Samarqand iqtisodiyot va servis instituti bektemirov a., Omonov a. A., Xaydarov z. Sh., Niyozov z. D. Tijorat banklari aktiv va passivlarini boshqarish

D=D₀*1/R

Bundan:

D─bank tizimida shakllantirilishi mumkin boʻlgan depozitning maksimal miqdori;

D₀─dastalabki depozit;

R─depozit birligiga teng keladigan likvidlilik zahirasi.

176
Yuqorida keltirilgan misolimizda depozit multiplikatsiyasi koeffisenti 5 yoki

5000 birlikka (D=1000*(1/0,2)), kredit multiplikatsiyasi koeffisenti esa 4 yoki

4000 birlik (K=800*(1/0.2)ka teng.

Multiplikatsiya darajasi majburiy zahira darajasiga teskari mutanosib ravishda oʻzgaradi, demak majburiy zahira darajasi oshsa, bank tizimining kredit salohiyati imkoniyatlari ham kamayadi.

Depozit multiplikatsiyasi va kredit ekspansiyasi gʻoyasi quyidagi iqtisodiy zaruriyatni keltirib chiqaradi: har qanday tijorat banki depozitlarni qabul qila turib, oʻz mijozlari oldidagi majburiyatlarini bajarishlari uchun uning maʻlum bir qismini likvidlilik zahirasi sifatida saqlashlari lozim. Shu bois, tijorat banklarini kredit berish salohiyati miqdori bank tomonidan jalb qilingan moliyaviy resurslar, majburiy zahira hajmiga bogʻliq. Kredit potensiali (salohiyati) miqdori (Ks)ni qisqacha holda quyidagi formula bilan ifodalash mumkin.

Ks=D-Mz-Lz

Bu yerda:

D─jalb qilingan mablagʻlar;

Mz─majburiy zahira miqdori;

Lz─likvidlilikni taʻminlash boʻyicha zahiralar.

Shunday qilib tijorat banklarini kredit salohiyatiga:

 bankka jalb qilingan mablagʻlarning umumiy miqdori;

 Markaziy bank tomonidan oʻrnatilgan majburiy zahira darajasi;

• 
  joriy likvidlilikni saqlash maqsadida tashkil qilingan zahira va undan foydalanish tartibi;
  

• 
  kredit salohiyati manbalarining tarkibi va barqarorligi;
  

 bank majburiyatlarining tarkibi va umumiy miqdori kabi omillar taʻsir koʻrsatadi.

•