O'zbekiston respublikasi profi universitety

grafik, badiiy-adabiy, muayyanilmiy (matematik va boshq;), amaliy-
tashkilotchilik, amaliy-yaratuvchanlik va boshq. 
Shaxs tuzilishida nafaqat ayrim qobiliyatlar, balki faoliyatning keng jihatlari 
talablariga to'la javob bera oladigan qobiliyatlar majmui ham muhim ahamiyatga 
ega.
17-rasm. Qobiliyatlar tizimi 
Muayyan faoliyat turiga yuqori qobiliyatlilik - talant, faoliyatning ma'lum 
jihatida mavaffaqiyatga erishishni ta'minlovchi qobiliyatlar majmui esa - 
iqtidordir. Davr ahamiyatiga ega bo'lgan buyuk ishlarni amalga oshirishda 
namoyon bo'ladigan yuqori darajadagi qobiliyatlar – geniallikdir (lot. genius - 
ruh) (17-rasm). 
Iqtidor, geniallik kabi shaxsning individual psixik xususiyatlari oliy 
rivojlangan intellektda, tafakkurning nostandartligida, uning yaratuvchilik sifatida, 
kuchli intuitsiyada namoyon bo'ladi. Boshqacha qilib aytganda, talant - bu hech 
kim ura olmaydigan nishonga urish, geniallik esa - hali hech kim ko'rolmaydigan 
nishonga urishdir. 
Ijodiy fidoiylik, (ijodga mukkasidan ketish), mutlaqo yangilikni qidirishga 
ehtiros, ishtiyoq, umuminsoniy madaniyatning turli jabhalarida eng yuqori 
muvaffaqiyatlarga erishishga intilish - genial kashfiyotlarni amalga oshirishning 
poydevori (asosi, zamini) bo'lib hizmat qiladi. Iqtidorli odamlar ruhiy 
rivojlanishining ertaligi va jadalligi bilan farqlanib turadilar. Shaxsning nostandart 
Kasb ta'limi jarayonida umumiy 
qobiliyatlar asosida 
shakllanuvchi maxsus 
qobiliyatlar 
Talant – faoliyatning muayyan 
turidagi ijodiy imkoniyat-larning 
eng yuqori darajasi 
Umumiy ta'lim jarayonida shaklla- 
nuvchi, individning intellektual 
shakllanishining umumiy darajasi - 
umumiy murakkab qobiliyatlar 
Iqtidorlilik – faoliyatning 
ma'lum bir jihatiga 
umumiy qobiliyatlilik 
Geniallik- 
davr aha-
miyatiga ega 
bo'lgan 
muvaffa-
qiyatga 
erishishda 
na'moyon 
bo'ladigan 
qobiliyatning 
oliy 
darajasi 
Umumiy elementar qobiliyatlar - individning tabiiy layoqatlariga 
asoslangan psixomotor va sensor tuzilishi 

---

100 
hislatlarini kishanlab qo'ymaydigan qulay ijtimoiy shart-sharoitlar iqtidorlik va 
geniallikning rivojlanishiga ko'mak beradi. Tegishli geniylar yuzaga kelishi uchun 
jamiyat ma'lum bir ijtimoiy kutishlar ruhi bilan to'yingan bo'lishi kerak.