tem irdan yasalib, dastasining 
boshi yoysimon qilib qayirligan, dastaning tagi esa, kapalak qanotlariga 
o'xshash gulband qo‘yilgan. Ammo, skiflar o ‘q-yoyni ishlatishda juda 
mohir boMishgan. 0 ‘qlari bronzadan ishlangan va uch qirrali boMgan. 
Bunday o ‘qlar ilk tem ir davrida Sharqiy Evropa, Sibir va 0 ‘rta 
Osiyoning ju d a ko‘p erlaridan topilgan. Skiflarning sopol idishlari 
qoMda ishlangan. Naqshi kam boMgan, tagi yassi boMib, turlari ko‘p 
boMgan. Gerodot skiflarning k o ‘mish marosimini toMiq tasvirlab bergan, 
buni arxeologik m a’lum otlar ham tasdiqlaydi. S k if podshosi qaerda oMsa 
ham, uni Dnepming ostonalaridan pastroqdagi Gerri degan joyga olib
116
-

---

borib ko‘mishgan. Bu joydan g'oyat boy sk if qabrlari topilgan. Lekin 
ularning barisi talab ketilgan.
Gerodotning 
xikoyasi 
bo‘yicha, 
qabrga 
podshoning 
ayollari, 
jangchilari, qullari, otboqarlari va otlari o ‘Idirilib birga ko‘milgan. 
Shuningdek, bu erda ularning diniy e ’tiqodi bilan bogMiq turli 
xayvonlarning oltin haykalchalari (bug‘u tasviri ko‘plab topilgan), 
kumush 
idishlari va sopol 
buyumlari 
ham qo‘yilgan. 
Soloxa, 
Chertomlik, Kuloba m ozor-qo‘rg‘onlari bularga misol boMa oladi.