Өзбекстан Республикасы

 

---

 

10-lekciya. Til bilimining ximiya menen baylanısı  

 

Jobası: 

1. Til biliminiń ximiya menen baylanısı 

2. Atom-molekulyar táliymatı hám til bilimi 

3.  Atom  hám  molekulalardıń  úzliksiz  hárekette  ekenligi  hám  til  biliminde 

dinamika hám de statika 

4. Valentlik teoriyası hám til bilimi  

5. Zat quramınıń turaqlılıǵı nızamı hám til bilimi 

6. D.I.Mendeleevtiń elementler periodlıq sisteması hám til bilimi 

 

Til  bilimi  ximiya  ilimi  jetiskenliklerinen  de  paydalanıp  kelmekte.  Ximiya 

iliminde  atom-molekulyar  táliymatınıń  júzege  keliwi,  eń  kishi  atomlardıń  da 

bóliniwshilik  qásiyetine  iye  bolıwınıń  oylap  tabılıwı,  D.I.Mendeleev  elementler 

periodlıq sistemasınıń júzege keliwi til bilimine de óz tásirin tiygizdi. Til biliminde 

til  birlikleriniń  belgili  bir  dúziliske  iye  ekeni,  tikkeley  baqlawda  eń  kishi  birlik  – 

tábiyǵıy  ilimlerdegi  atomǵa  teńlestiriliwshi  fonemanıń  da  bóliniw  qásiyetine  iye 

ekeni, pútin quramındaǵı bóleklerdiń óz ara múnásibette, bir waqıttıń ózinde, pútin 

menen  pútin  de  úlken  pútinlik  quramında  óz  ara  múnásibette  ekeni  tán  alına 

basladı. Nátiyjede til bilimine sistemalı izertlew usılı kirip keldi. 

Sonıń  menen  birge,  ximiya  iliminde  molekula  hám  atomlardıń  toqtawsız 

hárekette ekeniniń anıqlanıwı til biliminde sinxroniya hám diaxroniya teoriyasınıń 

júzege keliwine túrtki boldı. 

Ximiyalıq  baylanıs  táliymatınıń  kúsheyiwi,  ximiyalıq  baylanısta  valentlik 

túsiniginiń  oraylıq  orın  iyelewi  til  bilimine  de  óz  tásirin  kórsetti.  Til  biliminde 

valentlik teoriyası júzege keldi. 

Qullası,  ximiya  iliminde  qolǵa  kirgizilgen  úlken  jetiskenlikler  basqa  ilimler 

qatarında til bilimine de sezilerli tásir etip kelmekte.