Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

hujayraga yetkazib beradi. Retseptor bilan ligandni bog'lanish 
jarayoni, fermentni substrat bilan bog‘ianish jarayoniga o‘xshaydi 
hamda retseptor va ligandni bir-birlariga mos kelish darajasi bilan 
belgilanadi. Spetsifik kimyoviy moddaning molekulasi va retseptor 
molekulasi orasida elektrostatik va gidrofob o ‘zaro ta’sirlar amalga 
oshadi. Bu ta’sirlar oqsil - retseptomi fazoviy konfiguratsiyasini
55

---

o‘zgartiradi, natijada esa, ligand bilan oqsil - retseptor kompleksi 
faollashadi. Faollashgan holatda oqsil - retseptor hujayrani qabul 
qilingan signalga nisbatan javob reaksiyasini chaqirishi mumkin.
34-rasm. Retseptor bilan ligandni spetsifik bog 'lanishi.
Retseptorlar faqat ma’lum moddalarga nisbatan sezgir bo‘lib, ular 
hujayra sirtida tarqalgan holatda yoki kichik zonalarda to‘plangan 
holatda bo‘ladi. Hujayra membranasida, odatda 100 ga yaqin xilma-xil 
retseptorlar uchraydi va ulami har biri ma’lum ligandni «taniydi». 
Hujayra retseptorlarini roli nafaqat spetsifik moddalarni bogiab olish, 
balki signallami hujayra sirtidan uni ichkarisiga yoki organoidlariga 
yetkazish bilan ham bog'liq. Retseptorlami xilma-xilligi va spetsifikligi 
o‘ziga xos «markerlarni» murakkab tizimini shakllantiradi, bu esa, 
hujayraga «o‘zinikini» «begonadan» ajratish imkonini beradi.
Hujayra retseptorlarini asosiy ikki xili ma’lum: birinchisi, hujayra 
membranasida lokalizatsiyalangan membranali retseptorlar, ikkinchisi, 
hujayra organoidlarining sirtida joylashgan hujayra ichidagi retseptorlar 
(3 5-rasm).
lonotrop retseptorlar - ligand bilan bog‘langanda ochiladigan 
membranali kanallar hisoblanadi. Bunda hosil bo‘ladigan ionli toklar, 
hujayrani 
sezgirligini, 
sitoplazmada 
ionlami 
konsentratsiyasini 
o‘zgartiradi, hujayra ichidagi ma’lum strukturalami faollashtiradi.
56

---

Metabotrop retseptorlar hujayra ichidagi vositachilar bilan bog‘langan 
bo‘lib. hujayra ichida signalni tarqalishini ta’minlaydi.