Tanlangan asarlar
Download 5.46 Mb. Pdf ko'rish
|
|
366
- Aytganicha bor, - dedi uning gapini m a ’qullab O 'r x o n bobo. - O d a m d a shunaqa ko'z ham bo'ladi. Ammo u qorindamas, boshda bo'ladi. - Mening ko'zim qornim da, - o'z inikini m a ’qullab tu rib oldi Kirisk, garchi b unday ko'z qorinda emas, balki boshda bo'lishiga ishonayotgan bo'lsa ham. O ra d a n sal
o 'tib , chol
y ana Kiriskni sinovdan o 'tk a z a boshladi, bolaning dengiz tomonlarini yaxshi bilishiga ishonch hosil qilgach, xotirjam b o 'lib o'zicha g'u d u rla d i: - Yaxshi, qorningdagi ko'zlaring chakki emas ekan. M a qtovdan ko 'n g li o'sgan Kirisk o'ziga-o'zi savollar berib, ularga o'zi ja v o b topishga harak at qildi. Dengiz biroz tin c h la n ib tu rg a n p ay td a bu jum b o q la rn i yech- ish uncha qiyin emasdi. Kirisk qayerda bo'lm asin, q a yerda turm asin, sadoqatli va u lu g 'v o r O la p a r qoyasini o 'ylagan v aq td a u har gal x otirada n o'c hm ay, b eixti yor ko'z o 'n g id a paydo b o 'la r va bolani o'z iga chor- layotganday qaysi tarafdaligini eslatib turardi. H a tto y o n b ag'irla ridagi to'qayz orlar, yuqoridagi qoyalar-u po- yidagi qashqa qorlargacha, hamisha tinim bilmay to 'lq in urib oqqan tik jarlik larig ac h a g o 'y o b u tu n borlig'i bilan xayoliga kelib tu rad i. Bola O la p a r qoyasini ko'z oldiga keltirar ekan, uning atrofdagi boshqa tepaliklarni ham o'ylam asligi mumkin emas edi. Shuningdek, u beixtiyor o'z uyini ham o 'y la y boshladi. K o'z oldiga qirg'o qdagi tep alik lar orasidan kichik vodiy keldi, u yerdagi o 'rm o n chetida, anhor b o 'y id a joylashgan manzildagi kesilgan yog'o ch uyum lari, kapponlar, itlar,
to v u q lar, baliq
qoqlanadigan ilgaklar, m o 'rid a n chiqayotgan tu tu n - lar, odam larning g 'a la -g 'o v u ri, oyisi va singlisi Psulk paydo bo 'lad i. Bola ularning shu dam da nima qilisha- yotganini ham ravshan tasav v u r etardi. Oyisi, a lb a tta Kiriskni, otasini, dengiz oviga chiqqanlarining ham- masini ko'n g lid an o 'tk az y ap ti. Ha, hozir ham shubhasiz u lar haqida o'y lay a p ti. O 'y la y a p ti-y u , «Yovuz ruhlar fikrlarimni, q o 'rqayotganim ni bilib olishmasin», deb hadiksiraydi. Kiriskni yana kim ham o'y lard i, ehtimol M uzluk o'ylasa kerak. Shu dam larda M uzluk ularning uyiga, g o 'yo Psulk bilan o 'yna gani kelgan bo'ladi. Agar 367
u bilmasdan dengizga, ovga k etg an la r to 'g 'r is id a g a pi rib qolsa, oyisi, «Sen nim alar deb vaysayapsan, ularni o 'rm o n g a tin tergani ketganidan bexabarm isan», deb koyib berishi tu rg a n gap. Qizaloq birdan xato qilgan- ligini bilib, uyalib jim b o 'lib qoladi. Kirisk: «U meni o'ylasa qanday yaxshi b o 'lard i» , deb orzu qilar, ammo o'zi uni deb qizning t a ’na-dashnom eshitishini aslo is- tamasdi.
Q ayiq esa hamon avvalgiday, to 'lq in la rg a sekin to 'sh urib, yengil suzib borardi. Atrofda kuchsiz to 'lq in la r quyosh nurid a m avjlanib, dengiz yuzi k o 'p ik la n ib yo tard i. Nivxlar choshgohgacha, hech bo'lm asa, kunbotish- gacha birinchi orolga, eng yaqini, Kichik siynaga yetib olishni, ishlari o'n g id an kelsa, ovni boshlab yuborishni m o 'ljallag an edilar. S o 'n g iloji bo'lsa q o rong'i tush- masidan orollardan ikkinchisiga - O 'r t a siynaga yetib borib, tu n a b qolishmoqchiydi: u yerda qayiqni qo'yish uchun qulay joy bor edi. Ertasiga e rta la b yana den- gizga otlanishardi. Shu kuning o'z ida ovlari baroridan kelib, uchta nerpani saranjomlashsa, hayallamay, tong- dayoq orqaga qaytishlari m um kin edi. Nima bo'lsayam, k u nning birinchi yarmida, quyosh ikki tera k bo'yi k o 'tarilg a n pay td an kechikmay y o 'lg a chiqishsa tuzuk bo'ladi. Dengizdan qanchalik tez qaytilsa, shunchalik yaxshi bo'lishini hamma biladi. O 'r x o n bobo shularni nazarda tu tib , ham m a ishlar- ning hisob-kitobini olib qo 'y g a n edi. U ning yordamchi- lari Emrayin bilan M ilxun ham Uch siyna orollariga birinchi borishlari emasdi. O 'z la ri ham ishni ko'zini bilishadi. Eng muhimi - havoning avzoyi yaxshi bo'lsa, shuningdek, hayvonlarni v aq tid a topishsa b o'lgani. Q o l gani ovchilarning o'ziga, abjirligiga bog'liq. O 'r x o n bobo dengiz safariga faqat tirik ch ilik uchun- gina chiqmasdi. T o 'g 'r i, tirikchilik - tirikchilik, dengiz n e ’matlarisiz yashab bo'lm aydi. B undan tashqari, dengiz cholni har doim ohanraboday o'ziga to rta r, poyonsizligi O 'r x o n boboning dilidagi m uqaddas, ezgu o'ylariga erk berardi. Ha, cholning dilida sir saqlaydigan, ezgu o 'y lari bor edi. Q u ru q lik d a k o 'p narsalarni o'y lash g a fursat topilm aydi, m ayda-chuyda kund alik tashvishlar 368
v aq tn i oladi. Dengizda bu narsalarni o 'ylash mumkin, dengizdagina O 'r x o n boboni buyuk o'y larid a n hech kim ch a lg'itolm asdi. Bu yerda u o'z ini Dengizga va Os- monga yaqin sezardi. Cheksiz kenglik qarshisida qayiqda o 'tirg a n odamning hech nimaga arzimasligini chol yaxshi tush u n ard i. Le kin inson o'ylari bilan Dengizga va O sm onga tenglasha oladi. Shu o 'y lari bilan u ta b ia tn in g abadiy qudrati oldida o'z ining m avjudligini isbotlaydi, shu bilan inson k o inotning teranligi va yuksakligiga munosib b o 'la ola di. S huning uchun inson hayot ekan, u ruhan dengizday qu d ra tli, ruhan osmonday cheksiz: chunki o'y-xayolot- ning cheki yo 'q . Agar inson o'lsa, un in g o'y-xayollarini boshqa bir inson davom ettirad i, u ham o'lsa, keyingisi va hokazo, bu hadis cheksiz davom etaveradi... Shuni anglaganidan chol chidab b o 'lm a s achchiq qism atga chi- dash kerakligini his qilib, taskin to p ar edi. U h ayot bor yerda o'lim haqligiga ishonardi. O 'z in in g ham vaqti soati kelib umri tugashini bilardi. O 'lg a n d a n keyin hammasi bir pul, lekin shunday b o ‘lsa-da, nima u chundir q a lbining to 'rid a g i ezgu niyatlari, Suv parisi haqidagi g 'a ro y ib tu sh larin in g abadiyligiga, o 'lg an id an keyin ham yashashiga ishonardi. U k o 'rg a n tushlarim ni boshqalarga qoldirishim m um kin emas, tushni birov- larga qoldirib bo'lm aydi, shuning uchun ham u lar izsiz y o 'q o lib ketmasligi kerak... Ha, y o 'q o lib ketishi m um kin emas. Buyuk Suv parisi mangu yashaydi, demak, u haqdagi tu s h la r ham m angulikka qolishi kerak-ku. Dengiz safarida chol mana shular to 'g 'r is id a ju d a k o 'p o'y lard i. S hunday pay tlard a u uzoq sukutga botar, o'zi bilan o'zi bo 'lib , y o'ldoshlariga bir og'iz so'z qot- mas edi. Dengizga boqib kimga m u ro jaa t etayotganini o'zi ham bilmay fa q at bir narsani - buyuk Suv pa risi yashaydigan tu sh larin i asrashni iltijo qilardi. Axir odam ning tushlari o'zi bilan narigi dunyoga ham birga ketishi, u tu s h la r egasi bilan abadiy birga bo'lishi m um kin emasmi? U bunga javob to p a olmagach, iztirobda o'y surib, «Aslida shunday bo 'lad i, tu sh larim d an abadiy ayrilm aym an», deb o'z ini ishontirishga urinardi. ...Q ach o n lard ir ju d a qadim
zamonlarda, O lap a r 369
qoya-si sohilida uch aka-uka yashardi. T o ‘n g ‘ichi - il- dam, tepaliklarga y u g u rib chiqadigan, istagan yeriga bir zum da yetib boradigan chaqqon yigit edi. U bir b u g 'u b o q a r odam ning qiziga uylanibdi, hisobsiz bu g 'u g a •ega bo'libdi-da, tu n d r a tom onlarga k o 'c h ib ketibdi. Kenja o ‘g ‘il iztopar va mergan yigit bo 'lib , u ham o'rm onchi odam larning birining qiziga uylanibdi va tay- ga tom onlarga ko'chib ketib, ovchilik bilan kun kechira boshlabdi. O 'r ta n c h a o 'g 'i l oqsoq b o 'lib tu g 'ilg a n ekan. E rta tu r ib kech yotsa ham ishi yurishmas, b u g 'u larn i quvib yetolmas va o 'rm o n d a biron hayvonni tutolm as ekan. Shuning uchun ham tevarak-atrofdagi odam lar unga qizini bermabdi. Akasi bilan ukasi ham uni tashlab ketishibdi. Moviy dengiz b o 'y id a oqsoq yigit yolg'iz o'zi qolibdi. Shu ta riq a u m ayda-chuyda baliq tu tis h bilan tirikchilik qila boshlabdi. Ammo bu bilan o 'tg a n kun o'zingizga m a ’lum... Bir kuni tolesiz yigit o'z qay ig 'id a dengizga qarmoq tash lab o 'tirg a n ekan birdan qarm o g 'in in g ipi yulqina boshlabdi, shu n d a u ovi baroridan kelishini his qilib quvonib ketibdi. Asta-sekin to rta -to r ta baliqni qayig'iga yaqinlashtiripti. Bir v aq t m o'jizaga ko'zi tushibdi! Q a rm oqqa ilin- gan jo nivor ayol qiyofasidagi baliq ekan! U jon-jahdi bilan suvni shaloplatib, har tom onga t o 'l g 'a n ib sapchib qochishga urinibdi. Suv parisining husni jam oli t a ’rifga sig'm as emish. Badani sip-silliq, su td ay oydin kechadagi soy tosh lari singari kum ushday to v lanadi, oppoq siyna- larining q ora m tir uchlari q a r a g 'a y y o n g 'o g 'ig a o 'x sh a b b o 'r tib tu ra r , ko'zlari yashil uchqun sochib porlardi. Yigit Suv parisini dengizdan k o 'ta r ib chiqarib olgan p ay td a u ham y igitning bo 'y n id an quchoqlagancha ikkalasi ham qayiqda yotib qolishibdi. B unday baxt- dan oqsoq y igitning boshi aylanib, esankirab qolibdi. Nazarida qayiq birdan osmonga sapchib ketgan emish. S hunda dengiz ham osmonga sapchib, osmon dengizning ustiga yopirilib tushganday bo'libdi. S o 'n g b o 'rondan keyin bo'lg an id ek hammayoq birdaniga jim ib qolibdi va Suv parisi shu zahotiyoq qayiqdan sakrab tushib suzib ketibdi. Yigit o lg 'a tashlanga ncha Suv parisini chaqirib, 370
q ay ta qol deya yalinib-yolvoribdi. Lekin Suv parisi ovoz bermay, dengiz q a 'rid a g 'o y ib bo'lib d i... Kimsasiz dengiz bo'y iga tashlab ketilgan bechora oq soq y igitning boshiga ana shunday savdo tushgan ekan. Suv parisi o 'sh a ketganicha qaytib kelmabdi. Oqsoq yigit esa shu k u ndan boshlab, Suv parisi h ijronida tel- banamo b o 'lib qolibdi. Shu k undan boshlab u kun-u tun sohilda ko'z yosh to 'k ib Suv parisini izlab yurar, atigi uzoqdan b o 'lsa ham bir ko'rsam, deb yalinib-yolvorib so 'ra r ekan. V aqti-vaqti bilan dengiz to shganda u suv bo'y iga chiqib:
Q ayda suzib yurasan, ey, Buyuk O n a baliq! - deb kuylar ekan. Suv q ay tg an d a esa yana: Q ayda suzib yurasan, ey, Buyuk O n a baliq! - deb kuylarkan. O ydin kechalarda kezar va kuylarkan:
Q o ro n g 'i kechalarda kezar va kuylarkan: Yer esa - yolg'iz boshim... Q ayda suzib yurasan, ey, Buyuk O n a baliq!.. Suv tosh g an d a kezar va kuylarkan, suv q aytganda kezar va kuylarkan... Shu orada qish ketib, izidan bahor ham o 'tib d i. Yoz kunlari b axtiqaro yigit sohilda maymoqlanib, giryon kezib yurar, tizzasigacha asov to 'lq in la rg a botib, Suv pa risi ko 'rin ib qolarm ikin, sado berarmikin, degan ilinjda dengizga uzoq-uzoq tik ila r ekan. Ana shunday k u n lard a n birida yigit dengizning q irg 'o q yaqinidagi sayoz joyida bola yig'isiga o'xshash ovozni eshitibdi. Bola emas hozir- gina tu g 'ilg a n norasida chirillab yig'lay o tg an d a y ovoz eshitilibdi. Yigit u yerga chopib boradi-yu, o'z ko'ziga o'zi ishonmay qoladi - suvning sayoz yerida, to'lq in la r ichida goh ko'rinib, goh ko'rinm ay faryod chekib o'tirgan qip-yalang'och chaqaloqqa ko'zi tushadi. G o 'd a k : «M ening otam kim? Q ani m ening otam ?» - deb chirqirab yig'larm ish. Oqsoq yigit buni ko'rib, hay ratd an hang-u mang b o 'lib qolibdi. C haqaloq esa 371
uni ko'rishi bilan: «D adajon, men sizning o'g'lingizm an! Meni bu yerdan olib keting!» debdi. Q arang, qanday ajoyib-g'aroyib voqealar yuz ber- maydi deysiz! O 's h a odam o'z bolasini b a g 'rig a bosib uyga olib ketibdi. Bola tez o'sib u lg'ayibdi. Dengizga ovga chiqadigan bo'libdi. J a s u r va kuchli ovchi degan nom chiqaribdi. Toleyi baland b o 'lib tu g 'ilg a n ekan: dengizga t o 'r tash- lasa - g 'ij-g 'ij baliq chiqar, yoydan o 'q otsa, dengiz hayvonining b o'g'zini teshib o 't a r ekan. U ning shuhrati uzoq-uzoqlarga, o'rm onlar-u t o g 'la r ortiga ham taralibdi. O 'r m o n qabilasidan b o 'lg an esli-hushli bir qizni barcha rasm-rusumlari bilan unga olib berishibdi. F arzandlar tu g 'ilib d i. S hunday qilib, Suv parisi - O n a baliq avlodi ko'payib, dunyoga tarq a lib d i. B ayram larda aytiladigan q o'shiq o 'sh a n d an qolgan ekan: Q ayda suzib yurasan, ey, B uyuk Ona baliq? Sening qaynoq pushtingdan - mangu hayot boshlangan, Sening qaynoq pushtingdan - undik dengiz bo'yida, Sening qaynoq bag'ringdir - ochunda eng g o 'za l joy. Q ayda suzib yurasan, ey, Buyuk Ona baliq? X u d d i nerpa boshiga o'xshaydi oppoq siynang, B izni boqdi dengizda x u d d i shu oppoq siynang. Q ayda suzib yurasan, ey, Buyuk Ona baliq! Eng devkor, alp erkak suzib borar sen tomon, Sening pushting, urug'ing gullab-yashnasin debon, Yer yuzinda avloding unib-ko'paysin debon... * • • Q u d ra tli kuch t a ’sirida cheksiz bahribar-ummon tub- laridan chiqib kelib, q irg 'o q larn i, maysalarni, qumte- palarni bosib, sehrli og'ushiga olgan d ahshatli suv k o'tarilishi va qaytishidek mana shu tush ham o'z- o'zidan quyilib kelaverardi. H a r gal mana shu tushni k o 'rg an id a O 'r x o n bobo uzoq vaqtgacha gangib yurardi. T ushining rostligiga u q a ttiq ishonardi. Biroq Suv parisi bilan ko'rishganlarini biror jonzotga aytm asdi. B unday voqea tushida emas, o'n g id a, shunday yashab yurgan p ay td a yuz berganida ham a lb a tta hech kimga aytm agan bo'lardi. 372
M ana shu voqea cholning tushlariga tez-tez kirib tu rar, uni ham quvontirib, ham qay g 'u g a solib, ruhan azoblardi. Bu tu sh n in g ajoyib-g'a royib xosiyati shunda ediki, u har gal O 'r x o n boboga o'zining mohiyati, m a ’nolari va ishoralarining teranligi va aql bovar qil- mas darajadagi turlanishlari bilan lol qoldirardi. Chol k o 'rgan tushlarin in g hayot bilan allaqanday mavhum, sezilar-sezilmas sirli m unosabati haqida o 'y surardi. Bu aloqaning sirli ekanligi va mavhum alom atlari odamni hamisha azobga solardi. O 'r x o n bobo beixtiyor shuni his etdiki, ko'ngli har qancha alg 'o v -d alg 'o v bo'lsa ham, u o 'sh a tu sh id a k o'rganlarini y ana va yana ko'rgisi kelaverar, doimo buyuk Suv parisi visol sog*inchi bilan yashardi. O 'r x o n Suv parisi bilan dengizda uchrashardi. U ning paydo bo'lishini k utib, huvullab yotgan kimsasiz qum- loq sohilda, botib borayotgan quyoshning so'niq nurlari s h u ’lasida uzoq v a q t kezib yurardi. Biroq qum dagi oyoq izlari ko'rinm asa ham quyosh botib ketgandan so'n g uning harakatsiz k o 'lanka la ri o 'rtovc hi, g'ayriinsoniy sog'inch b u tu n vujudini qam rab olgan O 'r x o n ana shu qop-qora qor ustida giryon kezardi. Vujudi ishq dardi, umid va istak dardi bilan to 'lib -to sh ar, am mo yaydoq dengiz esa parvoyi falak su k u t saqlab tu rard i. M ana shu h a yhotday yolg'izlik olamida na g 'i r etgan shabada, na bir inson ovozi, na bir sharpa sezilardi. Chol esa dengiz dan ko'z uzmay m o'jizani, parini orziqib kutardi. Q irg 'o q q a urilgan unsiz to 'lq in la r y o 'liga bodroqday oppoq k o 'p ik lard a n poyandoz solishini k o 'r ib yuragi g 'a m -g'ussaga to 'la rd i. Boshi uzra sassiz oqchorloqlar laylakqorday bezovta charx urib uchishardi. M ana shu gang va gung m akonda o'zini qayoqqa sig'dirishini bil may, ko'ngli ozayotganini sezar, h ijronda v a q t o 'tg a n sari uning tiyiqsiz, ayovsiz sog'inchi tobora qalbini o 'r ta b , azob berib, kuchaygandan kuchayib borar edi; h a tto tu sh la rid a ham Suv parisini ko'rmasa, ayol oldiga kelmasa yashayolmasligini, yolg'izlik sahrosida xarob bo'lishini his qilardi. Ana shunday pay tlard a u ovozi- ning boricha qichqirib, Suv parisini y o 'q la b chaqirishga kirishar, am mo u o'z ovozini farqlay olmasdi, chunki 373
bu g 'a la ti tushdagi hamma narsalarning ovozi o'chgan va o'zi ham ovozdan mahrum edi. Dengiz hamon sukut saqlardi. O 'r x o n fa q at o'z ining og'ir-og'ir, uzuk-yuluq h arsillab nafas olishini, o 'z yuragining qinidan chiqib k etguday bezovta dukullashini, chakkalarining nihoyatda lo'qillab, zirqirab aks sado berishini eshitardi, xolos. M ana shulargina uni t a ’qib etardi. Bu to v u sh lar uni asabiylashtirardi, u o'zining yuragidan chiqqan ovoz- lardan qayoqqa qochib ketishini bilmay, g'a sh la n ard i. C ho 'k ay o tg an odam qutulishga qanday jon-jahdi bilan inti Isa, u ham Suv parisiga shu q a d a r ehtiros va telbalik bilan intilardi. O 'r x o n faqat suv parisigina b ax t taqdim eta olishini bilar va u so'nggi nafasigacha uni kutardi. Nihoyat, Suv parisi sh id d a t bilan to 'lq in la r orasidan chiqib y alt-y u lt etgancha u tom onga q arab suzib kela- y otganda birdan tilsiz dunyo soqovligidan q u tu lib , tilga kirar, olam shovqini ko'shkiday bosib tushar, u olamning yana o'z holatiga kelganini quvonib, qiyqirab qarshilar, yana borliqni q irg 'o q q a urilayotgan to 'lq in la rn in g sho- vullashi, sham olning guvullashi ham da boshi uzra charx urib uchayotgan oqchorloqlarning g 'a la -g 'o v u ri bosib ketardi. U sevinganidan qiyqirib, o'zini dengizga otar, tezsuzar nahangsimon allaqanday m axluqqa aylanib qo- lardi.
Suv parisi esa uning kelishini k utib, charx urib aylanar, o'zini suv ustiga otib, talp in ib , to 'lg 'a n ib , bir lahza havoda muallaq osilib qolardi. S hunday p aytda u to 's a td a n dengizga tu sh ib qolgan haqiqiy xipcha bel ayolday aniq ko'zga tashlanardi. O 'r x o n Suv parisi yoniga suzib borar, so 'n g ikkalasi ummon sari yo'l olishardi. Endi ular birga suzishar, bir-birlariga tegib-tegmay, tobora sh iddat bilan oldinga intilishardi! U xuddi mana shunday lahzalar nasib q ilar degan um idda sarxushlik, sog'inch azobida qovrilar edi. M ana,
nihoyat ular
bir-birlarining visoliga noil bo'lishdi. U la r aql bovar qilmas kuch va shiddat bilan tu n g i okeanning tu b -tu b id a n chiquvchi ajoyib-g'a royib s h u ’la bilan jim irlayotgan ufqning tayinsiz hududi tomon intilishardi. U la r qarshilaridan tinim bilmay ko'pirib 374
kelayotgan o 'rk ach -o 'rk ac h to 'lq in la rn i gavdalari bilan yorib, goh balandga, goh pastga parvoz qilishdan chek siz lazzat olib o 'q d a y uchishardi. U larn in g yonginasidagi oy esa shoshilayotgan to 'l q i n la r tizmasidan o rtd a qolmay ko'zgu s h u ’lasi yangli bir yerda turm asdan ikkala- sining izidan mudom kuzatib borardi. Shu lahzalarda yolg'iz oy bilan yolg'iz u lar - u bilan Suv parisi va cheksiz ummon kengligi hokim edi borliqqa. O lam da fa q at ular-u fa q at ummon bor edi! M ana shu lahzalarda ularn in g baxtiyorligi, shodonligi arshi a ’loga yetm oqda edi. Bu erk lazzati, visol tantan a si lazzati edi... U la r sh iddat bilan tinim bilmay suzishar, olamda fa q at o'zlariga a talga n olis m askanga tezroq yetib borish, u manzilga tezroq yetib, qovushish ehtirosida sarkash suzishar, nihoyat chaqinday birgina lahzada ha- yotning ibtidosi-yu intihosining b u tu n lazzati-yu butu n alam -achchig'ini totish nasib etadigan manzilga tezroq Download 5.46 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|