O`zbekiston respublikasi xalq ta`lim vazirligi ajiniez nomidagi nukus davlat pedagogik instituti tarix fakul`teti

                                                                                                       4-slaid.
 
 
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    
    
POLINeZIYa VA YaNGI 
ZeLANDIYa XALKLARI.htm 
(Kwp orallik) 
(xududi: 26 ming kv.km) 
PASXA 
(ushburshagi) 
YaNGI 
ZELANDIYa 
(janubda
) 
 
GAVAYa 
ARXIPELAGI 
(shimolida)
 
ENG  
ASOSIY 
XWJALIGI: 
ChORVAChILIK 
XUDUDI:  
265 ming  кm.kv. 
 
AHOLISI: 
3-MILLION 
YaNGI 
ZELANDIYa 

 
63 
 
                                                                                                                     5-slayd 
MELANEZIYa XALIQLARI HAQQIDA MALWMAT 
 
ÌÅËÀÍÅÇÈß
ÌÅËÀÍÅÇÈß
ÌÅËÀÍÅÇÈß
ÌÅËÀÍÅÇÈß
((((ÊÀÐÀ
ÊÀÐÀ
ÊÀÐÀ
ÊÀÐÀ ÀÐÀËËÀÐ
ÀÐÀËËÀÐ
ÀÐÀËËÀÐ
ÀÐÀËËÀÐ))))
Áèñìàðê
Áèñìàðê
Áèñìàðê
Áèñìàðê
ÀÐÕÈÏÅËÀÃÈ
ÀÐÕÈÏÅËÀÃÈ
ÀÐÕÈÏÅËÀÃÈ
ÀÐÕÈÏÅËÀÃÈ
ÔÈÄÆÈ
ÔÈÄÆÈ
ÔÈÄÆÈ
ÔÈÄÆÈ
ßÍÃÈ
ßÍÃÈ
ßÍÃÈ
ßÍÃÈ
ÃÂÅÍÈß
ÃÂÅÍÈß
ÃÂÅÍÈß
ÃÂÅÍÈß
ßÍÃÈ
ßÍÃÈ
ßÍÃÈ
ßÍÃÈ ÃÅÂÐÈÄ
ÃÅÂÐÈÄ
ÃÅÂÐÈÄ
ÃÅÂÐÈÄ
ÕÀ˹ÛÍÛÍÃ
ÕÀ˹ÛÍÛÍÃ
ÕÀ˹ÛÍÛÍÃ
ÕÀ˹ÛÍÛÍÃ
ÑÎÍÛ
ÑÎÍÛ
ÑÎÍÛ
ÑÎÍÛ----
3,2 ìëí
ìëí
ìëí
ìëí îðòèê
îðòèê
îðòèê
îðòèê
ßÍÃÈ
ßÍÃÈ
ßÍÃÈ
ßÍÃÈ
ÊÀËÅÄÎÍÈß
ÊÀËÅÄÎÍÈß
ÊÀËÅÄÎÍÈß
ÊÀËÅÄÎÍÈß
 
5-Ilova (2.1) 
Mikroneziya haqida malwmat
 
5-Ilova (2.2) 
1- o’quw tapsirma
. Bilimin tekseriw ushin test sawallari: 
 
Avstraliya nechta viloyatga 
bwlinadi. 
* 4 
3 
2  
5 
Avstraliya antropologiyasi qaysi 
rassaga kiradi 
*Mongol 
Negroid 
Evropid 
Indoevropa 
Papuslar asosan qay erda yashaydi 
*Jana Gveniyada 
Meloneziyada 
Amerikada 
Ozbekstanda 
Kim papuaslar orasida ekki yil 
yoshab ularning antropologiyasin 
va koloniyal tizimin urgandi? 
*Mikluxo Maklay 
N.N. Nadejdin 
A.M.Amper 
Ya.G. Gulyamov 
Poleneziyanin qishloq xwjaligi …. 
* diyxkonshilik, 
balikshilik 
diyxkonilik, 
charvochilik 
balikshilik , 
ovchilik 
xunarmandchilik, 
ustashilik 

 
64 
 
 
2-o’quv topshiriq. Polineziyaliklarning xwaligi haqida malumot 
 
 
Javobi: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                                                                                  6-ilova 6.1. 
 
 
 
 
 
Usul: mini-ma’ruza, talabalarning shaxsiy ishi 
Maqsad: talabalarda Polineziya  xalqlari etnogenezi va etnik tarixi, antropologik va lingvistik 
klassifikatsiyasi, xalqlarning milliy dasturlari va urf-odatlari mavzusida tarqanma materiallar 
bilan ishlash. 
Stsenariy:  ma’ruza  maboynida  talabalarga  Polineziya    xalqlari  etnogenezi  va  etnik 
tarixi, antropologik va lingvistik klassifikatsiyasi, xalqlarning milliy dasturlari va urf-odatlari, 
dasturiy moddiy va manaviy madaniyati va ularning turlari haqida tushindirish. Bundan keyin 
talabalarga etarli ma`lumot berilgandan so`ng quydagi topshiriq beriladi.  
Topshiriq:  Polineziya,  Yangi  Zelandiya,Melaneziya,  Yangi  Gveniya,  Mikroneziya 
xalqlari etnologiyasi bwyicha internet malumotlarin yig`ish.  
Mustaqil wrganish uchun mavzular 
Polineziya xalqlari etnogenezi va etnik tarixi 
Mikroneziya xalqlarining milliy dasturlari va urf-odatlari 
Xıjaliklari. 
 
Qıl  deshqonchiligi  va  baliqchilik  yaxshi 
rivojlangan.  Asosiy  qishloq  xıjalik  ekinlari-
kokos  palmasi,  non  daraxti,  banan,  taro, 
yams,  batat,  qovoq,  meshnat  qurollari  esa 
sıqa  bılgan.  Uy  shayvonlari  shurmaydigan  it, 
chıchqa  va  tovuq.  Polineziyaliklar  moshir 
shunarmandlardir. 
Ular 
ёғ
ochdan 
turli 
buyumlar 
yasashda 
yuksak 
mashoratga 
erishganlar.  Bıyra,  sumkalar,  ıymakorlik 
buyumlari 
yasaganlar. 
Tıqimachilik 
bılmagan,  kulolchilik  sham  rivojlanmagan. 
Ular 
sham 
metallni 
bilishmagan. 
Polineziyaliklar 
moshir 
dengizchilardir. 
Asosiy asholi qishloqlarda yashagan. 
 

 
65 
 
Topshiriq muddati: kelgusi ma’ruza vaqtida  
Baholash:  ball  
6-Ilova  
 
O’zini-o’zi nazorat qilish uchun savollar 
1. Polineziyalaiklarning kelib chiqishi?  
2. Antropologik va lingvistik klassifikatsiyasi? 
  3. Ilk davlatchilik shakllanishining jarayoni?  
4.  Melaneziya  va  Yangi  Gvineya  orollarida  tub  aholining  joylanishi,  etnogenezi  va  tarixiy 
jarayoni? 
 
Foydalaniladigan adabiyotlar: 
1. Its R.F. Vvedenie v etnografiyu. L., 1974. Izd. vtoroe, 1994 
2. Tokarev S.A. Istoki etnograficheskoy nauki. M. Nauka, 1978 
3. Jabbarov.I. Uzbek xalqi etnografiyasi. T.1996 
4. Jabborov I. Jahon xalqlari etnologiyasi. T. «Yangi asr avlodi», 2005 
 
 
 
REJA: 
1. Polineziya va Yangi Zelandiyaliklarning kelib chiqishi.  
2. Antropologik va lingvistik klassifikatsiyasi.  
3.  Ilk  davlatchilik  shakllanishining  jarayoni.  Ma`naviy  madaniyat.  Qadimgi  diniy 
tushunchalar. 
4. Melaneziya va Yangi Gvineya, Mikroneziya orollarida tub aholining joylanishi, etnogenezi 
va  tarixiy  jarayoni,  Antropologik  va  lingvistik  klassifikatsiyasi.  Xalqlarning  etnogenezi, 
antropologik va lingvistik  klassifikatsiyasi. 
 
Okeaniya deb- atalgan bepoyon Tinch okeanida joylashgan kwp sonli katta-kichik arxipelag 
va  orollarda  turli  xalq  va  elatlar  yashaydi.  Odatda  ularni  uch  qismga  bwladilar.  Polineziya  Yangi 
Zelandiya  bilan,  Melaneziya  Yangi  Gvineya  bilan  va  Mikroneziya.  Okeaniya  xalqlari  beshinchi 
qit`a aholisiga qaraganda nisbatan yuqori madaniyatga ega bwlgan. 
Dastlabki  odamlar  Melaneziyaga  Janubi-sharqiy  Osiyodan  neolit  davri  boshlarida  kelganlar. 
Antropologik  jihatdan  umuman  yagona  turga  ega  bwlgan  melaneziyaliklar  (qora  tanli,  jingalak 
sochli negroidlar mazkur viloyat nomini kelib chiqishiga sabab bwlgan, chunki melaneziya – «qora 
orollar» degan ma`noni anglatadi) Okeaniyaning eng qadimiy aholisi hisoblanadi. 
Antropologik va lingvistik jihatdan ham polineziyaliklar Janubiy Osiyoga borib taqaladi. Ular 
til  va  madaniy  qiyofasi  bilan  umumiy  xarakterga  ega  bwlsa-da,  irqiy  jihatdan  negro-avstraloid  va 
mongoloidlar  aralashmasidan  tashkil  topgan  wziga  xos  tipdan  iborat.  Malayya-polineziya  til 
oilasiga kirgan indoneziya tiliga ekanligi ham polineziyaliklarning vatani Osiyo bilan bog`liq degan 
fikrni  ma`qullaydi.  Moddiy  va  ma`naviy  madaniyat  belgilarining  ancha  qismi  ham 
polineziyaliklarni Indoneziya va Hindi-Xitoy (Malayziya) bilan bog`laydi. 
Kwpchilik  tadqiqotchilarning  fikricha,  dastlabki  odamlar  Melaneziyaga  –  ming  yillar 
muqaddam  kela  boshlagan.  N.N.mikluxo-Maklay  avstroosiyo,  shu  jumladan,  Melaneziya  dastlab 
yagona «papuas irqi» aholisi tomonidan egallanib, keyin Okeaniyaga tarqala boshlagan, deb taxmin 
qilgan. Bugungi kun olimlari ham mazkur fikrni davom ettirib, wzaro yaqin antropologik tiplarning 
uzoq  davr  ichida  davom  qilgan  migratsiyasi  natijasida  hozirgi  aholi  tipi  paydo  bwlgan  deb 

 
66 
 
tasdiqlamoqdalar.  Wziga  xos  tili,  madaniyati  va  antropologik  tipi  bilan  ajralib  turgan  Melaneziya 
aholisi bunga dalil bwla oladi. 
Uning eng qadimiy qismi negritos va papuaslar hisoblanadi. Negritos qabilalar asosan, Yangi 
Gvineyaning  wrta  tog`i  hududlarida  va  qisman  Yangi  Gebridda  yashaydilar.  Ular  wzlarining  past 
bwyligi  (erkaklar  145  sm  gacha),  kalta  jingalak  sochlari,  twg`ri  va  keng  burni,  ochiq  jigarrang 
badani  bilan  ajralib  turadi.  Asl  melaneziyaliklarning  wzlari  wrta  bwyli,  negritoslarga  nisbatan 
qoraroq  tanli  bwlib,  Yangi  Gvineyaning  sohillarida  va  Markaziy  Melaneziyada  joylashganlar. 
Papuaslar asosan, wrta bwyli (162-165 sm), bir oz twlqinsimon uzun sochli, semitik tipdagi burunli, 
pragmatizmi  sezilarli,  yuzlari  chwzinchoqroqdir.  Avstraliyaliklarning  ma`naviy  madaniyati,  diniy 
e`tiqodi  ishlab  chiqarish  kuchlarining  darajasi  va  ijtimoiy  tuzumiga  mos  kelgan.  Ularning 
tasavvurida  butun  tevarak-atrof  g`ayritabiiy  kuchlar,  turli  maxluq  va  arvohlar  bilan  twla. 
Avstraliyani  odatda  totemizm  vatani  deydilar.  Eng  ibtidoiy  din  shakllaridan  biri  hisoblangan 
totemizm  falsafasi  bilan  uyg`inlashib  ketgan  kishilar,  urug`  yoki  qabilalar  wzlarini  muayyan 
moddiy  buyumlar,  asosan,  ayrim  jonivorlar  yoki  wsimliklar  bilan  yaqin  qavm-qardosh,  deb 
biladilar  va  shunga  ishonadilar.  Shuning  uchun  ham,  ayrim  urug`lar  totemistik  guruh  hisoblanib, 
hayvonlar  yoki  wsimliklarning,  ba`zan  jonsiz  buyumlarning  nomi  bilan  atalganlar.  Shu  nomdagi 
hayvon yoki wsimlikka – bobo, dada yoki aka-uka qarindosh deb ishonilgani uchun ularni wldirish, 
iste`mol qilish qattiq man etilgan. 
Markaziy  Avstraliyada  afsonaviy  ajdodlarning  arvohlari  muqaddas  buyumlarga  kwchirilgan. 
Bunday buyumlar odatda sehrli belgilar chizilgan taxtacha – churingidan iborat bwlib, uni maxsus 
joyga  yashirganlar.  Har  bir  totemistik  guruh  wzining  churingiga  yashiringan  muqaddas  joyga  ega 
bwlgan. Wsha erda yilda bir marta maxsus marosim (intichiuma) wtkazilgan. 
Avstraliyaliklar  orasida  turli  sehrgarlik,  duogwylik,  ziyon  yetkazish  magiyasi  juda  keng 
tarqalgan.  Dushman  qabilalar  turli  duolar  bilan  ziyon  yetkaza  bilish  qobiliyatiga  ega,  degan 
tasavvurlar  muhim  rol  wynagan.  Tub  aholi  tushunchasida  dushman  uzoqdan  ziyon  yetkazmoqchi 
bwlgan kishiga uchi ywnilgan yog`och, wtkir suyak twg`rilab nafratli duo wqisa shu kishi yo kasal 
bwlar,  yo  wlar  emish.  Sehrgarlik  bilan  birovni  sovutish  yoki  maftun  qilish  (sevgi  magiyasi), 
yomg`ir  yog`dirish  (obi  havo  magiyasi),  davolash  (duoxonlik  magiyasi)  kasbini  egallagan  maxsus 
folbin va duoxonlar shug`illangan. 
Magik tasavvularga nisbatan Avstraliya qabilalarida animizm (jonga ishonish) kam tarqalgan. 
Ularda  kosmogonik  afsonalar  ham  rivojlangan.  Jonning  narigi  dunyoda  yashashiga  ishonganlar. 
Avstraliyaliklarning  diniyo  e`tiqodida  hukmron  va  qaram  bwlish  tushunchalari  ywq.  Ular  wz 
totemlariga  itoat  qilib  tiz  chwkmagan.  Bu  elat  na  buyuk  arvoh,  na  xudo  twg`risida  tasavvurni,  na 
qurbonlik, na ibodatxona, na avliyoni bilganlar. Faqat turli sehrgarlik marosimi va odatlar, kohinlar 
wrniga folbin va duoxonlar, muqaddas  avliyolar  va machit wrniga buyumlarning saqlanish joylari 
ibtidoiy dunyoning asosiy ifodasi edi. 
Avstraliyada  xalq  og`zaki  ijodi  dastavval  rivoyatlar,  afsona  va  ertaklar,  ashula  va  raqslarda 
namoyon  bwlgan.  Afsona  va  rivoyatlar,  asosan,  totemistik  tasavvurlar  bilan  bog`liq  bwlsa  ham 
muqaddashlashtirilmagan, tinglovchilar ularning haqqoniyligiga ishonishmaydi, kulgi va hazil bilan 
qabul  qilishadi.  Afsona  personajlari  (kishi  yoki  hayvon)  hech  qanday  qaramonlik  kwrsatmaydi, 
odatdagicha kwchib yuradi, ov qiladi, yeydi, yotadi, ba`zan urushadi va bir-birini wldiradi. 
Musiqa  kuylar  odatda  raqslarga  jwr  bwladi.  Ularning  raqslari  kwpincha  jamoa  xarakterida 
(orro  bori)  bwlib,  turli  ma`noni  tasvirlaydi,  ayrimlari  totem  bilan  bog`liq  dramatik  afsonalarni 
ifodalaydi. Barcha wzaro uchrashuvlar, tadbir va marosimlarda raqs ijro etilgan. 
Wziga xos tasviriy san`at ham turli ijtimoiy va diniy ehtiyojlarga bwysundirilgan. Unda ayrim 
primitiv,  realistik  tasvirlar  bilan  bir  qatorda,  har  xil  shartli  belgilar  –  chiziq,  nuqta,  doira  kabilar 
totemistik  tasavvurlarni  ifodalagan.  Turli  naqshlar  va  ornamentlar  qurollarga,  marosimlarga  kishi 
badaniga,  sirli  belgilar  esa  churungi  va  boshqa  diniy  buyumlarga,  qoya  va  toshlarga  yasalgan 
Tasmaniyaliklar ham bezaklarni va badan bwyashni bilganlar. 
Ancha oddi kishilarning bilimlari tevarak-atrofdagi tabiiy sharoitga moslashgan bwlib, ishlab 
chiqarish  tajribasiga  bwysindirilgan.  Avstraliyaliklar  wz  guruhi  kwchib  yuradigan  hududni  juda 
yaxshi bilganlar, bepoyon dashtlarda suv, ywl va taom topish usullarini egallaganlar. Tabiblarning 

 
67 
 
sehrli tajribasidan tashqari har bir avstraliyalik ayrim kasallik va yaralarni davolash ywllarini ham 
bilgan.  Ular  ibtidoiy  tabobat  qwlga  kiritgan  barcha  bilimlardan  foydalanganlar,  maxsus 
tayyorlangan  tarkibiy  dorilarni  ham,  wsimlikdan  qaynatilgan  va  kukun  holidagi  dorilarni  ham 
ishlatganlar,  qon  oqishni  twxtatish,  singan  joyni  tuzatish  kabi  jarrohlik  usullaridan  xabardor 
bwlganlar. 
Polineziya  va  Yangi  Zelandiya  xalqlari:  Tinch  okeanining  markaziy  qismida  keng, 
taxminan  bir  million  kvadrat  kilometr  suv  sathidagi  son-sanoqsiz  katta-kichik  orollardan  iborat. 
Polineziya  («Kwp  orollik»)  shimoda  Gavayya  arxipelagi,  janubda  eng  katta  qwshorol  –  Yangi 
Zelandiya  va  sharqda  Pasxa  uchburchagi  joylashgan.  Asosan,  vulqon  va  marjonlardan  paydo 
bwlgan  Polineziya  orollari  (Yangi  Zelandiyani  hisobga  olmaganda)  26  ming  kvadrat  kilometrdan 
hududga  ega,  shundan  17  ming  kvadrat  kilometri  faqat  gavayya  arxipelagiga  tegishli,  220  ta  orol 
esa har bittasi bir kvadrat kilometrdan ham kam joyni egallaydi. 
Polineziyaning  tabiati  va  hayvonot  dunyosi  ancha  qashshoq  bwlib,  hududining  kwp  qismi 
adabiy yashil tropik wrmonlar va savannalardan iborat. Okean yuzida minglab mayda orol va riflar 
paydo bwlib, ba`zan ywqolib ketadi. Polineziya hududiga Yangi Zelandiya (uning hududi 265 ming 
km
2
)dan  tashqari  twqqizta  katta  arxipelag  –  Gavayya,  Samoa,  Jamiyat  orollari,  Markiz,  Tonga, 
Tuamotu,  Kuk,  Tubuan,  Ellis  va  boshqa  juda  kwp  yirik  hamda  mayda  orollar  kiredi.  Yangi 
Zelandiya  hozir  uch  milliondan  ortiq  aholi  bwlsa,  umuman  Polineziyada  1,5  mln.ga  yaqin  kishi 
yashaydi. Wtgan asrning oxiriga kelib Okeaniya aholisining soni 10 million kishidan oshib ketdi. 
Ichki  jamoa  munosabatlararo  va  jamoalararo  wzaro  munosabatlar  dastlab  qavm-
qarindoshchilik  va  urug`chilik  bilan  belgilangan.  Jamoa  va  qabilalar  wrtasida  turli  moddiy 
buyumlar,  ishlab  chiqarish  vositalarini  ayrboshlash  ancha  rivojlangan.  Savdo-sotiq  ishlarida  pul 
vazifasini  chig`anoqlar  tizmasi,  paket  tuz,  chwchqaning  swyloq  tishi,  toshbolta  va  hokazolar 
bajargan. 
Diniy  e`tiqodda  buyuk  tabiat  xudolariga  sig`inish  kuchli  bwlgan.  Butun  Polineziyada  twrtta 
xudo – Tane, Tu, Rongo, Tangaroa – tabiat kuchlarini ifodalaydi. Shuning uchun ham, kosmogonik 
afsona  va  rivoyatlar  keng  tarqalgan.  Shunisi  qiziqki,  xalq  ijodining  asosiy  ma`nosi  olam  va  inson 
bepoyon  Okeaniya  orollarini  izchillik  bilan  egallashi  tarixidan  kelib  chiqqan.  Barcha  afsona  va 
rivoyatlarning bosh qahramonlari jasur dengizchilar, yangi er va arxipelaglar axtaruvchi sayyohlar 
ekanligi shundan. Diniy e`tiqodlarning xususiyati har bir inson tug`ilishi bilan qudratli g`ayritabiiy 
kuch-managa ega bwlishdan iborat. Mana juda xavfli bwlib, birovga tegsa wlim keltirishi mumkin. 
U tabaqalarga qarab har xil kuchga ega, qullarda mana bwlmagan, ammo buyuk boshliqlar qudratli 
mana  egasi  hisoblangan.  «Mana»    tushunchasi  «tabu»  -  swzi  bilan  bevosita  bog`liq.  Nimaiki 
managa ega bwlsa, wsha narsa xavfli, ya`ni unga tegish man qilingan – tabu qwyilgan. Tabu swzi 
asli  Polineziyada  paydo  bwlib,  uni  dastlab  Evropaga  atoqli  dengiz  sayyohi  Kuk  keltirgan.  Tabu 
orolliklarda juda keng tarqalgan jamiyatdagi kasta (tabaqalanish) tizimini ifodalaydi. 
Barcha  diniy  urf-odat  va  marosimlar  kohinlar  qwlida  bwlib,  ular  merosiy  kasta  hisoblangan. 
Kohinlar ham tadaqalangan, ba`zilari ibodatxonalarda xizmat qilsa, ayrimlari tabibchilik, folbinlik 
bilan  shug`ullanganlar.  Qabila  boshliqlari  bilan  kohinlar  qavm-qarindoshchilik  munosabatiga 
kirishganlar. Ibodat qilish – ashula aytish yoki duo wqish, qurbonlik qilishdan iborat bwlgan. 
Anchadan  beri  mustaqil  davlat  hisoblangan  (1907-yildan  dominion  hududiga  ega)  Yangi 
Zelandiyaning 3,2 milliondan ortiq aholisining 80%i Buyuk  Britaniya va  Irlandiyadan kelgan, tub 
aholi  –  maorilar  esa  hozir  taxminan  300  ming  kishini  tashkil  qiladi,  xolos.  Asosiy  er  egalari  – 
fermerlarning  kwpchiligi  shaharda  yashaydilar,  fermerlarda  joylashgan  uylarda  esa  asosan, 
yullanma ishchilar yashaydi. Yuksak darajada rivojlangan qishloq xwjaligi sohasida hozir aholining 
12%i  band.  Sanoatning  asosiy  tarmoqlari  –  noz-ne`mat  va  oziq-ovqat  tayyorlash  hamda  tog`-kon 
sanoatidir. Mashinasozlik va metallni qayta ishlash sanoati, avtomashinalarni yig`ish va taxmirlash 
korxonalaridan  iborat.  Keyingi  iyllarda  AQSh,  Yaponiya  va  Avstraliya  sarmoyasi  yordamida  bir 
qancha qog`oz va yoqochni qayta ishlash korxonalari, alyuminiya savodi qurilgan. 
Melaneziya  va  Mikroneziya  xalqlari:«Qora  orollar»  deb  atalgan  Melaneziyaga  papuaslar 
wlkasi  –  Yangi  Gvineya,  Birmark  arxipelagi,  Yangi  Gebrid,  Fidji,  Yangi  Kaledoniya  va  boshqa 
mayda orollar kiradi. Mustamlaka arafasida papuaslar va melanehiyaliklar xwjalik jihatdan deyarli 

 
68 
 
bir darajada turganlar. Ularning xwjaligida eng bosh soha topik tipdagi qashshoq bwlganligi tufayli 
ovchilik deyarli rivojlanmagan. 
Melaneziyaliklarning  asosiy  qurollaridan  toshbolta,  nayza,  choqmor,  wq-yoy  (Yangi  Gebrid 
orollarida  eng  muhim  qurol),  palaxmon  kabilar  keng  tarqalgan.  Mudofaa  uchun  ba`zan  yog`och 
yoki twqima qalqon ham ishlatilgan. Idish-tovoqlarni yag`och va bambukdan, kokos yong`og`idan 
yoki  qovoqdan  yasaganlar.  Charxsiz  kulolchilik,  savat,  bwyra,  xalta,  yelpig`ich,  kabi  buyumlarni 
twqish keng rivojlangan. Ammo gazlama twqishni bilmaganlar, tapa (maxsus daraxt qobig`i)dan va 
wsimlik yaprog`idan etakli belbog` va hokazo tikilgan. 
Melaneziyada  patriarxal  quldorlik  paydo  bwlgan.  Qullar  harbiy  asirlar  hisobiga  twldirilgan. 
Patriarxal  tipdagi  juft  nikoh  uncha  mustahkam  bwlmagan.  Butun  jamoa  ishlarini  belgilab  va 
boshqarib  turuvchi  qavmi  qarindoshlik  munosabatlari  ancha  wzgargan,  katta  qalin  twlash, 
kwpxotinlik  paydo  bwlgan.  Gvineyaga  borgan  Ya.Volnevich  swnggi  wn  yillikda  kelin  bahosi  wn 
hissa oshganligi tufayli boy tabaqadagilar bir necha xotin olishga qodir bwlib, kambag`al yigitlarga 
uylanish qiyinlashganligini qayd qiladi. Oqibatda poligam nikoh kuchaygan. 
Eri  wlganda  xotini  ancha  vaqt  motam  tutgan,  keyin  erining  jasadini  qabrdan  kovlab  olib 
ariqda  yuvgan,  kalla  suyagini  maxsus  twr  xaltaga  solib  wzi  bilan  olib  yurgan.  Kukuku  qabilasida 
kishi  wlgandan  keyin  jasadni  uyda  maxsus  ustanga  yotqizib  bir  oycha  dudlatib  quritganlar,  swng 
chiptaga wrab qabristonga eltib qwyganlar. Motam belgisi sifatida erining kalla suyagi yoki ba`zan 
bir  skelet  suyagini  taqib  yurish  umrining  oxirigacha  swzilishgan  hollari  kuzatilgan.  Faqat 
qaynog`asi  yoki  qaynisining  ruxsati  bilan  beva  ayol  motamni  tugatib,  yangi  turmush  qurishi 
mumkin  bwlgan.  Ilgari  ayrim  qabilalarda  bolasi  wlgan  ayol  bir  barmog`ini  motam  belgisi  sifatida 
kesib tashlagan va bwyniga osib yurgan. 
Papuas  va  melaneziyaliklarning  diniy  e`tiqodida  mana  tushunchasi  muhim  rol  wynagan. 
Mana  tabiatning  turli  hodisalari,  arvohlar,  boy  kishilar  bilan  bog`liq  qandaydir  qiyofasiz  kuch 
hisoblangan.  Eng  kuchli  mana,  odatda,  qabila  boshliqlari,  erkaklar  ittifoqi  rahbarlari  va  ularning 
arvohlariga xos bwlib, ularga sig`inish keng tarqalgan. Yangi Gebrid orollarida tabiat ruhlariga itoat 
kuchli  bwlgan.  Ajdodlarning  arvohlariga  sig`inish  e`tiqodi  wliklarning  kalla  suyagini  maxsus 
muqaddas  joylarda  saqlash  odatini  yaratgan.  Ibtidoiy  jamoa  tuzumidan  sinfiylikka  wtish  davriga 
xos  turli  animistik  tasavvurlar,  sehrgarlik  e`tiqodi  (ayniqsa,  boshliqlar  manasi  kuchi),  dahshatli 
prvohlar  obrazi  va  u  bilan  bog`liq  marosimlar  melaneziyaliklarning  ma`naviy  madaniyatiga  ta`sir 
etgan. 
Mikroneziya  xalqlarning  tillari  kam  wrganilgan,  ammo  swnggi  klassifikatsiya  ma`lumotlari 
malayya-polineziya 
turkumi 
avstroneziya 
til 
oilasiga 
oid 
ekanligini 
tasdiqladi. 
Mikroneziyaliklarning kwp qismi mazkur til oilasining sharqiy yoki okeaniya shoxobchasiga kiradi. 
Shulardan  eng  kattalari  Gilbert  arxipelagidagi  tungaru  (64  ming  kishi)dir.  Sof  okeaniya  tilida 
swzlashadigan Sharqiy Mikroneziyada 10 ta xalq yashaydi. G`arbiy shoxobchasiga oid belau xalqi 
(15  ming  kishi)  G`arbiy  mikroneziyada  yashaydi.  Bulardan  tashqari  kwp  sonli  metislar  va 
immigrantlar ham mavjud. 
Mikroneziyaliklarning xwjaligida serunum erlar  kam bwlganligi tufayli faqat kokos palmasi, 
shakarqamish, non daraxti wstiriladi. Aholisi asosan, baliqchilik bilan kun kwradi. Mayda orollarda 
qisman  wziga  xos  madaniyatga  ega  bwlgan  dengiz  kwchmanchilari  deb  nom  olgan  qabilalar  ham 
yashaydi.  Baliq  ovi  ashyolarini  tayyorlash  ancha  rivojlangan:  30-40  metr  keladigan  yog`och 
tolalardan twqilgan twrlar, bambukdan pwpak va hinjilardan qarmoqlar, xivichdan yasalgan har xil 
twrlar, sanchqi va hokazo.  
 
 
 

 
69