O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi


Download 0.69 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/6
Sana14.06.2020
Hajmi0.69 Mb.
#118756
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
hermann hesse asarlarida gumanizm chol borisi va nyurenbergga sayohat asarlari misolida


Tarjimada: 

…  xonasiga  o’sha  oqshom  tongga  qadar  chiroq  o’chmadi.  Bamisoli  qafasga 

qamalgan bo’riday soatlab bedor yurib chiqdi.

38

 



Bu misolning har ikkala muqobilida ham qiyoslash obrazlilik vositasi sifatida 

keltirilgan ya’ni, bu yerda qiyoslash qahramonning tunda kechgan holatini izohlash 

uchun xizmat qilyapti. 

Asl nusxada: 

…  Gellasen  sah  die  dunkle  steinerne  Wand  mich  an,  in  tiefer  Dämmerung 

Kugeschlossen, tief in ihren Traum versunken.

39

 



Tarjimada: 

…  Qoramtir  tusli  poydevor  menga  vazminlik  bilan  mahdud  boqdi,  u 

allaqachon chuqur uyquga cho’mgan edi.

40

 



Bu  gapga  esa  jonlantirish  ishtirok  etgan,  ya’ni  insonga  yoki  jonzodga  xos 

bo’lgan xususiyat jonsiz narsaga, ya’ni devorga ko’chirilgan. 



Asl nusxada: 

… Wie sollte  ich  nicht ein SteppenWolf  und Ruppiger Eremet sein  inmetten 

einer  welt  von  deren  Zielen  ich  keines  Teile,  von  deren  Freuden  keine  zu  mir 

spricht ?! 



Tarjimada: 

…  Bu  dunyoning  murod-maqsadlariga  tushunmasam,  quvonchlariga  sherik 

bo’lolmasam,  men  cho’l  bo’risi  bo’lmay,  men  nochor  zohid  bo’lmay,  yana  kim 

bo’lsin axir?! 

                                                

37

 Hermann Hesse.“Der Steppenwolf“.Suhrkampf Verlag.Frankfurt am Mein.2007.Seite 9 



38

 Ҳерманн Ҳессе. ”Чўл бўриси”роман.Шарқ нашриёти-2006,12 бет 

39

 Hermann Hesse.“Der Steppenwolf“.Suhrkampf Verlag.Frankfurt am Mein.2007.Seite 37 



40

 Ҳерманн Ҳессе.Чўл бўриси.Шарқ нашриёти.Тошкент-2006,40 бет 

 

 


40 

 

Bu  yerda  ikki  xil  xolatni  uchratishimiz  mumkin.  Gapga  faqat  ritorik  so’roq 



ishlatilgan,  tarjimaga  esa,  ritorik  so’roq  bilan  birgalikda  ma’noni  ko’paytirish 

maqsadida alletiratsiya ya’ni bosh harfi bir xil bo’lgan so’zlar ham qo’llanilgan. 



Asl nusxada: 

… Ich suchte die kleine altväterische Kneipe auf…..

41

 

Tarjimada:  

… kichkinagina daqqiyunisdan qolgan qovoqxonani izlab topdim.

42

         



Bu  gapda  metaforik  sifatlash  mavjud  bo’lib  qovoqxonaning  juda  eski,  ko’p 

yillardan  buyon  mavjudligini  bildiryapti.  Bu  yerda  “altväterische”    so’zi  bilan 

“daqqiyunusdan  qolgan”  iborasi  bir-biriga  judayam  mos  kelgan  deya  olamiz. 

Chunki  “daqqiyunusdan  qolgan”  “otam  zamonidan  qolgan”  kabi  iboralar  bizning 

kundalik turmushimizda ham tez-tez uchrab turadi. 

Asl nusxada 

…  Harry  verfährt,  obwohl  er  ein  hochgebildeter  Mensch  ist,  etwa  wie  ein 

Wilder, der nicht über zwei hinaus zählen kann. 

Tarjimada: 

…  Harri,  garchi  u    juda  o’qimishli  kishi  bo’lsada  ikkidan  ortiq  sanashni 

bilmaydigan yovvoyidek hammayoqni chalkashtirib yuboradi. 

Bu misolda bir nechta vositalardan foydalanilgan, ya’ni bir gapda ham  litota, 

ham qiyoslash hamda sifatlash yonma-yon tarzda ishtirok etyapti. 

Ushbu gapda bir paytning o’zida bir necha xil obrazli vositalar, ya’ni antiteza, 

uyushiq bo’laklar  va qiyoslash,  fikrni  davom ettirish  va bir-birini to’ldirish  uchun 

xizmat qilayapdi.  



Asl nusxada:  

… Wenn ich aber mein Blaserder nehme und einen zügigen Schimmy spiele, 

so  mag  der  Schimmy  gut  sein  oder  schlecht,  er  wird  doch  denn  Leuten  Freude 

machen, er führt ihnen in dei Beine und ins Blut. 



Tarjimada: 

                                                

41

 Hermann Hesse.“Der Steppenwolf“.Suhrkampf Verlag.Frankfurt am Mein.2007.Seite 30 



42

 Ҳерманн Ҳессе.Чўл бўриси.Шарқ нашриёти.Тошкент-2006,34 бет 

 


41 

 

…  Agar  men  karnayimni  qo’limga  olib,  uni  hammabop  “Shimmi”  ga  chala 



boshlasam, “Shimmi” yaxshi yo yomon chiqishi  mumkin, biroq endi u odamlarga 

quvonch baxsh etadi, odamlarning vujud-vujudiga singib ularni hatto o‘yinga ham 

tushurib yuboradi. 

Bu  gap  oddiy  ibora  bilan  berilgan,  tarjimaga  esa  mubolag’a  ishtirok  etyapti. 

Bu albatta, ma’noning  ta’sirliroq chiqishi uchun xizmat qilgan. 

Asl nusxada 

… der Schaum des Angenblicksglückes spritat zu weilen so hoch und blendend 

über das Meer des seides hinans 

Tarjimada: 

…  bir  lahzalik  baxt-omad  ko’pincha  ko’zni  qamashtirarli  darajada  qaynab 

chiqib, iztirob dengizi qirg’oqlaridan toshib ketadi. 

Bu  gapga  ham  obrazlilik  libosi  kiydirilgan  desak  yanglishmagan  bo’lamiz. 

Albatta,  tarjimada  bir  nechta  obrazli  vositalarini  bir  paytda  qo’llash  usuli  badiiy 

jozibadorlikni oshiradi.Shuning uchun tarjimon bu usuldan unumli foydalangan. 



Asl nusxada: 

…  War  den  nicht  dies  das  Ziel,  nach  welchem  jenes  Menschen  leben  linen 

Anlauf und Versuch betentete? 

Tarjimada: 

…  Musibat  ko’rgilik  va  kulfatlarga  to’la  har  bir  inson  hayotining  murod-

maqsadi va muddaosi ham aslida shu emasmikan? 

Bu  yerda  tarjimonning  antonim  so’zlardan  mohirlik  bilan  foydalanganligi 

ko’rinib  turibdi,  ya’ni  sinonimlar  “allteratsiya”  maqsadida  qo’llanilgan.  Bu  esa 

tarjimaning chiroyli chiqishi va o’quvchi diqqatini jalb qilish uchun xizmat qiladi. 

Bu usuldan gap hajmini ko’paytirishda ham foydalanish mumkin. 

 Asl nusxada 

…  Der  Morgen  gähnte  schon  durch  die  scheiben  der  bleierne,  verdamte 

Morgeneins Winterregentages, als ich intlich zu Bette kam. 



Tarjimada: 

42 

 

…  Nihoyat  o’ringa  yotayotganimda  deraza  oynasidan  tong  yomg’irli  qish 



kuning yurakni siqadigan, og’ir, ziq, dilgir tongi angrayib qaray boshlagandi. 

Ushbu  misolda  ham  sifatlash  va  jonlantirish  mavjud  bo’lib,  so’zma-so’z 

tarjima  qilingan  desa  ham  bo’ladi.  Lekin  tarjimada  biroz  mubolag’a    bo’rttirish 

ham mavjuddir. 

Cho’l    bo’risi    uslubi    juda    ravon    sodda,  tili    boy  asar.  Obrazlar    va 

xarakterlar  olmon  tilining  boy  badiiy  tasviri    vositalari  orqali  berilgan.  Asar  

she’riy  parchalar,  frazeologizmlarga  boy.  Mazkur  asarda  tarjimashunoslikda  eng 

qiyin masala hisoblangan iboralarning tarjimasi ham asosan to’g’ri talqin qilingan. 

Biz quyida ana shu fikrlarimizni ba’zi misollar orqali isbotlashga harakat qilamiz. 

Asl nusxada: 

Er lebte sehr still und für  sich, und wenn nicht die nachbarliche Lage unserer 

Schlafräume  manche  zufällige  Begegnung  auf  Treppe  und  Korridor  herbeigeführt 

hätte,  wären  wir  wohl  überhaupt  nicht  miteinander  bekannt  geworden,  denn 

gesellig  war  dieser  Mann  nicht,  er  war  in  einem  hohen,  von  mir  bisher  bei 

niemandem  beobachteten  Grade  ungesellig,  er  war  wirklich,  wie  er  sich  zuweilen 

nannte, ein Steppenwolf, ein fremdes, wildes und auch scheues, sogar sehr scheues 

Wesen auf  einer anderen Welt als der meinigen. 



Tarjimada: 

U  juda  osoyishta,  o’zi  bilan  o’zi  andarmon  bo’lib  yashardi. 

Yotoqxonalarimizning  yonma-yonligi  sabablimi,  zinada  yo  yo’lakda  ba’zan 

ro’para  kelib,  ko’rishib  turmaganimizda  agar,  bilmadim,  bir-birimizni  umuman 

tanimagan, bilmagan bo’larmidik, chunki bu odam kamgap, va shu qadar, men hali 

hech  qachon  hech  bir  kimsada  kuzatmagan  darajada  odamovi,  haqiqatan  ham, 

o’zini-o’zi  ba’zan  atagandek, cho’l  bo’risi, menga qaraganda boshqa bir olamdan 

bo’lgan, begona yovvoyi va jur’atsiz, hattoki juda bir yuraksiz zot edi. 



Asl nusxada 

Er lächelte dazu, und meine gute Tante lächelte auch,….. ich aber fand diese 

Begrüßungsworte eher komisch und hatte etwas gegen ihn. 

Tarjimada: 


43 

 

va,  kulimsiradi,  bunga  javoban  xolam  ham  jilmaydi,…..  biroq  menga  bu 



salom-alik kulgili tuyuldi va ichimda uni yanib qo’ydim. 

Yuqoridagi misolda tarjimon salmog’i jihatidan originalga mos tushunadigan 

frazeologizmni  topishga  harakat  qilgan.  Asl  nusxadagi  “etwas  gegen  jemanden 

haben”  (kimgadir  nimagadir  qarshi  bo’lmoq)  iborasini  „yanib  qo’ymoq  „iborasi 

bilan izohlagan. Bu bilan nemis iborasining o’zbek tilidagi  muqobil variantini aks 

ettira olgan. 



Asl nusxada 

Eines  solchen  Ausspruches,  welcher  aber  nicht  einmal  ein  Ausspruch  war, 

sondern  lediglich  in  einem  Blick  bestand,  erinnere  ich  mich  aus  der  letzten  zeit 

seines  Hierseins.  Da  hatte  ein  berühmter  Geschichtsphilosoph  und  kulturkritiker, 

ein Mann von europäischen Namen, einen Vortrag in der Aula angekündigt, und es 

war  mir  gelunden,  den  Steppenwolf,  der  erst  gar  keine  Lust  dazu  hatte,  zum 

Besuch des Vortrags zu überreden. 

Tarjimada: 

Shu  o’rinda  bir  hikmatli  fikr,  uni  hikmatli  deb  ham  bo’lmaydi,  balki  atiga 

birgina nigoh bilan bog’liq bo’lgan voqeani aytib o’tmoqchiman. Nima bo’ldi-yu, 

mashhur  bir  tarixchi  faylasuf,  Yevropada  nomi  chiqqan  madaniyat  munaqqidi 

ma’ruza  qiladigan  bo’lib  qoldi.  Unga  borishga  cho’l  bo’risini  ham,  garchi  uning 

sira-sira ishtiyoqi bo’lmasa-da, arang ko’ndirishga muvaffaq bo’ldim. 

Ushbu  misoldagi  “keine  Lust  haben”  (ishtiyoqi,  kayfiyati  yo’q  bo’lmoq) 

iborasi tarjimasini to’g’ri bera olgan. 



Asl nusxada: 

Wir  gingen  zusammen  hin  und  saßen  im  Hörsaal  nebeneinander.  Als  der 

Redner  seine  Kanzel  bestieg  und  seine  Ansprache  begann,  enttäuschte  er  manche 

Zuhörer,  welche  eine  art  von  Propheten  in  ihm  vermutet  hatten,  durch  die  etwas 

geschniegelte und eitle Art seines Auftretens. Als er nun zu reden began und zum 

Beginn  den  Zuhörern  einige  Schmeicheleien  sagte  und  für  ihr  zahlreiches 

Erscheinen dankte, da warf mir der Steppenwolf einen ganz kurzen Blick zu, einen 

Blick  der  Kritik  über  diese  Worte  und  über  die  ganze  Person  des  Redners,  oh, 



44 

 

einen  unvergeßlichen  und  furchtbaren  Blick,  über  dessen  Bedeutung  man  ein 



ganzes  Buch  schreiben  könnte!  Der  Blick  kritisierte  nicht  bloβ  jenen  Redner  und 

machte  den  berühmten  Mann  durch  seine  zwingende,  obwohl  sanfte  Jronie 

zunichte, das war das wenigste daran. Der  Blick war viel eher traurig als ironisch, 

er war sogar abgründig und hoffnungslos traurig….

43

 

Tarjimada: 



Ma’ruzani  tinglashga  birga  bordik  va  yonma-yon  o’tirdik.  Notiq  minbarga 

chiqib,  so’z  boshlashi  bilanoq,  uni  payg’ambardek  kutib  olgan  ba’zi  bir 

tinglovchilarning hafsalasi pir bo’ldi, nega desangiz, u oliftanamo, keksaygan  edi. 

So’zini  boshlarkan,  u  tinglovchilarga  tilyog’lamalik  qilib,  ko’pchilik  bo’lib 

kelishgani  uchun  minnatdorchilik  izhor  qildi.  Shunda  cho’l  bo’risi  menga  rov 

qarab  qo’ydi.  Bu  nigohda  notiqning  so’zlari-yu,  uning  butun  shaxsiyati  ustidan 

keskin tanqid zohir edi. O, bu shunaqangi esdan chiqmaydigan, qo’rqinchli nigoh 

ediki,  uning  mazmun-mohiyati  haqida  butun  bir  kitob  yozsa  bo’lardi!  Nigoh 

o’zining asosli, nozik kinoyasi bilan nafaqat notiqning o’zinigina tanqid qilar, balki 

bu  mashhur  odamni  yer  bilan  bitta  qilib  tashlardi,  biroq  bu  hali  holva  edi.  Uning 

qarashida  kinoyadan  ko’ra  ko’proq  iztirob,  hattoki  tagsiz-tubsiz,  noumid  qayg’u-

alam mujassam edi….

44

 

Yuqoridagi misolda Hessening badiiy vositalardan qo’llash ko’lami keng, ular 



ifodalagan  stilistik  ma’no  qirralari  esa  rang-barangdir.  Tarjimon  M.Akbarov 

tarjimada  har  bir  so’zning,  iboraning  ma’nosini  obdon  o’ylab,  taroziga  solib 

ma’qul variantini bera olgan. 

Asl 


nusxadagi  “entäuschen” 

iborasini  “hafsalasi  pir  bo’lmoq”, 

“schmeichelein”  so’zini  “tilyo’g‘lama”,  “einen  Blick  zuwerfen”  iborasini  “rov 

qarab  qo’ymoq”,  “furchtbarer  Blick”  so’zini  “qo’rqinchli  nigoh”,  “zunichte 

machen”  iborasini  “yer  bilan  bitta  qilib  tashlamoq”,  “Das  Wenigste  daran” 

iborasini “bu hali holva” deb asl nusxaga monand aks ettira olgan. 

                                                

43

 Hermann Hesse.“Der Steppenwolf“.Suhrkampf Verlag.Frankfurt am Mein.2007.Seite 10 



44

 Ҳерманн Ҳессе.Чўл бўриси.Шарқ нашриёти.Тошкент-2006,12 бет 

 


45 

 

Tarjimonning  muvaffaqiyati  Harri  Hallerni  xarakterini  o’zbek  tilida  ham 



gavdalantira  olganidadir.  U  Harri  Haller  ruhiy  holatini  asl  nusxadagidek  bera 

olgan.  Muallif  xarakteristikasining  biror  so’zini  tashlab  ketmay  ularni  tarjima 

ko’zgusida jonli aks ettira olgan. 

Asl nusxada 

Einmal  konnte  ich  ihn  einen  ganzen  Abend  lang  beobachten,  in  einem 

Symphoniekonzert, wo ich ihn zu meiner Überraschung in meiner Nähe sitzen sah, 

ohne  daß  er  mich  bemerkte  Erst  wurde  Hägespielt,  eine  edle  und  schöne  Musik, 

aber  der  Steppenwolf  saß  in  sich  versunken  und  ohne  Anschluß,  weder  an  die 

Muzik  noch  an  seine  Umgebung.  Unzugehörig,  einsam  und  fremd  gab  er,  mit 

einem kühlen, aber sorgenvollen Gesicht vor sich nieder blickend. 

Tarjimada: 

Bir  kuni  kechqurun  simfoniya  konsertiga  tushgandim.  Kutilmaganda  uni 

ko’rib  qoldim.  U    mening    shunday      yaqinginamda    o’tirar,      biroq    meni 

ko’rmasdi. Uni anchagina kuzatishga muvaffaq bo’ldim. Avval Hendelning go’zal 

va ajoyib musiqasi ijro etildi, biroq cho’l bo’risi o’zi bilan o’zi ovora, na musiqaga, 

na atrofidagilarga e’tibor qilar, yolg’iz o’zi, yot, loqayd, biroq o’ychan, sertashvish 

qiyofada pastga qarab o’tirardi. 

Asl nusxada 

Dann  kam  ein  anderes  Stück.  Eine  kleine  Symphonie  von  Friedeman  Bach, 

und  die  war  ich    erstaunt  zu  sehen,  wie  nach  wenigen  Takten  mein  Fremdling 

anfing zu lächeln und sich hinzugeben, er sank ganz in sich hinein und sah, wohl 

zehn Minuten lang, so glücklich versunken  und in gute Träume verlosen aus, daß 

ich mehr auf ihn als auf die Musik achtete. 



Tarjimada: 

Shundan keyin Frideman Baxning kichik simfoniyasi yangradi. Shu payt unga 

qarab,  taajjubdan  qotib  qoldim:  musofirim  bir  necha  taktdan  so’ng  o’zicha 

kulimsiradi,  keyin  hayol  ummoniga  butunlay  g’arq  bo’ldi  shekilli,  o’zi  bilan  o’zi 

andarmon  bo’ldi.  Men  endi  musiqa  bu  yoqda  qolib,  unga  ko’proq  e’tibor  bera 

boshladim. 



46 

 

Asl nusxada 

Bei unserem Steppenwolfe nur  war es so, daβ er in seinem Gefühl zwar bald 

als Wolf, bald es Mensch lebte, wie es bei allen Mischwesen der Fall ist, daß aber, 

wenn  er  Wolf  war,  der  Mensch  in  ihm  stets  zuschauend,  urteilend  und  in  den 

Zeiten, wo er Mensch war, tat der Wolf  ebenso. 



Tarjimada: 

Bizning  cho’l  bo’rimizda  holat  shunday  ediki,  u  o’zining  hissiyoti  ichra 

barcha  aralash,  qorishiq  jonzotlarga  bo’lganidek,  dam  bo’ri  bo’lib,  dam  inson 

bo’lib  yashardi.  Biroq  shunisi  bor  ediki,  u  bo’rilik  paytida  uning  vujudiga  odam 

hamisha  hushyor  sergak  va  ogoh  bo’lib  turar,  u  inson  bo’lgan  paytda  esa  bo’ri 

xuddi shunday harakat qilardi. 



Asl nusxada 

“Hoffen wir ” sagte ich, “dap Goethe nicht wirklich so ausgesehen hat ! Diese 

Eitelkeit  und  edle  Pose,  dies  emit  den  verehrten  Answesenden  liebäugelnde  

Würde  und  unter  der  männlichen  oberfläche  diese  Welt  von  holdester 

sentimentalität!  Man  kann  ja  gewip  viel  gegen  ihn  haben,  auch  ich  habe  oft  viel 

gegen den alten Wichtigtuer, aber zu weit” 



Tarjimada: 

-  Ishonamanki,-  dedim  men,  Gyotening  ko’rinishi  haqiqatdan  ham  bunday 

bo’lmagan! Bunday g’aliz takabburlik va oliyjanob qiyofa, muhtaram jamoat bilan 

bo’layotgan bu erkalanish-navozishli salobat viqor hamda yetuklik sirtidagi go’zal 

hassoslikning bunday olami! Albatta, unga ko’p e’tiroz bildirish mumkin, mening 

ham  bu  keksa  maqtanchoq  -  shuxratparastga  e’tirozlarim  ko’p,  biroq  uni  bunday 

tasvirlash yo’q-yo’q, bu endi haddan ziyod, o’ta oshirib yuborilgan. 

Asl nusxada 

Harry verfährt, obwohl er ein hochgebildeter Mensch ist, etwa wie ein Wilder 

der nicht über zwei hinaus zählen kann. 

Tarjimada:  

Garchi  Harri    o’ta  o’qimishli  bo’lsada,  ikkidan  ortiq  sanashni  bilmaydigan 

yovvoyidek hammayoqni chalkashtirib yuboradi.  


47 

 

3.2.”Cho’l bo’risi”  asarida  xarakterning  berilishi 



 

Yozuvchi  yetakchi  qahramon  ruhiy  olamini  tasvirlashda  asardagi  boshqa 

obrazlardan  ham  mohirlik  bilan  foydalanadi.  Oddiy  hayotiy  voqea-hodisalar 

turmush  ziddiyatlari orqali o’ziga xos xarakterlar yaratadi. Xarakter-(gr,character-

belgi,  alohida  xususiyat,o’ziga  xoslik  so’zlaridan)    badiiy  ijodda  individual 

xususiyatlar  asosida  har  tomonlama  to’liq  yaratilgan  inson  obrazining  mukammal 

turi.

45

 Adabiy xarakter real hayotiy inson xarakterining ko’chirmasi, nusxasi emas. 



Xarakter    har  tomonlama  mukammallashgan,  turli  xususiyatlar  aniq  ko’rinib 

turgan,  individual  xususiyatlari  kashf  etilgan  obrazdir.  Har  qanday  obraz  xarakter 

bo’la olmaydi, lekin har qanday xarakter obraz  sanaladi.  Ularning ruhiy inqirozini  

badiiy  talqin  etishda  tush  motivi,  tabiat  va  inson  fe’l  atvori  uyg’unligi,  o’ylash, 

fikrlash,  dialoglar  usullaridan  unumli  foydalanadi.  «Cho’l  bo’risi»  asaridagi 

shaxslarning  ko’pchiligi  hayotdan  olingan,  biroq  to’qima  obrazlar  ham  bor.  Asar 

personajlarini quyidagicha tasnif qilish mumkin: 

Harri:  Hessening  o’zi  yoki    Shvetsariyalik  haykaltorash  Hermann    Haller 

ham   bo’lishi mumkin. 



Bo’ri: Harrining dushmani. Biroq u doim tirik , Harrining dilida, usiz yashay 

olmaydi.Bo’ri  inson  ruhiyatida mavjud hayvoniy tuyg’ularni aks etadi.  Yemoq , 

ichmoq, o’ldirmoq  hislari   unga tegishli.  Unga  na  mumtoz  musiqa ,  na  muqaddas 

kitoblar ta’sir qiladi. 



Hermina: Yuliya Laubi-Onegger – Hessening raqsdagi sobiq sherigi. 

Professor: Xitoyshunos va protestant  ruhoniy Richard  Vilgelmga o’xshaydi. 

U 1926 yil 6 fevralda Hessega Gyote tasvirlangan otkritka yuborgan. 



Gustav: Hessening maktabdagi do’sti Gustav Zeller  

Kampir: Ijarachi   Marta Riger xonim. 

Erika: Hessening ikkinchi xotini Rut bo’lishi mumkin. 

Pablo, Mariya va boshqalar – to’qima obrazlar. 

                                                

45

 N.Xotamov.B.Sarimsoqov”.Adabiyotshunoslik terminlarining ruscha-o’zbekcha izohli lug’ati” 



Toshkent”O’qituvchi”-1983 yil. 348- bet 

 


48 

 

Quyidagi  sxema    orqali  “Cho’l  bo’risi  “  romanidagi  personajlar  haqida  



umumiy tasavvurga ega  bo’lamiz. Sxema markazida Harri Haller obrazi berilgan. 

Asardagi boshqa obrazlar esa Harri Haller obrazini yanada teranroq ochib berishga 

xizmat qiladi. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

49 

 

Sevimli  adibimiz    Abdulla  Qodiriy  shunday  deb  yozadi:  «Yozuvchi  o’zi 



yaxshi  bilgan  narsani  tasvirlashi  kerak.  Men  esa,  ko’pchilik  qatori,  ayniqsa 

yoshligimda ko’rgan bilganlarimni yaxshiroq tasavvur qilaman»

46

.  


Hermann  Hessening   yozuvchilik tajribasi   hamda o’ziga   xos   ijodkorligi  va  

san’ati,  xuddi  Abdulla  Qodiriy      ta’kidlaganidek,  bu  holat    “Cho’l  bo’risi” 

rоmаnidа  yaqqol  seziladi.  Hermann  Hesse  ham  Pablo,  Mariya  va  boshqalar 

obrazlarini hayotidan olib tasvirlaydi. 



Harri Haller. Harri Haller-50 yoshlar atrofidagi kishi, uzoq yillar bod kasali 

bilan  og’rigan.  U  juda  aqlli,  ziyoli  inson,  gazeta  uchun  maqolalar  yozadi,  tinmay 

kitob  o’qiydi.  U  o’zini  Gyote  va  Motsart  bilan  ruhan  bog’liq  deb  o’ylaydi  va 

hozirga  nisbatan  yaxshiroq  yashaydigan  davr  kelishiga  ishonadi.    Uning    laqabi  

o`ziga    mos    chunki    u    juda    odamovi    odamlarga    qo`shilmasdan      yolg`iz  

yashaydi.  U    tashqi    dunyo    bilan    qiziqmas    faqat    o`zining    kitoblar    dunyosida  

yashashni    yaxshi    ko`radi.  Uning    uyida    Lessing,  Dostoevskiy    kabi  

yozuvchilarning    kitoblari    borligidan    Hallerni    ziyoli    kishi    deyish    mumkin. 

Uning  Gyote  va Motsartga  mehri  o`zgacha  chunki  ular  uning  uchun  zamonlar  

ichra  daholarning  dahosi  hisoblanadi. Harri  o`ta  madaniyatli  ziyoli  kishi  o`zi  

haqida    ham    atrofidagi    kishilar    haqida    ham    ko`p    o`ylaydi.  Ayniqsa    uning  

hikoya  qiluvchi  xolasinining uyiga  birinchi  kelgan  kuni  u  unga  bir  oz  g`alati  

tuyulgandi,  u  esa  aksincha  atrofdagilarga  xushmuomala  munosabatda  bo`ladi, 

shunga  qaramasdan  u  o`zini  kulgili  holatga  tushurgandek  edi. 

             U    xonani    ijaraga    oldi.  u    hamma    so`zlarni    gaplarni    diqqat    va  

xushmuomalalik  bilan  eshitar  edi. Cho`l  bo`risi   bilan  bo`lgan   suhbatlarda   u  

bir    oz    kulgili    bo`lib    ko`rinsada    u    o`zini    sipoyi    qilib    ko`rsatishga    harakat  

qilardi. Yaxshi  tarbiya  ko`rganligi   sezilardi. Harri  o`ziga  xos  xarakterga  ega  

insonlarga  qiziqadi, lekin  ularga  qo`shilmaydi. U  yolg`izlanib  qolgan  odamovi  

yovvoyi    meshchanlar    hayotini    yoqtirmaydigan    kishi    boshqa    tomondan    esa  

o`zini    odamlarga    qo`shila    olmaydigandek    his    qiladi.  Meshchanlarning  

baodobliligi    tartibliligidan    zavqlanadi    lekin    ularni    yomon    ko`radi    va    o`zini  

                                                

46

 Наумов А. Биографии замысла. Ташкент 1974, с 44. 



50 

 

ulardan  uzoq  tutadi. Boshqa  tomondan   esa  u   yolg`izlikni   hammasidan   ham  



ko`ra    yaxshi    ko`radi,  ammo    u    yakkalikni    boshqasidan    ajralishni    istamaydi. 

Uning    bizga    faqatgina    yovvoyi    yolg`iz    halovati    yo`q    adashib    qolgan    cho`l  

bo`risining    shaharga    kelib    qolgan    ko`rinishidan    bo`lak    hech    narsa    ma`lum  

emas.  Harri  bod  kasalidan  azoblanishiga  qaramasdan  uning  eng  katta  azobi-

ruhiy    azobdir.  U    umuman    kelajakka    ishonmaydigan    kishi,  ruhi    tushgan  

atrofdagi  odamlardan   nafratlanadi   ularni  tanqid   qiladi   o`zini   ularni  qatoriga  

umuman    qo`shmaydi.  Bu    unda    allaqachon    kasallikka    aylangan,  u  o`zidagi  

nafratlanishidan    huzur    qiladi.  Buni  biz  quyidagi  misolda  ham  ko’rishimiz 

mumkin. 


Download 0.69 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling