T a d b ir k o r L ik n I r IV o j L a n t ir is h is t iq b o L l a r I
K ic h ik b izn es va x u su siy ta d b irk o rlik faoliyatin i rivojlan tirish
Download 0.83 Mb. Pdf ko'rish
|
15-maruza. O‘zbekiston Respublikasida biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish istiqbollari
|
11.5. K ic h ik b izn es va x u su siy ta d b irk o rlik faoliyatin i rivojlan tirish
a so sid a aholi b a n d ligin i ta ’m inlash y o 'lla r i Bugungi kunda respublikamizdagi ustuvor yo'nalishlardan biri - aholi bandligini oshirish, ishchi kuchidan maqsadli foydalanish, foydali mehnatga layoqatli aholini ilmiy salohiyatini oshirishga qaratilmoqda. Mamlakatimiz Prezidenti I.Karimov bir qator ma’ruzalarida bugungi kunda asosiy ustuvor yo'nalish-aholini ish bilan ta’minlashni yanada yaxshilash va uning farovonligini oshirishning eng muhim yo'nalishi sifatida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik, xizmat ko'rsatish va kasanachilik sohalarini qo'llab-quvvatlash va
rivojlantirishni rag'batlantirishdan iborat ekanligini ta’kidlab o'tdilar. Darhaqiqat oxirgi yillarda mamlakatimizda aholi bandligi va uning daromadlarini oshirish masalasini hal etish borasida ham salmoqli ishlar amalga oshirildi. 2010-yilda mamlakatimizda jami 950 mingdan ortiq ish o'rni tashkil etilganini katta mamnuniyat bilan qayd etishimiz lozim. Bu yangi tashkil qilingan umumiy ish o'rinlarining 600 mingdan ziyodi yoki 65 foizi kichik biznes sohasi va fermer xo'jaliklariga, 220 mingdan ortig'i kasanachilik sohasiga to'g'ri keladi. Respublikamizda shaxsiy yordamchi, dehqon va
fermer xo'jaliklarida chorva mollarini ko'paytirishni rag'batlantirish dasturini amalga oshirish yuzasidan bajarilayotgan chora-tadbirlar bugungi kunda sezilarli natijalar bermoqda. Bu esa kam ta’minlangan aholini ijtimoiy va huquqiy himoyasini ta’minlash imkonini berdi. Shaxsiy yordamchi va dehqon xo'jaliklarida qoramol boqish bilan band bo'lganlar sifatida ro'yxatga olingan fuqarolaming umumiy soni yil sayin ortib bormoqda. Statistik ma’lumotlar ko'rsatishicha, bugungi kunda respublikamizda jami band bo'lganlaming 20 foizi davlat, 80 foizi nodavlat, shuningdek, 74 foizi xususiy sohada mehnat qilmoqda. Ushbu statistik raqamlar tahlili davlat korxonalarida ishlovchilami soni qisqarib, xususiy sohada bandlikni ortishi yuz berayotganligini ko'rsatadi. Bu esa respublikamiz hukumati tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka keng yo'l ochib berilishi, shuning asnosida aholining bandligini oshirishga qaratilgan iqtisodiy islohotlami izchillik bilan amalga oshirilayotganligidan dalolat beradi.
Iqtisodiy islohotlaming yangi bosqichida mamlakat aholisining ish bilan bandligi darajasini oshirish va mehnat bozorini tartibga solish sohasidagi quyidagi yo'nalishlar bo'yicha amalga oshirilmoqda. Ya’ni: 1.
Iqtisodiyotni rivojlantirish negizida yangi ish
o'rinlari yaratilmoqda. 2. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikka keng imkoniyatlar ochilib, bu faoliyat qizg'in qo'llab quvvatlanmoqda. 3. Aholining mehnat faolligini, oilaviy ijara, dehqon va fermer xo'jaliklarini rivojlantirish negizida aholining o'zini-o'zi ish bilan band qilish darajasi oshirilmoqda. 4.Aholining ish bilan
bandligi va
mehnat bozori
takomillashtirilmoqda. Buning
uchun zarar
ko'rib ishlaydigan korxonalarni tugatish yoki ixtisosini o'zgartirish ishlari olib borilmoqda. Fikrimizcha, ishchi kuchiga talabni oshishi bo'yicha iqtisodiy tadbirlardan eng asosiy si iqtisodiyot tarmoqlarida tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirishdir. Bunga eng avvalo mulkchilik shakllarini rivojlantirish, mehnat unumdorligini oshirish, yangi ish joylarini yaratish, ish vaqtidan unumli
foydalanish, ishlovchilaming moddiy va
ma’naviy manfaatdorligini ko'tarish, soliqlami oqilona belgilash orqali erishiladi. Muhim iqtisodiy tadbirlar majmuasiga qayta ishlash sanoati va xizmat ko'rsatish sohalarida yangi ish joylarini yaratish, ishlab chiqarishni kengaytirishga davlat tomonidan imtiyozli kreditlar berish, ilg'or texnologiyalarni tadbiq etish, bozor sharoitida qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi va qayta ishlash sanoati tarmoqlarining asosiy mahsulotlariga davlat buyurtmasini belgilash, kichik biznes hamda xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va ijtimoiy ishlarni mablag' bilan ta’minlash kiradi. Bu tadbirlar qo'shimcha ish joylarini tashkil qilishda eng kam investitsiyani nazarda tutadi va ishchi kuchiga talabni oshirishda muhim o'rin
egallaydi. Kichik
biznesni rivojlanishi mablag'lar bilan
ta’minlashning manbalari bo'lib mahalliy budjet, bandlikka ko'maklashish jamg'armasi va biznes fond mablag'lari hamda xususiy tadbirkorlaming shaxsiy jamg'armalari xizmat qiladi. Bugungi kunda ayniqsa, mintaqalarda aholi bandligi, ishlab chiqarishni ishchi kuchi bilan ta’minlash masalalarini o'rganishni hayotni o'zi taqozo etmoqda. Respublikamizda mehnat birjasi va bandlik xizmatining boshlang'ich tashkilotlari tashkil etilib, ular ishsizlik va bo'sh o'rinlar miqdori va tuzilishining hisob-kitobi, tahlili va kelajagi, band bo'lmagan aholini ishga joylashtirish va qayta o'qitish, bandlikka ko'maklashish jamg'armasini tashkil qilish va sarflash ishlari bilan shug'ullandilar, kichik biznes hamda xususiy tadbirkorlik doirasida imtiyozli kreditlarni ajratish yo'li bilan yangi ish joylarini yaratishga muayyan moliyaviy yordam ko'rsatildi. Iqtisodiyot tarmoqlarida, ayniqsa qishloq xo'jaligida tarkibiy islohotlar amalga oshirilib xodimlar va ish beruvchilar o'rtasida ijtimoiy-mehnat munosabatlarini tartibga solishning huquqiy asoslari yaratildi va boshqalar. Keyingi 10 yil davomida o'rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta’lim tizimida 100 dan ziyod yo'nalish, 265 ta mutaxassislik va 700 ta kasb bo'yicha professional ta’lim olgan va zamonaviy fikrlash salohiyatiga ega bo'lgan bir million nafardan ortiq yangi avlod mutaxassislari tayyorlandi. Yuqoridagilarga asoslanib, respublikamiz va uning mintaqalarida aholini bandligini oshirish, ishchi kuchidan samarali foydalanishda quyidagilami amalga oshirish maqsadga muvofiq: - ma’lumki, mamlakatimizda aholining 62,5 foizidan ko'prog'i qishloq joylarida yashaydi. Shunga muvofiq mehnatga yaroqli aholining ham shuncha qismi qishloq aholisi hisobiga to'g'ri keladi. Shuning uchun qishloq aholisining faoliyati sohalari va turlarini kengaytirish talab qilinadi; - ayni paytda bugun alohida muhim ahamiyat kasb etadigan yana bir masala - yoshlami, bo'lg'usi kadrlami tayyorlash sifati bilan bog'liq. Tabiiyki, bu borada pedagogik kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash tizimi qanday tashkil etilgani hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bu masala umumiy o'rta va o'rta maxsus ta’limni isloh qilish tizimining eng dolzarb vazifasi bo'lmog'i zarur. Litsey va kollejlarimizda ta’lim jarayonlariga oliy o'quv yurtlarining tajribali amaliyotchi va o'qituvchilarini yanada keng va faol jalb etish lozim; - ijtimoiy yo'naltirilgan mehnat bozori faoliyatini yildan yilga kengaytirib borib, ular tomonidan o'tkazilayotgan mehnat yarmarkalar ini muntazam o'tkazilishini ta’minlash zarur; - ishchi kuchiga talab va taklifni tartibga soluvchi mustahkam rivojlangan mahalliy va xorijiy bandlik xizmati tashkilotlari tizimini takomillashtirish lozim; - respublika va uning mintaqalarida yangi ish joylarini tashkil etish, aholi bandlik darajasini oshirish va ishlab chiqarish salohiyatidan maqsadli foydalanish bo'yicha chuqur iqtisodiy islohotlami og'ishmay amalga oshirish zarur; - aholini oqilona bandligini takomillashtirish maqsadida amalga oshirilayotgan dasturlaming monitoringini muntazam olib borish lozim;
-qayta ishlash sanoati, xizmat ko'rsatish sohalarida yangi ish joylarini yaratish kerak; - ishchi kuchiga talabning oshishi va ishsizlikning kamayishini ta’minlovchi kichik biznes hamda xususiy tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish lozim; - xizmat ko'rsatish sohalarini mahalliy va xorijiy samarali texnika va texnologiya bilan ta’minlash darkor; - mehnat bozori, ishsizlik va aholi bandligi jarayonlarini tartibga soluvchi tashkiliy-iqtisodiy va huquqiy mexanizmlarni takomillashtirish lozim.
Shu bilan birga mamlakat mehnat bozori rivojlanishida qator muammolar mavjud bo'lib, ulardan eng muhimi mehnat resurslarining salmoqli qismini tashkil etuvchi yoshlaming ish bilan bandligini ta’minlash muammosidir. Prezident I.A.Karimov O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2011-yil 21-yanvarda bo'lib o'tgan majlisida umuman aholini, shu jumladan yoshlami ish bilan ta’minlash, jumladan, shahar, viloyatlardagi yoshlami kollejni bitirganlaridan so'ng o'z sohalari bo'yicha ish topishlarini ta’minlash borasida maqsadli rejalar tayyorlash va uni amalga oshirish masalalarini o'rganib chiqishni, “korxona-kollej” aloqalarini yo'lga qo'yishni qo'llab-quvvatlash to'g'risida so'zladilar. Mehnat bozorida yoshlar guruhining boshqa guruhlarga qaraganda betakrorligi shundaki, aynan yoshlar mehnat bozoriga ilk bora kirib boradilar. Ular mobil, yangilikka tez o'rganuvchan, o'z kuchiga ishonuvchan, lekin yoshlaming ish bilan bandligini ta’minlash borasida bajarilayotgan ishlardagi xatoliklar va kamchiliklar ulaming sohalariga mos ish topishlari, hayotiy ehtiyojlarini qondirish uchun yetarli ish haqi bilan ta’minlanmasliklariga olib keladi. Hozirgi davrda yoshlarni ish bilan ta’minlash borasida bir qancha muammolar mavjud, jumladan: - ko'pchilik yoshlar o'zlari hali qanday firma yoki kompaniyada ishlashni xohlashlarini ko'z oldilariga keltira olmaydilar, ya’ni qanday ishni tanlashni aniq bilmaydilar; - yoshlar ham, davlat ham o'qitish vaqtida ancha vaqtni oladilar, lekin shunga qaramasdan oliy o'quv yurtlarida olingan bilim hamma sohada ham yetarlicha bo'lavermaydi; - yoshlaming mehnat bozorida raqobatbardosh emasligi natijasida ish beruvchilar ularni yollashni hohlamaydilar, ko'pincha ular kamida 3 yillik ish stajiga ega bo'lganlarni olishni xohlaydilar. Bu muammolami hal qilish maqsadida bir qancha chora-tadbirlarni amalga oshirildi. Prezidentimiz Islom Karimovning 2010-yil 28-iyulda qabul qilingan “Ta’lim muassasalarining bitiruvchilarini tadbirkorlik faoliyatiga jalb etish borasidagi qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida”gi farmoni yoshlaming ish bandligini ta’minlash muammolarini hal qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi paytda O'zbekistonda yoshlami ish bilan ta’minlash va tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanishi uchun sharoit yaratilmoqda. Jumladan, 2010-yilda yurtimizning kasb-hunar kollejlarini 400 ming nafardan ziyod yigit-qiz bitirdi. Ulami ish bilan ta’minlashda ta’lim muassasalari va korxona, tashkilotlar o'rtasida yo'lga qo'yilgan shartnomaviy munosabatlar muhim ahamiyat kasb etmoqda. 2 0 1 0 -yilning iyul-noyabr oylarida o'tkazilgan olti yuzga yaqin mehnat yarmarkasi samarasida oliy va o'rta maxsus, kasb-hunar ta’lim muassasalarini tamomlagan yigit-qizlaming aksariyati ish bilan ta’minlandi. Ko'rilgan chora-tadbirlar natijasida, 784 mingta ish o'm i tashkil etildi. Bu jarayonda kichik
korxonalar, mikrofirmalar tomonidan bitiruvchilami ishga qabul qilish muhim o'rin tutadi. 2 0 1 0 -yil davomida 17 mingdan ziyod kichik korxona va mikrofirmaga qirq mingga yaqin bitiruvchi ishga joylashtirildi35. Mamlakatimizning yoshlar mehnat bozorida talab va taklif muvozanatini ta ’minlash maqsadida ulaming tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanishini rag'batlantirish bo'yicha quyidagi chora-tadbirlar amalga oshirish lozim: - yoshlar tadbirkorlik faoliyatini tartibga solish bo'yicha me’voriy hujjatlarni takomillashtirish; - yosh tadbirkorlarga moliya-kredit va homashyo resurslarini olishlarida yordam berish tizimini shakllantirish; - yosh tadbirkorlar uchun soliq imtiyozlarini kengaytirish; - ulaming tashqi iqtisodiy faoliyatidagi ishtirokini kengaytirish uchun qo' llab-quwatlash; - yosh tadbirkorlami bozor konyunkturasi, hom-ashyo va moliyaviy resurslar bozori bo'yicha axborot bilan ta’minlovchi infratuzilmani shakllantirish; -yosh tadbirkorlami tayyorlash va qayta tayyorlash, malakasini oshirish tizimini yanada rivojlantirish. |
