O'zbekiston respublikasi profi universitety

Odam shaxsidagi ongsizlik - bu shunday sifat, qiziqish, ehtiyoj va 
sh.k.larki, ularni odam o'zida anglamaydi, biroq ular unga xos va turli 
ixtiyorsiz reaktsiyalarda, xatti-harakatlarda, psixik hodisalarda namoyon 
bo'ladi. Bunday hodisalar guruhlaridan biri - xato xatti-harakatlar: so'zlarni yozish 
yoki eshitishdagi xatolar, noto'g'ri aytish, noto'g'ri yozishlardir. Ongsiz 
hodisalarning ikkinchi guruhi asosida, odam uchun noxush (ko'ngilsiz) 
kechinmalar bilan to'g'ridan-to'g'ri yoki bevosita bog'liq bo'lgan nomlarni, berilgan 
vadalarni, predmetlarni, voqealar va boshqalarni ixtiyorsiz (beixtiyor) unutib 
qo'yish yotadi. 
Shaxsiy xarakterga ega bo'lgan ongsiz hodisalarning uchinchi guruhiga 
tasavvurlarga tegishli va idrok, xotira, hayol bilan bog'liq bo'lgan hodisalar: tush 
ko'rish, orzular kiradi. 
Gapirishda adashib ketish (ogovorka)lar o'zida, aytilayotgan so'zning 
mazmuni va tovushli asoslarining buzilishi bilan bog'liq bo'lgan, ongsiz 
determinlashtirilgan artikulyatsion nutq xatti-harakatlarini namoyon qiladi. Bunday 
buzilishlar, ayniqsa ularning mazmuniy xarakteri tasoddifiy emas. Z.Freyd, ularda 
shaxs ongidan yashirin bo'lgan motivlar, fikrlar, kechinmalar namoyon bo'ladi, deb 
ta'kidlaydi. Adashib ketishlik odamning anglanmagan niyatlari va uning boshqa 
intilishlarini, yashirin motivlar bilan qarama-qarshilikda bo'lgan xulqning ongli 
ravishda qo'yilgan maqsadlari bilan to'qnash kelishi tufayli yuzaga keladi. Ong 
ostidagi kuchlar, ong darajasidagilardan ustunlik qilgan vaqtda adashib 
ketish yuzaga keladi. Barcha xato xatti-harakatlar asosida yotuvchi psixologik 
mexanizm shulardan iborat. Ularni Z.Freyd “ikki, turli xil niyatlarning o'zaro 
munosabati, aniqrog'i ularning qarama-qarshiligi tufayli yuzaga keladi”, - deb 
ta'kidlaydi. 
Ismlarni unutib qo'yish o'zida ongsizlikning boshqa bir misolini ifoda etadi. 
U unutib qo'yayotgan odamni, shu unutilgan ism egasi bilan, yoki shu ism bilan 
assotsiatsiya qilinuvchi voqea bilan bog'liq bo'lgan qandaydir noxush hissi, uni 
yoqtirmaslik, uni mensimaslik, undan nafratlanish va shu kabilar bilan bog'lanadi. 
Bunday unutib qo'yish, odatda gapirayotgan odam xohish, irodasiga zid ravishda 
amalga oshadi va mazkur vaziyat ismlarni unutib qo'yishning ko'pchilik holatlari 
uchun xarakterlidir. 
Ongsizlikning alohida toifasini tush ko'rish tashkil qiladi. Freydning 
ta'kidlashicha ko'rilgan tushlarning mazmuni odamning anglanmagan xohish 
istaklari, hissiyotlari, niyatlari bilan, uning qondirilmagan yoki to'la qondirilmagan 
muhim, hayotiy ehtiyojlari bilan bog'liq. 

---

62 
Tush ko'rishning aniq anglangan mazmuni ikki holatdan tashqari hamma 
vaqt ham, shu tushni ko'rgan odamning yashirin, anglanmagan niyatlari va 
maqsadlariga mos kelavermaydi. Bu ikki holat - shu tush ko'rishdan oldingi kuni 
ro'y bergan emotsiogen voqealar ta'siri ostida yuzaga keladigan va maktabgacha 
yoshdagi bolalarning bolalarcha tush ko'rishi, shuningdek, kattalarning ham 
infantil (bolalarga xos) tush ko'rishlaridir.
O'zining syujetli - tematik mazmuniga ko'ra tush ko'rish, deyarli har doim 
qondirilmagan xohishlar bilan bog'liq bo'ladi va shu xohish tufayli yuzaga 
keladigan, normal uyquni buzuvchi impulьslarni bartaraf qiluvchi simvolik usul 
hisoblanadi. Tushda, qondirilmagan ehtiyojlar (gallyutsinatorlik) ro'yobga chiqadi. 
Agar, xulqning motivi odam uchun to'g'ri kelmasa, unda ularning aniq namoyon 
bo'lishi hatto tushda ham o'zlashtirilgan axloq me'yorlari, senzuralar bilan to'sib 
qo'yiladi. Senzuraning ta'siri tushning mazmunini chalkashtirib, ularni mantiqsiz, 
tushunarsiz va g'alati qilib, buzib yuboradi. Aktsentlarni ongsiz aralashtirib, 
almashtirib yuborilishi va elementlarning qayta guruhlanishi tufayli, tushning aniq 
mazmuni senzura ta'siri ostida tush ko'rishning yashirin fikrlariga mutlaqo 
o'xshamaydigan bo'lib qoladi. Ularni izohlash (interpretatsiya qilish) uchun