Osteoparoz kasalligi. Etiologiya, patogenez,klinik kechishi, tashxislash,davolash

Dori-darmonlarni uzoq muddat
qoʻllash natijasida yuzaga kelgan
•
glyukokortikoidlar
(prednizolon
boʻyicha kuniga ≥ 7,5 mg olti oy yoki
undan
koʻproq);
•qalqonsimon bez gormonlari (L-tiroksin va boshqalar).);
•
antikoagulyantlar
(
toʻgʻridan-toʻgʻri, bilvosita);
•antikonvulsantlar (fenitoin va boshqalar).);
•litiy;
•
oʻsmalarni davolash uchun (sitostatiklar, sitotoksinlar);
•metatreksat, siklosporin A ;
•tetratsiklin antibiotiklari ;
•fosfat
bogʻlovchi antatsidlar;
•
gonadotropik gormonning
agonistlari va antagonistlari va uning
chiqaradigan omil.

---

Patogenez
■
Osteoporozning patogenezi yagona mexanizmga ega emas, chunki suyak zichligining pasayishi va
suyak mikroarxitektonikasining buzilishi kasallikning asosiy xavf omiliga qarab turli
yoʻllar bilan sodir
boʻladi. Barcha omillar uchun umumiy boʻlgan quyidagi jarayonlar sinxron ravishda davom etadi, 
ammo har bir keyingi jarayon avvalgisiga
bogʻliq.
1.
Oʻsish davrida
suyak
toʻqimalarining
shakllanishining buzilishi yoki suyak shakllanishi va suyakning
parchalanishi
oʻrtasidagi muvozanat buzilganda,
katabolizmga
qarab muvozanatning
oʻzgarishi bilan
uning yangilanish jarayonlarining buzilishi kuchayadi.
2.
Suyak massasining kamayishi. Osteoporoz bilan suyakning kortikal qatlami pasayadi va ingichka
boʻladi, kanselli suyakning trabekulalari soni kamayadi. Suyak toʻqimasi massasining pasayishi
suyakning mineral va organik moddalarining nisbati avtomatik ravishda
oʻzgarishini anglatmaydi
[5]
.
3.
Suyak
toʻqimalarining kuch xususiyatlarining pasayishi. Bu bolalik davrida suyak deformatsiyasiga, 
kattalarda esa sinishlarga olib keladi
[6]
.
■
Osteoporozning patogenezida
kalsiy
,
fosfor
va
D vitamini
almashinuvidagi buzilishlari alohida
ahamiyatga ega. Boshqa metabolik kasalliklar orasida
bor
, kremniy,
marganets
,
magniy
,
ftor
, 
A
vitamini,
C vitamini, E vitamini va K vitamini yetishmasligi rolini belgilash kerak.

---

Klinika
■
Osteoporoz uzoq vaqt yashirin
boʻladi. Bemor, uning mavjudligini bilmagan holda, birinchi gipotravmatik sinishlarni
qabul qilib oladi. 
Koʻpincha,
umurtqa tanasi
taʼsirlanib, ogʻriqni keltirib chiqaradi va shifokorni koʻrigiga borishga
majbur qiladi. Bitta umurtqani sinishi simptomsiz
boʻlishi mumkin va bir nechta qoʻshni umartqa tanasida sinishi
sodir
boʻlganda, bel ogʻrigʻi paydo boʻladi.
■
Yarim hollarda osteoporoz simptomlarsiz sodir
boʻladi va oldingi jarohatlarsiz suyak sinishi birinchi klinik
koʻrinishdir. Boshqa hollarda, tipik simptomlar bel va koʻkrak umurtqasidagi odatiy ogʻriqlar boʻlib, ular bir
pozitsiyada uzoq vaqt qolish yoki kichik jismoniy
zoʻriqishlardan keyin kuchayadi.
■
Umurtqa tanasining oldingi
boʻlimlari siqilishdan aziyat chekadi, bu ularning xanjar shaklidagi deformatsiyasini
keltirib chiqaradi. Bu qomatning
oʻzgarishiga va boʻyning pasayishiga (bir necha yil davomida 5 sm gacha yoki
undan
koʻp) olib keladi, bu koʻkrak umurtqalarining oʻrta segmentining shikastlanishiga xosdir (Th VIII-X). Bunday
bemorlar
ogʻriqni boshdan kechirmaydilar, lekin ularda asta-sekin dorsal kifozni rivojlantiradilar va
servikal
lordozni
kuchaytiradi, „aristokratik bukrilikni“ hosil qiladi. Ayollarda sikoliozni rivojlanishi umurtqa
pogʻonasining
harakatchanligini cheklanishiga sabab
boʻladi
[8]
. Osteoporotik umurtqa sinishlarining eng xarakterli belgilari
umurtqa
pogʻonasining ogʻrigʻi va deformatsiyasidir. Ogʻriq sindromi odatda umurtqa segmentlari (Th XII —
LI)azoblanganida namoyon
boʻladi. Ogʻriq oʻtkir shaklda paydo boʻladi, qovurgʻa oraligʻidagi boʻshliqlar boʻylab
qorin
boʻshligʻining old devoriga tarqaladi. Xurujlar tananing keskin burilishlari, sakrash, yoʻtalish, aksirish, ogʻir yuk 
koʻtarish va hokazolar tufayli yuzaga keladi.
■
Baʼzida ogʻriqli xurujlarni travma
anamnezii
bilan taqqoslab
boʻlmaydi. Ular orqa mushaklarning gipertonikligi
tufayli surunkali qaytalanuvchi xarakterga ega
boʻlib, umurtqa pogʻonasi holatidagi oʻzgarishlar bilan namoyon
boʻladi. Ogʻriq ertalab eng kam aniqlanadi, yotgan holatda dam olgandan keyin pasayadi, kun davomidagi
jismoniy
faoliyat
kuchaytiradi. Radikulyar sindromlar va
orqa miya
siqilishi qoidadan istisno sifatida yuzaga keladi. 
Baʼzida
ogʻriqli xurujlar qorin dam boʻlishi va funksional ichak tutilishi bilan birga keladi.
■
Ogʻriq taxminan bir hafta davom etadi va bir oydan keyin bemor odatdagi faoliyatiga qaytishi mumkin. Similliovchi
ogʻriq davom etadi va vaqti-vaqti bilan bezovtalanishda davom etadi, bemorning oʻtirishi va turishi qiyinlashadi. 
Haqiqiy bemorda osteoporozning kechishi oldindan aytib
boʻlmaydi va sinishlar orasidagi intervallar baʼzan yillar
davom etadi.

---

Fizikal belgilar:
•
oʻsishning pasayishi (tananing uzunligi qoʻl oraligʻidan 12 sm yoki undan koʻproq);
•
umurtqa
pogʻonasini
urish va palpatsiya paytida
ogʻriq, orqa mushaklarning tonusini oshishi;
•
egilish, 
koʻkrak kifozining rivojlanishi va bel sohasida lordozning kuchayishi;
•
umurtqa
pogʻonasi uzunligining qisqarishi tufayli yonbosh suyagii va pastki qovurgʻalar
orasidagi masofaning qisqarishi;
•
qorinning yon tomonlarida teri burmalari paydo
boʻlishi.
■ Skeletning boshqa suyaklarida umumiy ogʻriq sindromi kam uchraydi. Osteoporozning ogʻir
asorati son suyagi
boʻyinining sinishi boʻlib, u yuqori
oʻlim
, nogironlik va yuqori davolanish
xarajatlariga sabab
boʻladi. Steroid (postmenopauzadagi ayol) osteoporozi koʻplab qovurgʻa
sinishi bilan tavsiflanadi
[9]
.
■ Klinisistlar sekin rivojlanuvchi va oʻtkir osteoporozni ajratadilar.
1.
Sekin rivojlanuvchi osteoporoz uchun kasallikning boshlanishida
oʻtkir ogʻriqlar xos emas. Bu 
umurtqa
pogʻonasining asta-sekin oʻzgaruvchan deformatsiyasi bilan bogʻliq. Asta sekin
boshlanishiga qaramay, 
ogʻriqning oʻtkir xurujlarilari keyinroq paydo boʻlishi mumkin.
2.
Oʻtkir boshlanish
lumbago
klinikasiga
oʻxshaydi va vertebra tanasini kompression sinishi bilan
bogʻliq, masalan, ogʻir yuk koʻtarishdan keyin. Anamnezida qattiq ogʻriq travma belgilarisiz 1-2 
kun davom etadi

---

Tasniflash
Tarqalishi
boʻyicha: mahalliy va tizimli osteoporoz mavjud.
Etiologiyaga
koʻra, osteoporoz birlamchi (organizmdagi tabiiy jarayonlar bilan bogʻliq) va ikkilamchi (kasalliklar va tashqi
sabablar natijasida) 
boʻlinadi.