O`zbekistan respublikasi` xali`q bilimlendiriw ministrligi a`JİNİyaz ati`ndag`I` no`kis ma`mleketlik
Eratosfen womiri ha’m do’retiwshiligi
Download 0.68 Mb. Pdf ko'rish
|
3 ж протфолио-папка
Eratosfen womiri ha’m do’retiwshiligi.
Eratosfen b.e.sh gi 276-ji`lda Kirena degen jerde tu’wi`lg’an. Wol shama menen 194 -195- 196 ji`llarda Aleksandrya qalasi`nda qayti`s bolg’an. Woni`n’ ilimiy jumi`s islegen tarawlari` matematika, astronomiya, geografiya ha’m poyeziya yedi. Jumi`s worni` Aleksandriya kitapxanasi`. Woqi`g’an jeri Aleksandriya Platon mektebi. Birinshi ta’limdi Erotasfen Aleksandriyada wo’zinin’ mug’alim Kallimaxadan alg’an. Afinag’a kelgennen kiyin wol Platon mektebine jaqi`nlasti`. Yeki qalada
woqi`w dawami`nda matematikani` uyreniwden basqa wol traktat jazg’an “Jaqsi`li`q ha’m jamanli`q” haqqi`nda. Wol wo’zin filosof dep atag’andi` jaqsi` ko’rgen. Jazg’i` yen’ uzi`n ku’nler waqti`nda tu’rli qalalardag’i` quduqlar tu’bin baqlap ali`m soni` ani`qladi: bir qalada (Siyen) quduq tu’bine Quyash nuri` tu’sip
14
turg`an, Aleksandriyada bolsa tap sonday waqi`tta-joq. Eratosfen Kirenskiy bul faktti` Jerdin’ radiusi` ha’m aylani`si`n wo’lshewde isletiwge qarar qi`ldi`. Erami`zdan aldi`n’g’i` 240-jil 19-iyunda Quyash zenitke kelgen waqi`tta Siyen ha’m Aleksandriya qalalari`nda uzi`n iyne si`yaqli` tayaqshali` skafiler (kesege uqsas Quyash saati`) wornati`p, wol Quyash aspanda qanday mu’yesh asti`nda turg’ani`n wo’lshedi. Mu’yeshti wo’lshegennen keyin qalalar arasi`ndag’i` arali`qti` bilgen halda a’piwayi` formula menen radi`usti` yesapladi`. Mu’yesh shamasi 7 0 12 1 , yag’niy Jer aylani`si`ni`n` 1/50 ten’ bo’ldi`. Demek Siyen Aleksandriyadan Jer aylani`si`n’ 1/50 bo’legi arali`g’nda yeken. Wol waqi`tta bul qalalar arasi`ndag’i` arali`q 5,000 stadiyag’a ten’ dep yesaplanar yedi, bunnan kelip shi`qqan halda Jer aylanasi` 250,000 stadiyag’a ten’, radiusi` bolsa 39,790 stadiyani payda yetedi. Eratosfen qaysi` stadiyani` isletgeni belgisiz. Yeger greklerdiki bolsa (178 metr), Jer radiusi` 7,082 km, yeger Mi`srdiki bolsa, wonda 6,371 km di beretug’in yedi. Ha’r qalay erami`zdan aldi`n’g’i` waqi`tlar ushi`n bul ani`qli`q hayratqa layi`q.
Download 0.68 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling