O’zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi
-MAVZU. BUXGALTERIYA SCHYOTLARI VA
Download 1.32 Mb. Pdf ko'rish
|
buxgalteriya hisobi asoslari
|
2-MAVZU. BUXGALTERIYA SCHYOTLARI VA IKKI YOHAMA YOZISH. Reja: 2.1. Reja Buxgalteriya schyotlari to’q’risida tushuncha 2.2. Reja Schyotlarda xo’jalik operatsiyalarini ikki yoqlama yozish 2.3. Reja Sintetik va analitik hisob haqida tushuncha 2.4. Reja Oborot qaydnomalari va ularning ahamiyati 2.1. reja Buxgalteriya schyotlari to’q’risida tushuncha Korxona tashkilot va muassasalarda xo’jalik jarayoni ta'siri ostida hisobot davri ichida juda ko’p xo’jalik operatsiyalari sodir bo’ladi. Buxgalteriya balansi.odoatda har oyda yoki chorakda bir marta to’ziladi. Buxgalteriya balansini to’zish uchun ilgaridan ma'lum iqtisodiy mazmuniga qarab sodir bo’layotgan xo’jalik operatsiyalarini guruhlashtirish zarurati tugiladi. hisobot davrining oxirida har bir guruhdagi qoldiqni buxgalteriya balansining tegishli moddalariga yozib kuyiladi. Buxgalteriya schyotlari har bir mablag’ turi, ularning manbaalari, jarayonlar bo’yicha ochilib, iqtisodiy mazmun jihatdan umumlashtirilib hisobga olib boriladi. Buxgalteriya hisobi schyotlari uz to’zilishiga ko’ra karama-karshi ikki tomondan iborat. Bir tomoni «debet» ikkinchi tomoni «kredit» deb ataladi. «Debet» so’zi lotincha bo’lib «u qarzdor» yoki ko’payish degan ma'noni anglatadi. «Kredit» so’zi ham lotincha bo’lib «ishondi», qarzim bor yoki kamayish degan ma'noni anglatadi.Bu suzlar buxgalteriya hisobi rivojlanishining boshlangich davrlarida (XSh-asrlarda) qo’llanilgan bo’lib, usha davr munosabatlarini ifodalagan. Xozirgi davrda ular uz ma'nolarini yukotgan bo’lib, faqat schyotlarning ung va chap tomonlarini shartli ravishda belgilash uchun ishlatiladi. har bir schyotda hisobga olib borilayotgan ob'ektning ko’payishi,ikkinchi tomondan esa kamayishi aks ettiriladi. Buxgalteriya hisobi schyotlarini quyidagicha sxemada ko’rsatish mumkin. Debet Schyot nomi Kredit Buxgalteriya hisobining har bir schyoti quyidagima'lumotlarni o’zida aks etgiradi: Oy boshidagi boshlangich qoldiq Oy davomidagi debet va kredit obrotlar; Oy oxiridagi qoldiq. (saldo) Saldo-italiyancha suzdan olingan bo’lib «qoldiq» degan ma'noni bildiradi. Schyotlarning debet va kredit tomonlaridagi oy davomidagi joriy yozuvlarni jami oborot deb ataladi. Buxgalteriya schyotlari schyotlar rejasida aks ettirilishiga ko’ra aktiv schyotlar, passiv schyotlar va aralash schyotlarga bo’linadi. Schyotlar buxgalteriya balansi moddalariga qarab ochiladi. Buxgalteriya balansining aktiv tomonidagi moddalarga nisbatan ochilgan schyotlar aktiv deb ataladi. Buxgalteriya balansining passiv tomonidagi moddalarga nisbatan ochilgan schyotlar passiv deb ataladi. Aktiv schyotlarning tuzilishi kuyidagicha: Aktiv schyotlarning boshlangich koldigi debet tomonda kursatiladi. Mablaglarning kupayishi schetning debet oborotida aks ettiriladi; Mablaglarning kamayishi schyotning kredit oborotida aks ettiriladi; Aktiv schetlarning oy oxiridagi koldigi schetning debet tomonida yoki 0 ga teng buladi. Aktiv schyotlarning kurinishi kuyidagicha Debet Aktiv schetning nomi Kredit Oy boshiga Boshlangich qoldiq 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Debet oborot yoki mablag’larning ko’payishi (+) 1+2+3+4+5 Kredit oborot yoki mablag’larning kamayishi (-) 6+7+8+9 Oy oxiriga oxirgi qoldiq Aktiv schyotlarda oy oxridagi oxirgi qoldiqni topish uchun, oy boshidagi boshlangich qoldiqga debet oborot kushilib, kredit oborot ayriladi. Bu quyidagi formulada aks ettiriladi. OKA=BK + DO-KO Bunda OKA-Oy oxiriga koldi? aktiv yoki oxirgi koldi? aktiv BK-oy boshiga boshlang’ich qoldiq DO-debet oborot KO-kredit oborot Misol: hisob kitob rakamining oy boshidagi boshlangich koldigi 150000 sum. Oy davomida kuyidagi xo’jalik operatsiyalari amalga oshirilgan. 1. Mol yetkazib beruvchi tashkilotlardan ijara puli to’landi 50000 sum; 2. Tayyor mahsulotlarni sotilgan puli o’tkazildi 100000 sum; 3. Kassadagi ortikcha pul hisob kitob rakamiga o’tkazildi 25000 sum; 4. Bankdan qisqa muddatli kredit olindi 175000 sum 5. hisob kitob rakamidan kassaga ish haqi tarkatish uchun nakd pul olindi 200000 sum 6. Hisob kitob rakamidan byudjetga pul to’landi 20000 sum 7. Xissob kitob rakamidan qisqa muddatli kredit to’landi 100000 sum Buning sxemasi kuyidagicha buladi. Debet hisob kitob rakami 51-schyot Kredit BK. 150000 1.operatsiya 50000 2.operatsiya 100000 3.operatsiya 25000 4.operatsiya 175000 5.operatsiya 200000 6.operatsiya 20000 7.operatsiya 100000 DO. Jami(1+2+3+4) 350000 KO. Jami (5+6+7) 320000 O+A180000 Formula bo’yicha hisoblaganimizda OKA+B K+DO-KO+150000+350000-320000= 180000 Passiv schyotlarning to’zilishi quyidagilar: Passiv schyotlarning boshlangich qoldig’i kredit tomonda ko’rsatiladi; Mablag’’larning ko’payishi schyotning kredit oborotida aks ettiriladi; Mablag’’larning kamayishi schyotning debet oborotida aks ettiriladi; Passiv schyotlarninig oy oxiridagi qoldigi schyotning kredit tomonida yoki 0 ga tent bo’ladi. Passiv schyotlarning ko’rinishi quyidagicha Oy boshiga Boshlangich koldi? 5. 6. 7. 1. 2. 3. 4. Debet oborot yoki mablag’larning kamayishi (-) 5+6+7 Kredit oborot yoki mablag’larning ko’payishi(+) 1+2+3+4 Oy oxiriga oxirgi qoldiq Passiv schyotlarda oy oxridagi oxirgi qoldiqni topish uchun, oy boshidagi boshlangich qoldiqga kredit oborot qo’shilib, debet oborot ayriladi. Bu quyidagi formulada aks ettiriladi. OKP+BK + KO - DO Bunda OKP-Oy oxiriga qoldiq passiv yoki oxirgi qoldiq passiv BK-oy boshiga boshlangich qoldiq KO-kredit oborot DO-debet oborot Misol: Byudjet bilna hisob kitoblar schyotining oy boshidagi boshlangich qoldig’i 50000 so’m. Oy davomida quyidagi xo’jalik operatsiyalari amalga oshirilgan 1.Asosiy ishlab chiqarishda qatnashuvchi ishchi va xodimlarning hisoblangan ish haqlaridan 35000 so’m daromad solig’i ushlandi. 2.Yordamchi ishlab chiqarishda qatnashuvchi ishchi va xodimlarning hisoblangan ish haqlaridan 15000 so’m daromad solig’i ushlandi. 3.hisob kitob raqamidan 40000 so’m daromad solig’i byudjetga o’tkazildi. Buning sxemasi quyidagicha bo’ladi. BQ. 5000 3. operatsiya 4000 1. operatsiya 35000 2. operatsiya 15000 DO. Jami 40000 KO. Jami (1+2)50000 OQP 6000 Formula bo’yicha hisoblaganimizda OKP + B K + KO-DO + 50000 + 50000-40000 = 60000 Aralash schyotlarda ya'ni aktiv passiv schyotlarda qoldiq debet tomonda yoki kredit tomnda ba'zan esa 0 ga teng bo’lishi mumkin. Download 1.32 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|