O'zbekiston respublikasi profi universitety

qo'zg'alish va tormozlanishning o'zaro aloqasida amalga oshadi. Bu jarayonlar 
quyidagi qonunlarga bo'ysunadi. 
Qo'zg'alishning irradiatsiya qonuni. Juda kuchli (shuningdek, juda kuchsiz) 
qo'zg'atuvchilar organizmga uzoq muddat ta'sir etib turganida irradiatsiyani - 
qo'zg'alishni katta yarim sharlar qobig'ining katta qismiga tarqalishini 
yuzaga keltiradi.
Faqat o'rtacha kuchlanishdagi optimal qo'zg'atuvchilar qat'iy joylashgan 
qo'zg'alish o'choqlarini yuzaga keltiradi va bu muvaffaqiyatli faoliyat uchun 
muhim sharoit yaratadi. 
Qo'zg'alishning kontsentratsiyasi qonuni. Bosh miya qobig'ining ma'lum 
bir punktidan boshqa zonalar bo'ylab tarqalib ketgan qo'zg'alish, vaqt o'tishi bilan 
yana o'zi dastavval yuzaga kelgan joyda jamlana boradi.
Bu qonun, bizni faoliyatimizning asosiy sharti - diqqatning (ongning 
faoliyatni alohida ob'ektlarida jamlanishi) asosida yotadi. 
Qo'zg'alishning kontsentratsiyalanishi jarayonida, miya qobig'ining ma'lum 
bir qismlarida uning tormozlanish bilan funktsional o'zaro aloqasi amalga oshadi, 
bu esa normal analitik-sintetik faoliyatni ta'minlaydi. 
Nerv jarayonlarining o'zaro induktsiya qonuni. Bir nerv jarayoni o'chog'i 
atrofida hamma vaqt teskari belgili jarayon yuzaga keladi.
Agar qobiqning bir qismida qo'zg'alish jarayoni paydo bo'lsa, uning atrofida 
induktiv ravishda tormozlanish jarayoni yuzaga keladi. Qo'zg'alishning 
kontsentratsiyasi qanchalik jadal bo'lsa, tormozlanish jarayoni ham shunchalik 
jadal va keng tarqaladi. 
Bir vaqtdagi induktsiya bilan bir qatorda nerv jarayonlarining davom 
etadigan induktsiyasi - miyaning aynan shu qismida nerv jarayonlarining davomli 
almashinuvi ham mavjud bo'ladi. Faqat qo'zg'alish va tormozlanish jarayonlarining 
normal nisbatigina atrof muhitga mos bo'lgan xulqni ta'minlashi mumkin. Bu 
jarayonlar o'rtasidagi muvozanatning buzilishi, ulardan birining ikkinchisidan 
ustunligi, xulqning psixologik boshqarilishida sezilarli buzilishlarni yuzaga 

---

68 
keltiradi. Shunday qilib, tormozlanishning ustunligi, uning qo'zg'alish bilan 
yetarlicha o'zaro muno-sabatda bo'lmasligi, organizm faolligining pasayishiga (to 
uxlab qolishgacha) olib keladi. Qo'zg'alishning ustunligi, tartibsiz xaotik 
faoliyatda, faoliyat samaradorligini pasaytiruvchi ortiqcha yelib yugurishlarda 
namoyon bo'lishi mumkin. Tormozlanish jarayoni - bu faol nerv jarayonidir. U 
qo'zg'alish jarayonini chegaralab va ma'lum bir o'zanga yo'naltirib turadi, 
qo'zg'alishning kontsentratsiyasi, jamlanishiga yordam beradi.