O 'z b e k is t o n respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsuc ta’lim vazirligi r. A. Z o h id o V

Yechish:
Issiqlik  uzatish  koeffitsienti:
~ 4 4 - l v , / m ’ K
45 
58 
6000
Q ozon   devoridan  o'tgan  issiqlik  oqim ining  zichligi:
q  = K ( t Si  -  
)  =  44,1 • ( 1 2 0 0 -  2 0 0 )   =  4 4 1 0 0  
\ 7 / n r
D evorn in g  tashqi  va  ichki  sirtidagi  harorati:
td  = t K
  - - ^ -   =   1 2 0 0 - ^ ^   =   2 2 0 ° C  
1 
1 
a, 
4 5
t ,   = / v  -  —   =  2 0 0  +   ^112®   =  2 0 7 ,3 5 ° C  

a
2
 
6 0 0 0
2. 
Bug'  q ozon id agi  tutun  gazlarining  harorati  tcl= 1 0 0 0 nC ,  suvning 
harorati  t
c2
 =   2 0 0 nC,  gazlardan  devorga  issiqlik  berish  k oeffitsienti  a,  =  
100  V t/m
2
 К  va  devordan  suvga  issiqlik berish  koeffitsienti  a
2
  =   5000  V t/ 
m
2
 К   bo'lganda  1  m
1
 isitish  sirtidan  o'tgan  issiqlikni  va  devor  sirtlaridagi 
h aroratlarni  to p in g .  D e v o r   m a te r ia lin in g   issiq lik   o 'tk a z u v c h a n lik  
koeffitsienti Д  =   50  V t/m   К   va  qalinligi  5 = \ 2   m m   ga  teng.
Javob:  q  =   76560  Vt  /   m 2,  t,  =   234  °S,  t
2
  =   215°C.
Yechish:
Issiqlik  o q im in in g   zichligi: 
q  =  К  
(tcl 
-   t
c2
  )  , 
V t/m
2
K =
  1 
+ д  +
  1 
1 
|  0.012  | 
1 
~ 9Э’7 
V t/ m 20C , 
a
, 
Д
а ,  
100 
50 
5000
1 5 0

q  =   к  (t,,  -   ts,  )  =   95,7  (1000  -   200  )  =   76560  V t/m
2
D evor  sirtlaridagi  haroratlar:
1 
1 
t , = t c l - q -   =   1000  -   7 6 5 6 0 —   =   234  "C;
1 
! 
t,  =   t  , + q —   =   200  +   7 6 5 6 0 —
:  =   215  °C.
2 
c2 + 
4
  a
2
 
5000
3.  Q ozon d agi  gazning  harorati  ts|  =   1100°C,  suvning  harorati  t
c2
  =  
200°S,  yassi  devordan  o ‘tgan  issiqlik  o q im in in g  zichligi  q  = 5 0 0 0 0   V t/m
2 
va  devordan  suvga  issiqlik  berish  koeffitsienti  a ,  =   5700  V t /m
2
 nC  ga 
teng.  Agar  devor  m aterialining  issiqlik  o'tkazuvchanlik  koeffitsienti  X = 
56  V t/m °C ,  qalinligi  § =  12  m m   bo'lsa,  issiqlik  uzatish  koeffitsien ti, 
gazlardan  devorga  issiqlik berish  koeffitsienti  va  q ozon   devori  sirtlaridagi 
haroratlarini  aniqlang.
Javob:  к  =   5 5 ,6   V t/m
20
C,  a,  =   55,5  V t/m
20
C,
t,  =   2 0 0 ° C ,  t 2  =   188°C .
4.  Bug'  q o z o n in in g   devori  q alin ligi  S   ,= 2 3 0   m m   b o 'lg a n   o 'tg a  
bardoshli  g'ish td an ,  qalinligi  ^ , = 4 0   m m   havodan  va  qalinligi  £ , = 3 8 0  
m m   b o'lgan   qizil  g'ishtdan  iborat.  Bug'  q ozon id agi  gazlarning  harorati 
tc|  = 1 1 0 0 °C   va  havoning  harorati  t
c2
  =   30°C  bo'lganda,  q o zo n   devori 
qatlamlari  orasidagi  havoning  atrof-m uhitga  yo'qolayotgan  issiqlikka  va 
tashqi  sirt  haroratiga ta’sirini  aniqlang.  G azlardan devorga  issiqlik berish 
koeffitsienti  a ,= 1 0  V t/m 20C va devordan havoga  issiqlik berish  koeffitsienti 
a
2
  =   5  V t /m
2
  UC  ten g.  D evor  m aterialin in g  issiqlik  o'tk azu vch an lik  
koeffitsienti  m os  ravishda:  ^ ,= 1 ,6 5   V t/m °C ,  X
2
= 0 ,4   V t/m nC   va  1. = 0 ,7  
V t/m nC
Javob:  Issiqlikning  yo'qolishi  50,5  %,  tashqi  qatlam  harorati  110  °C 
ga  kam ayadi.
5.  D iam etri  150  /   165  m m   bo'lgan  quvur  ichida  harorati  tcl  = 9 0   °C 
bo'lgan suv harakatlanadi.  Quvurning issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsienti 
X = 50  V t/m   °C,  a trof-m u h itn in g  harorati  t
c2
  = - 1 5   °C,  suvdan  quvur 
devoriga  issiqlik  berish  koeffitsienti  a ,  =   1000  V t/m 20C  va  quvurdan 
havoga  issiqlik  berish  koeffitsienti  a
2
  =   12  V t/m
2
  °C  bo'lganda,  1  m
151

quvur  sirtdan  o'tgan  issiqlik  va  quvurning  ichki,  tashqi  sirtlaridagi 
haroratlarni  aniqlang.
Javob:  q,  =   652  Vt  /   m,  t,  =   89,8  °C,  t
2
  =   89,6  "C.
6
.  D iam etri  4 4 / 5 1   m m   li  quvur  qalinligi  80  m m   bo'lgan  beton 
qatlam i  b ilan   izo la tsiy a la n g a n .  Q uvurning  issiq lik   o 'tk a zu v ch a n lik  
koeffitsienti  X ,=50  V t/m   °C  va  izolatsiyaning  issiqlik  o'tkazuvchanlik 
koeffitsienti  X2 = J ,2 8   V t/m   °C  ga  teng.  Quvurda  m oy  harakatlanadi. 
M oyning harorati tcl =  120 °C,  atrof-m uhitning harorati  t
c2
 =  20°C,  moydan 
devorga  issiqlik berish  koeffitsienti  a ,  =   100  V t/m 2nC va  devordan  havoga 
issiqlik berish  koeffitsienti  a 2  =   10  V t/m 20C  bo'lganda  1  m quvur sirtdan 
o'tgan  issiqlik,  betonlangan  quvurdan  o'tgan  issiqlikni  aniqlang.  Har 
qanday  qalinlikdagi 
1
  m  izolatsiyalangan  quvurdan  o'tgan  issiqlik  quvur 
sirtidan  o'tgan issiqlikdan  katta bo'lm asligi  uchun  issiqlik  o'tkazuvchanlik 
koeffitsienti  qanday  b o'lishi  kerak?
Javob:  quvur  sirtidan  o'tgan  issiqlik  q,  =   142,5  V t/m ,  beton  bilan 
qoplangan  quvurdan  o'tgan  issiqlik  q,  =   249  V t/m ;  izolatsiyaning  har 
qanday qalinligida quvur sirtidan  o'tgan  issiqlik  izolatsiyalangan  quvurdan 
o'tgan  issiqlikdan  katta  bo'lm asligi  uchun  A „У  0*26  V t/m   °C  ga  teng 
bo'lishi  kerak.
7.  D iam etri  1 0 0 /1 10  m m   li  po'lat  quvur asfalt  qatlami  bilan  izolatsiya 
qilingan.  Quvur  ichida  harorati  110°C  bo'lgan  suv  harakatlanadi.  Atrof- 
m uhitning  harorati  15°C  ga  teng.  Suvdan  quvur  devoriga  issiqlik  berish 
koeffitsienti  a ,  = 1 8 0 0   V t/m
2
  °C  va  quvurdan  havoga  issiqlik  berish 
koeffitsienti  a
2
  =   9  V t/m 20C  bo'lganda  asfalt  qatlam ining  kritik  diam etri 
va  3  m  quvur  sirtidan  o'tgan   issiqlikni  aniqlang.  P o'latn in g  issiqlik 
o 'tk a z u v c h a n lik   k o e ffitsie n ti  ^ = 4 0   V t/m   nC  va  a sfa ltn in g   issiq lik  
o'tkazuvchanlik  koeffitsienti  X = 0 ,5 7   V t/m   °C  ga  teng
Javob:  d  kr=   0,1 2 6   m,  Q, =   710  Vt.
N azorat  savollari
1.  M urakkab  issiqlik  almashuvi  qanday  sodir  bo'ladi?
2.  Bir  qatlamli yassi  devor  orqali  issiqlik  uzatilishini  tushuntirib  bering.
3.  Ко ‘p  qatlamli yassi devor orqali  issiqlik  uzatilishini  tushuntirib  bering.
4.  B ir va  ко ‘p  qatlamli silindr devor orqali  issiqlik  uzatilishini  tushuntirib 
bering.
5.  Issiqlik  uzatish  koeffitsienti  nimani  bildiradi?
6.  Chiziqli  termik  qarshilik  nima ?
152

XVIII  BOB.  ISSIQ LIK  ALM ASHUV  APPARAT LARI
63-§.  Issiqlik almashuv apparatlari
Issiqlikni  issiq  issiqlik  tashuvchidan  (gaz)  sovuq  issiqlik  tashuvchiga 
uzatib  beradigan  qurilmalarga 
issiqlik  almashuv  apparatlari 
deyiladi.
Issiqlik  alm ashuv  apparatlarini  ishlash  usuliga  k o ‘ra  rekuperativ, 
regenerativ  va  aralashtiruvchi  apparatlarga  b o ‘lish  m um kin.
Aralashtiruvchi  issiqlik  alm ashuv  apparatlarda  issiqlik  alm ashuvi  issiq 
va sovuq  issiqlik tashuvchilarning bir-biriga bevosita  tegishi va  aralashishi 
y o ‘li  b ila n   a m a lg a   o s h ir ila d i.  A r a la sh tir u v c h i  issiq lik   a lm a sh u v  
apparatlariga  gradirnyalar,  skrubberlar va  boshqa  qurilmalar  m isol  b o ‘la 
oladi.
R egenerativ  issiqlik  alm ashuv  apparatlarida  isitish  (yok i  sovitish) 
sirtining  o 'zi  vaqti-vaqti  bilan  goh  qaynoq,  g oh   sovuq  issiqlik  tashuvchi 
bilan  yuvib  turilishi  bilan  issiqlik  alm ashuvi  am alga  oshiriladi.  Dastlab 
regenerator  kanallaridan  qizigan  issiqlik  tashuvchi  (dom na  va  marten 
pechlari,  vagrankalar  va  boshqalar)dagi  y on ish   m ahsulotlari  yuboriladi. 
R egeneratorning  isitish  sirti  qizigan  gazlardan  issiqlik  olib  isiydi,  so'ngra 
bu  issiqlikni  sovuq  issiqlik  tashuvchiga  beradi.
Regenerativ  issiqlik alm ashuv apparatlari  metallurgiya,  shisha  pishirish 
va shunga  o'xshash  qizigan  havo beriladigan boshqa  pechlarda  ishlatiladi.
Rekuperativ  issiqlik  alm ashuv  apparatlarida  issiqlik  issiq  suyuqlikdan 
sovuq  suyuqlikka  qattiq  sirt  orqali  uzatiladi.  M asalan,  bug
1
  generatorlari, 
b u g
1
  qizdirgichlar,  suv  isitgichlar  va  boshqalar.  R ekuperativ  issiqlik 
alm ashuv  appaparati  to ‘g‘ri  oqim li,  teskari  oqim li  va  k o ‘ndalang  oqim li 
apparatlarga  bo'linadi.
T o 'g ‘ri  oqim li  issiqlik  alm ashuv  apparatlarida  issiq  va  sovuq  m uhitlar 
o'zaro  bir  tom onga  parallel  ravishda  oqadi.
Teskari  oq im li  apparatlarida  bir-biriga  qaram a-qarshi  y o ‘nalgan 
bo'ladi.
Texnikada  rekuperativ  issiqlik  alm ashuv  apparatlari  keng  ishlatiladi.
Issiqlik  alm ashuv  apparatlari  hisoblashda  issiqlik  balansi  tuziladi  va 
uning  yuzasi  aniqlanadi.
Q  =   G
1
C p, 
- t " ) = G 2C p2  (t'2 - t 2 ) ,   [V t] 
(267)
bu  yerda:  G ,  -   issiq  suyuqlik  sarfi,  kg/s;
G
2
  —  sovuq  suyuqlik  sarfi,  kg/s;
C
R1
  —  issiq  suyuqlikning  issiqlik  sig'im i,  kJ/kg  °C;
C,^ —  sovuq  suyuqlikning  issiqlik  sig'im i,  kJ/kg  °C;
153

—  issiq  su y u q lik n in g   a p p a ra tg a   k irishdagi  h a ro ra ti,  °C;
t i  —  issiq  suyuqlikning  apparatdan  chiqishdagi  harorati,  °C;
( 2  —  sovuq  suyuqlikning  apparatga  kirishdagi  harorati,  °C;
t 2  —  sovuq  suyuqlikning  apparatdan  chiqishdagi  harorati,  nC.
Issiqlik  alm ashuv  yuzasi  issiqlik  uzatish  ifodasidan  topiladi.
Q  =   * A t IogF[Vt] 
(268)
К   —  issiqlik  uzatish  koeffitsienti;  Vt  /   m 2K 
At|oi  —  o'rtacha  Iogarifmik  haroratlar  farqi,  °C.
F   —  sirt  yuzasi,  m 2.
0
‘rtacha  Iogarifmik  haroratlar  farqi  haroratlar  grafigi  yordam ida 
aniqlanadi.
4 m   - А Г ка,
Atloe=  
l n ^
A ? ka.
bu  yerda:
Atkat  —  k a tta   h a ro ra tla r  farqi;
Atkich  -   k ich ik   h a ro ra tla r  farqi.
M asalan,  t o ‘g ‘ri  oqim li  harorat  uchun  Atkal  =  
Atkich  =   t]  - t 2
6 1-rasm.  To'g'ri  oqimli 
62-rasm .  Teskari  oqimli
Masalalar
1. 
Ichki  yon u v dvigatelining teskari  y o ‘nalishli  suvli  m oy sovutgichiga 
m oy  65  °C  dan  55  °C  gacha  sovitilyapti.  Sovutuvchi  suvning  kirishdagi
154

harorati  16  ('C  va  chiqishdagi  harorati  25  "C.  M oyn in g  sarfi  0 ,8   kg/sek. 
Issiqlik  uzatish  koeffitsienti  280  V t/m
20
C,  m o yn in g  issiqlik  sig'im i 
2,45 
kJ/kg  nC.  Issiqlik  alm ashuv  yuzasini  va  sovuq  suvning  sarfini  toping. 
Y echish:
Q =   G ,C P|  At,  =   0 ,8 - 2 ,4 5 ( 6 5 - 5 5 )   =   19,6  kVt.
А /ка, - А ' ц с  
( 6 5 - 5 5 ) - ( 5 5 - 1 6 )
At  =  
in   A/kal 
=  
}n 6 5 ~ 5 5
 
=   3 9 ,5   °C.
A/'kich 
5 5 - 1 6  
О 
1 9 6 0 0  
F ~   k - A t   “   2 8 0 - 3 9 . 5   _  
1 ,7 7
 
m2 
О 
_   19,6 
G 
=   C r2 
■
 
A t 2 
~   4,19 
• 
9  = 
° ’5 2
  k g /sek ’
2. 
M C   markali  m o y   sovitish  apparatida  m oy  7 0 QC  dan  30°C  gacha 
sovitiladi.  Sovu tu vch i  suvning kirishdagi  harorati  20°C  ga teng.  M oyn in g 
sarfi  G ,= 1 0 0 0 0   k g /so a t va suvning  sarfi  G 2= 2 0 4 0 0   kg/soat.  M oy sovitish 
apparatidan  ch iq q an   suvning  haroratini  aniqlang.
Javob:  t l  =   30°C.
3. 
Suv  ek on om ayzerid a  gaz  bilan  suv  qaram a-qarshi  yo'nalishlarda 
harakatlanib,  bir-biri  bilan  issiqlik  alm ashm oqda.  G azn in g  sarfi  G ,= 2 2 0  
t/so a t,  gazning  ek on om ayzeri  kirishdagi  harorati  Ц
1
  =   400  nC ,  gazning 
m assaviy  issiqlik  sig 'im i  С 
=   1,04  kJ/kgK .  Suvning  sarfi  G
2
  = 1 2 0   t /  
soat,  suvning  ek on om ayzerga  kirishdagi  harorati  t 2l  =   105  °C.  G azdan 
suyuqlikka  uzatiladigan  issiqlik oqim i  Q  =   13,5  M Vt,  gazdan suvga  issiqlik 
uzatish  koeffitsienti  к  =   79  V t/m
2
  K.  Suv  ek onom ayzeridagi  issiqlik 
alm ashish  yuzasi  top ilsin .
Javob:  F   =   1 100  m
2
4. 
“ Q u v u r-q u v u rd a ”  turidagi  qaram a-q arsh i  y o 'n a lish li  issiq lik  
alm ashuv  apparatida  suv  15°C  dan  45°C   gacha  isitiladi.  Suvning  sarfi 
G 2=   3200  k g/soat.  Tashqi  quvurning  ichki  diam etri  D = 4 8   m m   va  bitta 
seksiya  quvurining  uzunligi  1  =   1,9  m.  Issiq  suv  diam etri  d2/ d ,= 3 5 /3 2  
m m   b o'lgan   p o'lat  quvurda  harakatlanib  kirishdagi  harorati  t | '= 95°C   ga
155

teng.  Issiq  suvning  sarfi  G ,=   2130  kg/soat.  “Q uvur-quvurda”  qaram a- 
qarshi  oqim li  issiqlik  alm ashuv  apparatining  isitish  yuzasini  va  seksiyalar 
sonini  aniqlang.
Javob:  F  =   1100  m 2,  n  = 7.
Yechish:
Suvning  issiqlik  sig'im i  c p=   4 ,1 9   kJ/kg  nC.
Issiqlik  miqdori:
Q = G , c , ( C - C   ) = ^ 4 . I 9 ( 4 5 - 1 5 ) = 1 1 I  
kVT 
v  
2 
-  
>
 
3 6 0 0  
v 
/
Issiq  suvning  chiqishdagi  harorati:
,Г 
g ----9 5 -  111  3600  = 50V
1
 
1
 
G f px 
2 1 3 0 - 4 .1 9
Issiqlik tashuvchilarning o'rtacha  haroratini  aniqlaym iz va shu  harorat 
bo'yicha jadvallardan  suvning  fizik  xususiyatlarini  olam iz:
t,  = 0 ,5
( / ; 2
  + t"2 )= 0 ,5 (9 5 + 5 0 )= 7 2 ,5 °C
psl= 9 7 6 k g /m 3;  vsl= 0 ,4 0 3 -   10_6m Vs 
\   = 0 ,6 7 0   V t/(m  • °C);  Prs = 2 ,4 7
ts
2
= 0 ,5 ( t[2  + t ”
s2 ) = 0 ,5 ( 15 + 4 5 )= 3 0 °C .
p.2= 9 9 6 k g /m 3;  v 2= 0 ,8 0 5  *  10'
6
т 2/5 
4 = 0 , 6 1 8   V t/(m  • °C);  Prs2= 5 ,4 2  
Issiqlik  tashuvchilarining  tezligi
4 G, 
4 - 2 1 3 0  
.
w = ----------J ------- = ----------------------------- — ---------- =   0 ,7 5 5   m /s
p c]7Td- 3 6 0 0  
9 7 6 -3 ,1 4   ( 3 ,2 - 1 0   )  -3 6 0 0
4 G 2 
____________ 4 - 3 2 0 0 ____________ _ =  
o 6
p s2n { D 2 - d ; ) 3 6 0 0   "   9 9 6 - 3 ,1 4 ( 4 ,8 2 - 3 , 5 2)10"'  -3 6 0 0
m /s
Issiq  suv  o q im i  uchun  R eynolds  soni
coxd {  _   0 ,7 5 5 - 3 ,2 - 1 0   ~  _  
4 
0 ,4 0 3 -1 0 -6
R e . , * ’
Issiq  suv  oq im i  uchun  turbulent  holatda  N u sselt  so n in i  aniqlaym iz:
156

Issiq  suvdan  quvur  devoriga  issiqlik  berish  koefTltsienti:
—   =  1 8 8 - 
1
 
4
Sovuq  suv  o q im i  uchun  R eynolds  sonini  aniqlaym iz:
K\  _ i o o   0 ,6 7 0  
a = N u
s l^
-
1 8 8 3 ; 2 1 0 - 2
  = 3 9 4 0 V t/(m 2 •  "C).
Re
J 0 2dc =
  1 , 0 6- 1 , 3 - 1 Q- 2 ^ 1 7 1   1q4
s2
vv2 
0,805-10
Bu  yerda  kanal  u ch u n   ekvivalent  diametr: 
d  =   D -d   = 4 8 - 3 5 = 1 3   m m .
c 
2
Sovuq  suv  oq im i  uchun  turbulent  holatda  N u sselt  sonini  aniqlaym iz:
0,8
  p  0 , 4 ^ 2  40,25  D  ^
N u s2= 0 , 0 1 7 R e , 2 ^ 2   ( —
) 
~
i 
5,42  \o,25 /  48  \o,i8  _  nc 
N u s3= 0 , 0 1 7 ( 1 ,7 1  
1 0 Т Ч 5 >4 2 ) 
У Г  
[ 
35
  }
Quvur  devoridan  sovuq  suvga  issiqlik  berish  koeffitsienti:
Л 2 _ о , я   °>6 1 8  
«
2
= N u s
2
~ f. “  
9 D 8
  l
3
. f
0 r 2
  = 4 5 0 0 V t/(m 2  •  eC).
Issiqlik  uzatish  koeffitsienti:
К -  -
Д
- - -  = 
1 ^ ў Г - Г
 =1970  W ( m .  ■ "C,
H— :
—1
------ ----------------1----------------- 1----------
a, 
kg  a2
 
3940 
45 
4500
. s o
Bu  holatda 
»  _   ,  — 
< 1 ,5   bo'lgani  uch u n   o'rtacha  arifm etik
‘ il 
s
2
haroratlar  farqi  quyidagicha  bo'ladi:

Issiqlik  oq im in in g  zichligi: 
q=AAt. =  1970-42,5= 8,37- lO^Vt/m2. 
Isitish  sirt  yuzasi:
Q
 
n i  
,
P =  —   = ------- =   1 .33л/
q
 
83,7
Seksiyalar  soni:
F  
_  
1,33 
n  ^  n d , Г   n- 3 ,2 -1 0 -
2
- 1,9  ~
5. 
“ Q uvur-quvurda”  issiqlik alm ashuv apparatida transform ator  m oyi 
suv  bilan  sovitiladi.  D iam etri  d2/ d ,= 1 4 /1 2   m m   bo'lgan  latun  quvurida 
transform ator m oyi  4  m /s   tezlik bilan  harakatlanadi.  M oyn in g  kirishdagi 
harorati  t
11
= 1 0 0 °C   va  chiqishdagi  harorati  t 1ll= 60°C .  Suvning  tezligi  2,5 
m /s  va  kirishdagi  harorati  t
2
l= 20"C.  Tashqi  quvurning  ichki  diam etri
d ,= 2 2   m m .  Issiqlik  alm ashuv  sirtining  uzunligini  toping.
Javob:  I  = 1 1 ,6   m.
6
. 
Q aram a-qarshi  y o ‘nalishli  issiqlik  alm ashuv  apparatidagi  issiq 
suvning  kirishdagi  harorati  80°C,  chiqishdagi  harorati  60°C  va  sarfi  G ,=
2  k g/s.  Sovuq  suvning  kirishdagi  harorati  10  °C  va  sarfi  G ,=   0 ,7 5   kg/s. 
Issiqlik  berish  koeffitsientlari  a ,= 2 0 0 0   V t/m
2
K,  a2=   4000  V t/m 2K  va
S  
2  1
devorning term ik qarshiligi  —  =  -  -  - 
m a’lum  b o ‘lsa,  issiqlik alm ashuv
apparatining  sirt  yuzasini  aniqlang.
Javob:  F  =   4 ,2 4   m 2.
N azorat savollari
1.  Issiqlik  alm ashuv  apparatlari  deb  qanday  apparatlarga  a y tila d i?
2.  Issiqlik  alm ashuv  apparatlari  necha  turga  bo'linadi?
3.  Nima  uchun  issiqlik  balansi  tuziladi?
4.  Issiq tashuvchilam ingyo ‘nalishi bo ‘yicha  issiqlik almashuv ap paratlari 
necha  turga  bo'linadi?
5.  Issiqlik  alm ashuv apparatlarining  issiqlik  hisobi  qaysi ifod a  orqali  olib 
boriladi.
158

I l l   B O ‘LIM 
ISSIQ L IK   ENERGETIK  QURILMALARI
XIX  BOB.  YOQILG‘1
64-§.  Yoqilg‘ining  tarkibi
Inson  faoliyatini  ta ’m inlash  uchun  energiya  kerak.  Bu energiya  yoqilg'i 
yoqilishi natijasida, shuningdek,  sham ol,  suv,  quyosh energiyasi va atom dan 
olinadi.  Quyosh  energiyasi, suv va shamol noan’anaviy energiya manbalariga 
kiradi.  Q uyosh  energiyasi  issiqlik  energiyasiga,  sham ol  energiyasi  sham ol 
qurilmalarida mexanik energiyaga,  keyin  elektr energiyaga,  daryo va dengiz 
quyilishlarida esa  energiya a w a l  IESda  mexanik energiyaga,  so'ngra elektr 
energiyaga  aylanadi.  Bu  n o a n ’anaviy  energiya  manbalarini  qo'llash  aholi 
u c h u n   sarfla n a d ig a n   y o q ilg 'i  resurslarini  50%  g a ch a   k a m a y tirish  
imkoniyatlarini  beradi  va  shu  asosda  atrof-m uhit  m usaffoligini  saqlash 
m uam m olarini  yengillashtirishga  yordam  beradi.
Organik  yoqilg'ilarning  energiyasi  IES  (issiqlik  elektr  stansiyalari)da 
a w a l  issiqlik energiyasiga,  so'ngra  mexanik energiyaga va elektr energiyaga 
aylanadi.
H ozirgi  vaqtda  d u n yo  b o 'y ich a   tabiiy  gaz  zahirasi  175  m lr.t.sh .yo., 
(shartli  yoqilg'i)  neft  zahirasi  90  m lr.t.sh.yo.  va  ko'm ir  zahirasi  10000 
m lr.t.sh.yo.  ni  tashkil  etadi.
O 'zbekistonda  um um iy  organik  yoqilg'i  zahiralari  2 ,2 -5 ,1   m lr.t.n .e., 
jumladan  neft  82-245  m ln .t.n .e.,  tabiiy gaz  1476-1979  m ln.t.n.e.  va  ko'm ir 
639-2851  m ln .t.n .e.  ga  ten g  deb  baholanadi.
O 'zb ek isto n   R espublikasid a  asosiy  birlam chi  energiya  tab iiy  gaz 
hisoblanadi  va  u  energiya  ishlab  chiqarish  um um iy  hajm ining  85%  ni 
tashkil  etadi.  N eft  va  gazli  kondensatnin g  ulushi  13%  ga  va  boshqa 
qism i  IES  va  ko'm irda  olin ad igan   elektr  energiyaga  to'g'ri  keladi.