Oliy matematika kafedrasi


 Berilgan ikki nuqtadan o’tuvchi to’g’ri chiziq tenglamasi


Download 188.21 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/4
Sana24.04.2020
Hajmi188.21 Kb.
#101087
1   2   3   4
Bog'liq
fazoda togri chiziq va uning tenglamalari


 

4. Berilgan ikki nuqtadan o’tuvchi to’g’ri chiziq tenglamasi. 

)

,



,

(

1



1

1

1



z

y

x

M

  va 


)

,

,



(

2

2



2

2

z



y

x

M

 

berilgan  ikki  nuqtadan 



o’tuvchi  to’g’ri  chiziq  tenglamasi  tekislikda  berilgan  ikki  nuqtadan  o’tuvchi 

to’g’ri chiziq tenglamasidagidek ushbu ko’rinishda 

           

1

2



1

1

2



1

1

2



1

z

z

z

z

y

y

y

y

x

x

x

x



=



=



   

 

         (6) 



bo’ladi.  

3-misol. 

Uchburchakning 

uchlari 


)

1

,



2

,

3



(



A

)

7



,

5

,



6

(



B

 

va 



)

3

,



4

,

5



(



C

 berilgan. 

BD

 mediananing kanonik tenglamasini yozing. 

Yechish. 

D

 nuqta 


AC

 tomonni teng ikkiga bo’ladi. Kesmani berilgan 

nisbatda bo’lish formulasiga asosan: 


 

16 


2

2

3



1

,

3



2

4

2



,

4

2



5

3

=



+

=



=



=

+

=



D

D

D

z

y

x

Demak, 



)

2

,



3

,

4



(



D

bo’ladi.  Mediana 

B

  va 


D

  nuqtalardan  o’tadi.  (6) 

formulaga asosan: 

7

2



7

5

3



5

6

4



6

+

+



=



=





z

y

x

 

yoki 



9

7

8



5

2

6



+

=



=





z

y

x

Bu 



BD

 mediananing kanonik tenglamasidir. 



 

1.

 

Fazoda berilgan ikki to’g’ri chiziq orasidagi burchak va ularning 

parallellik hamda perpendikulyarlik shartlari. 

 

Ikki  to’g’ri  chiziq  orasidagi  burchak.  Fazoda  ikkita  to’g’ri 

chiziq kanonik tenglamalari bilan berilgan bo’lsin: 

                        

;

1



1

1

1



1

1

p



z

z

n

y

y

m

x

x

=



=



 

.

2



2

2

2



2

2

p



z

z

n

y

y

m

x

x

=



=



 

Bu 


to’g’ri  chiziqlar  orasidagi  burchak,  ularning  yo’naltiruvchi 

vektorlari orasidagi burchakka teng bo’lib,  

 

              



2

2

2



2

2

2



2

1

2



1

2

1



2

1

2



1

2

1



cos

p

n

m

p

n

m

p

p

n

n

m

m

+

+



+

+



+

+

=



ϕ

 

   (7) 



 

formula yordamida topiladi. 

Berilgan to’g’ri chiziqlar parallel bo’lsa, 

         

2

1

2



1

2

1



p

p

n

n

m

m

=

=



 

 

 



8) 

bo’lib, bu fazoda 



ikki to’g’ri chiziqning parallellik sharti deyiladi. 

To’g’ri  chiziqlar  perpendikulyar  bo’lsa,  yo’naltiruvchi  vektorlar 

ham perpendikulyar bo’lib, 

            

0

2

1



2

1

2



1

=



+

+





p

p

n

n

m

m

 

            (9) 



bo’ladi, bu 

ikki to’g’ri chiziqning perpendikulyarlik shartidir.  

 

4-misol. 



1

4

4



3

7

8



1

2

5



3

7

5



=



+

=



=



=



z

y

x

va

z

y

x

 

to’g’ri chiziqlar orasidagi burchakni toping. 



Yechish.  Oldin  to’g’ri  chiziqlarning  yo’naltiruvchi  vektorlarini 

topamiz: 









=

+



+

=

k



j

i

s

k

j

i

s

4

7



,

5

7



2

1



 To’g’ri  chiziqlar  orasidagi  burchak  ularning  yo’naltiruvchi 

 

17 


vektorlari orasidagi burchakka teng. (7) formulaga asosan: 

.

3127



.

0

cos



,

3127


.

0

22



15

28

)



1

(

)



4

(

7



1

5

7



)

1

(



1

)

4



(

5

7



7

cos


2

2

2



2

2

2



=



+



+

+



+



+



+

=



α

ϕ

 



 Jadvaldan  

1

0



48

71



ϕ

 ekanligini topamiz. 

5-misol. 

)

3



,

1

,



2

(

0





M

 nuqtadan o’tib,  

                               

4

2



3

5

2



4

=



=

+



z

y

x

 

to’g’ri chiziqqa parallel to’g’ri chiziqning kanonik tenglamasini yozing. 



Yechish. Izlanayotgan to’g’ri chiziq yo’naltiruvchi vektori uchun 

berilgan to’g’ri chiziq yo’naltiruvchi vektorini olish mumkin, chunki ular 

shartga ko’ra parallel, ya’ni 



+



+

=

k



j

i

s

4

3



2

 yo’naltiruvchi vektor bo’ladi. 

Berilgan  nuqtadan  o’tib,



s

  yunaltiruvchi  vektorga  ega  bo’lgan, 

izlanayotgan to’g’ri chiziq tenglamasi (3) ga asosan, 

                                      

4

3



3

1

2



2

=



+

=



z

y

x

  

bo’ladi. 



 

 

6. Fazoda to’g’ri chiziq va tekislik orasidagi burchak hamda ularning 

parallellik va perpendikulyarlik shartlari. 

Fazoda  to’g’ri  chiziq  va  tekislik  orasidagi  burchak. 

Fazoda  to’g’ri 

chiziq  va  tekislik  orasidagi  burchak

  de

b,  to’g’ri  chiziqning  tekislikdagi 

proyeksiyasi bilan to’g’ri chiziq orasidagi qo’shni burchaklardan biri olindi 

(14.2-chizma). 

 

 

 



 

 

 



                                           

        


                                       

 

 



                                      14.2-chizma.                          

To’g’ri chiziq     



p

z

z

n

y

y

m

x

x

0

0



0

=



=



   kanonik 

tenglamasi bilan tekislik 

0

=

+



+

+

D



Cz

By

Az

 umumiy tenglamasi bilan 





1

ϕ



 

2

ϕ



 

 

18 


berilgan  bo’lsin. 

1

ϕ



  burchakni  topish  uchun  to’g’ri  chiziqning 

yo’naltiruvchi  vektori 





+

+



=

k

p

j

n

i

m

s

  vektor  bilan  tekislikning 

normal vektori orasidagi 

2

ϕ



 

 burchakni hisoblaymiz: 

 

2

2



2

2

2



2

2

cos



n

p

m

C

B

A

Cp

Bn

Am

+

+



+

+



+

+

=



ϕ

1



ϕ

 burchak 

 

2

ϕ



 burchakni 

2

/



π

 gacha to’ldiradi. Demak,  

1

1

2



sin

)

2



/

(

cos



cos

ϕ

ϕ



π

ϕ

=



=

 



Shunday qilib, 

2

2



2

2

2



2

1

sin



n

p

m

C

B

A

Cp

Bn

Am

+

+



+

+



+

+

=



ϕ

   


        (10) 

bo’ladi.  (10)  fazoda  to’g’ri  chiziq  va  tekislik  orasidagi  burchakni  topish 

formulasi bo’ladi. 

To’g’ri  chiziq  tekislikka  parallel  bo’lsa 

(

)

p



n

m

s

,

,



  va 


(

)

C



B

A

n

,

,



 

vektorlar perpendikulyar bo’lib, 



 

                   

0

=

+



+

Cp

Bn

Am

  

                  (11) 



tenglik  o’rinli  bo’ladi.  (11)  tenglikka 

to’g’ri  chiziq  va  tekislikning 

parallellik sharti 

deyiladi. To’g’ri chiziq tekislikka perpendikulyar bo’lsa, 

(

)

p



n

m

s

,

,



 va 


(

)

C



B

A

n

,

,



   vektorlar parallel bo’ladi va 

 

                    



p

C

n

B

m

A

=

=



 

 

                  (12) 



munosabat  kelib  chiqadi.  (12)  tenglik 

to’g’ri  chiziq  va  tekislikning 

perpendikulyarlik sharti

 bo’ladi. 

(11) shart bajarilmasa to’g’ri chiziq va tekislik kesishadi. Kesishish 

nuqtasini topish uchun, ushbu 

                                    





=

+

+



+

=



=



0

,

0



0

0

D



Cz

By

Ax

p

z

z

n

y

y

m

x

x

 

 



 

 

uch noma’lumli tenglamalar sistemasini yechish kerak bo’ladi. 



6-misol. 

)

4



,

1

,



5

(



A

  va 


)

3

,



1

,

6



(



B

  nuqtalardan  o’tuvchi 

to’g’ri  chiziq  bilan 

0

3

2



2

=



+



z



y

x

  tekislik  orasidagi  burchakni 

toping. 

Yechish. 



AB

 nuqtalardan o’tuvchi to’g’ri chiziqning yo’naltiruvchi 

vektori  sifatida 

( )


1

,

0



,

1



=

AB



s

  ni  olamiz.  Tekislikning  normal  vektori 

(

)

1



,

2

,



2



n

 bo’lganligi uchun (10) formulaga asosan: 



 

19 


           

2

2



2

3

3



1

4

4



1

1

1



1

)

2



(

0

1



2

sin


2

2

=



=

+

+



+



+



+

=



ϕ

 



                      

.

45



,

2

/



2

sin


0

=

=



ϕ

ϕ

 



7 –misol.              



=



+

+

=



+

+



0

4

2



2

,

0



7

3

3



2

z

y

x

z

y

x

 

to’g’ri chiziqni yasang. 



Yechish. Ma’lumki to’g’ri chiziqni yasash uchun u o’tadigan ikkita 

nuqtani  aniqlash  yetarli.  Buning  uchun  to’g’ri  chiziqning  koordinat 

tekisliklari  bilan  kesishish  nuqtalarini  topamiz.  Bu  nuqtalarga 

to’g’ri 

chiziqning koordinat tekisliklaridagi izlari

 deyiladi. 

To’g’ri  chiziqning 

XOY

  tekislikdagi 



izini

  topish  uchun  berilgan 

sistemada 

0

=



z

 deb olamiz, ya’ni 

                               



=



+

+



.

0

4



2

,

7



3

2

y



x

y

x

 

Bu  sistemani 



y

,

  noma’lumlarga  nisbatan  yechsak, 

1

,

2



=

=

y



x

 

bo’ladi. Demak, berilgan to’g’ri chiziqning 



XOY

 koordinata tekisligidagi 

izi 

)

0



,

1

,



2

(

1



M

 nuqta bo’ladi. 

Endi  to’g’ri  chiziqning 

XOZ

  tekislikdagi  izini  topamiz.  Buning  uchun 

berilgan  tenglamalar  sistemasida 

0

=



y

  deb,  hosil  bo’lgan  sistemani 

yechib, 

1

,



2

=

=



z

x

  topamiz.  Demak,  to’g’ri  chiziqning 



XOZ

 

tekislikdagi  izi 

)

1

,



0

,

2



(

2

M

  bo’ladi.  Topilgan 

1

M

 

va 


2

M

  nuqtalardan 

to’g’ri chiziq o’tkazamiz. 

 

 

                                                                                                                 

 

 

14. 5-ilova 

 

“Fazoda to’g’ri chiziq va uning tenglamalari” mavzusi bo‘yicha test 

topshriqlari 

 

I darajali testlar

                                        

 

1.Fazoda to’g’ri chiziqning vektorli tenglamasini toping. 

A) 





+

=



s

t

r

r

0

 



 

 

 



В





+

=



+

=

+



=

tp

z

z

tn

y

y

tm

x

x

1

1



1

,

,



 

 

20 


D) 

p

z

z

n

y

y

m

x

x

1

1



1

=



=



   

E)   




+

=

+



=

nz

y

y

mz

x

x

1

1



,

                                                  

2. Fazoda to’g’ri chiziqning parametrik tenglamasini toping. 

A) 




+



=

+

=



+

=

tp



z

z

tn

y

y

tm

x

x

1

1



1

,

,



   

 

 



В



p



z

z

n

y

y

m

x

x

1

1



1

=



=



 

D) 




+

=

+



=

nz

y

y

mz

x

x

1

1



,

   


 

 

E) 





+

=

s



t

r

r

0

 



 

3. Fazoda to’g’ri chiziqning kanonik tenglamasini toping. 

A)  

p

z

z

n

y

y

m

x

x

1

1



1

=



=



   

В





+



=

+

=



+

=

tp



z

z

tn

y

y

tm

x

x

1

1



1

,

,



 

D) 




+

=

+



=

nz

y

y

mz

x

x

1

1



,

   


 

 

E) 





=

+

+



+

=

+



+

+

0



,

0

2



2

2

2



1

1

1



1

D

z

C

y

B

x

A

D

z

C

y

B

x

A

                                            

 

4. Fazoda to’g’ri chiziqning umumiy tenglamasini toping. 



A) 



=

+



+

+

=



+

+

+



0

,

0



2

2

2



2

1

1



1

1

D



z

C

y

B

x

A

D

z

C

y

B

x

A

   


В



p



z

z

n

y

y

m

x

x

1

1



1

=



=



 

D) 




+

=

+



=

nz

y

y

mz

x

x

1

1



,

   


 

 

E) 





+



=

+

=



+

=

tp



z

z

tn

y

y

tm

x

x

1

1



1

,

,



 

5. Fazoda to’g’ri chiziqning proyeksiyalarga nisbatan tenglamasini toping. 

A) 





+

=



+

=

nz



y

y

mz

x

x

1

1



,

   


 

В



p

z

z

n

y

y

m

x

x

1

1



1

=



=



 

D) 




+



=

+

=



+

=

tp



z

z

tn

y

y

tm

x

x

1

1



1

,

,



   

 

E) 



1

2

1



1

2

1



1

2

1



z

z

z

z

y

y

y

y

x

x

x

x



=



=



 

6. Fazoda berilgan ikki nuqtadan o’tuvchi to’g’ri chiziqning tenglamasini toping. 



 

21 


A) 

1

2



1

1

2



1

1

2



1

z

z

z

z

y

y

y

y

x

x

x

x



=



=



  

В





+



=

+

=



+

=

tp



z

z

tn

y

y

tm

x

x

1

1



1

,

,



 

D)  




+

=

+



=

nz

y

y

mz

x

x

1

1



,

   


 

 

E)  



p

z

z

n

y

y

m

x

x

1

1



1

=



=



 

7.      Fazoda 



p

z

z

n

y

y

m

x

x

1

1



1

=



=



      to’g’ri  chiziq  va   

0

=



+

+

+



D

Cz

By

Ax

 

tekislikning parallellik shartini toping. 



A) 

0

=



+

+

Cp



Bn

Am

 

 



В



p



C

n

B

m

A

=

=



 

D) 


0

=

+



+

p

C

n

B

m

A

  

 



E) 

0

=





Cp



Bn

Am

 

8.  Fazoda  



;

1

1



1

1

1



1

p

z

z

n

y

y

m

x

x

=



=



               

             

.

2

2



2

2

2



2

p

z

z

n

y

y

m

x

x

=



=



 

 Ikkita  to’g’ri chiziqlar orasidagi burchak qanday topiladi? 

A)

2

1



2

1

2



2

2

1



2

1

2



1

2

1



2

1

2



1

cos


p

n

m

p

n

m

p

p

n

n

m

m

+

+



+

+



+

+

=



ϕ

 

B) 



2

1

2



1

2

2



2

1

2



1

2

1



2

1

2



1

2

1



sin

p

n

m

p

n

m

p

p

n

n

m

m

+

+



+

+



+

+

=



ϕ

 

D) 



2

1

2



1

2

2



2

1

2



1

2

1



2

1

2



1

2

1



cos

p

n

m

p

n

m

p

p

n

n

m

m

+

+



+

+



=



ϕ

 

E) 



2

1

2



1

2

2



2

1

2



1

2

1



2

1

2



1

2

1



cos

p

n

m

p

n

m

p

p

n

n

m

m

+

+



+

+



+

+

+



=

ϕ

 



 

9.  Fazoda 



p

z

z

n

y

y

m

x

x

0

0



0

=



=



  to’g’ri  chiziq  va   

0

=



+

+

+



D

Cz

By

Az

 

tekislik orasidagi burchak qanday topiladi? 



A) 

2

2



2

2

2



2

sin


n

p

m

C

B

A

Cp

Bn

Am

+

+



+

+



+

+

=



ϕ

    


 

 

22 


B) 

2

2



2

2

2



2

cos


n

p

m

C

B

A

Cp

Bn

Am

+

+



+

+



+

+

=



ϕ

 

D)  



2

2

2



2

2

2



sin

n

p

m

C

B

A

Cp

Bn

Am

+

+



+

+



+

+

+



=

ϕ

 



E)  

2

2



2

2

2



2

sin


n

p

m

C

B

A

Cp

Bn

Am

+

+



+

+



=



ϕ

 

10      Fazoda 



p

z

z

n

y

y

m

x

x

1

1



1

=



=



    to’g’ri  chiziq  va   

0

=



+

+

+



D

Cz

By

Ax

 

tekislikning perpendikulyarlik shartini toping. 



A) 

p

C

n

B

m

A

=

=



 

 

 



 

В

)



0

=

+



+

Cp

Bn

Am

 

D) 



0

=

+



+

p

C

n

B

m

A

  

 



 

E) 


0

=





Cp

Bn

Am

 


Download 188.21 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling