Stoletov tajribalari. Fotoeffekt

7. Dember effekti: Qaralayotgan effekt nemis fizigi X.Dember tomonidan 
ochilgan. Faraz qilaylik yarimo’tkazgich notekis yoritilayotgan bo’lsin. Bunga turli xil 
yo’llar bilan erishish mumkin. Agar yarimo’tkazgich yetarlicha kuchli ravishda 
yorug’likni yutsa, u holda yoritilganlikning notekisligi hatto yarimo’tkazgichning barcha 
sirti bir xil zichlikdagi yorug’lik oqimi bilan yoritilganida ham vujudga keladi, bu holda 
sirt yaqinida qatlam uning chuqurroq qatlamlariga qaraganda kuchliroq yoritiladi. 
Barcha hollarda yarimo’tkazgichning ko’proq yoritilgan qismlarida, kamroq 
yoritilgan yoki umuman yoritilmagan qismlariga qaraganda, ko’proq elektron-teshik 
juftlar hosil bo’ladi. Elektronlar va teshiklar yanada yuqoriroq konsentratsiyali 
qismlaridan kichik konsentratsiyali qismlariga diffuziyalana boshlaydilar (kuchli 
yutuvchi yarimo’tkazgichda ular yoritilgan sirtdan yarimo’tkazgichning ichiga 
diffuziyalanadi). Tashuvchining diffuziya koeffitsiyenti uning harakatchanligi 

orqali 
quyidagi tarzda ifodalanadi: 
e
T
k
D
B
/

=
, bu yerda 
T
– yarimo’tkazgich temperaturasi, 

---

B
k
– Bol’sman doimiysi. 
p
n



bo’lganligi uchun 
p
n
D
D 
bo’ladi. Elektronlar va 
teshiklarning diffuziya koeffitsiyentlari turlicha bo’lganligi elektronlarning ko’proq 
yoritilgan qismlardan kamroq yoritilgan qismlarga diffuziyalanishiga olib keladi. 
Natijada optik generatsiyalangan elektronlarning va teshiklarning fazoviy bo’linishi ro’y 
beradi – foto - EYK paydo bo’ladi. Ta’kidlash zarurki, foto - EYK uncha katta 
bo’lmaganligi sababli, Dember effekti amaliyotda qo’llanish topmadi.