Tanlangan asarlar


Download 5.46 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/48
Sana01.01.2018
Hajmi5.46 Mb.
#23563
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   48

k e lg an im izd a:

-   K o 'p   h a m   q a y g 'u r a v e r m a ,   O l t i n o y ,   b ir   ilo jin i 

to p a rm iz .  I n d i n g a   v o lo s tg a   b o rib   se n in g   t o 'g ' r i n g d a   g a p - 

lash ib   k e la m a n .  B alki  y o r d a m   b e rish a r,  seni  o 'q is h g a  

y u b o r t i r i s h   n iy a tim   bor.  B o rasan m i  o 'q i s h g a ?   -   dedi.

-   Siz  n im a   desangiz,  m u a llim ,  o 's h a   m a ’q u l,  -   deb  

j a v o b   b erd im .  S h a h a r   d e g a n i  q a n a q a   b o 'lis h in i  k o 'z   old im - 

g a   k e l t i r a   o lm a s a m   h a m ,  D u y s h e n n i n g   g a p la r in i  eshit- 

g a c h ,  k o 'n g l i m d a   s h a h a r g a   b o rib   o 'q is h   orzusi  t u g 'i l d i .

G o h   s u y u n ib ,  g o h   b e g o n a   y u r t d a   h o lim   n im a   ke- 

c h a r k in ,  d e b   v a h im a   b osib,  x u lla s ,  shu  g a p   m iy a m d a  

a y l a n i b   y u ra v e rd i.

E rta si  kuni  m a k t a b d a   o ' t i r g a n i m d a   h a m   s h a h a r g a  

b o rib   q o lsam   k im n ik id a   t u r a m a n ,   q a n i  en d i,  s a v o b lik k a  

b i r o n t a   odam   b o s h p a n a   b ersa,  o 't i n i n i   y o r a r m a n ,  su- 

vini  t a s h ib   b e r a r m a n ,  k ir-ch irin i  y u v a r m a n ,  a x ir   q a r a b  

t u r m a y ,   q o 'l i m d a n   k e lg a n c h a   rozi  q ila r m a n ,  d e b   xayol 

s u r ib   o 't i r u v d i m ,   t o ' s a t d a n   m a k t a b i m i z n i n g   o rq a s id a   o t 

t u y o q l a r i n i n g   d u p u r - d u p u r i   e s h itilib   q o ld i. 

T o 's a t d a n  

s h ito b   b ilan   o t l i q l a r   p a y d o   b o 'l i b ,   hozir  m a k ta b im iz n i 

y a n c h ib   v a y r o n   q ila d i g a n d a y   t u y u l d i .   M u a llim im iz n in g  

g ap i  q u lo g 'i m i z g a   k irm a y ,  h a m m a m iz   h a n g - m a n g   b o 'l i b  

to sh   q o t i b   q o ld ik .  Bu  h o la tim iz n i  p a y q a g a n   D u y sh e n  

shoshib:


-   B o la la r,  k o 'n g lin g iz n i  b o 'l m a y   o 'q is h i n g iz g a   q a ra n g - 

la r,  -   ded i.

L e k in   eshik  s h a r t t a   o c h ild i,  q a r a s a k ,  o s to n a d a   a c h ­

c h iq   istehzo  a r a la s h   k u lim s ira b   k e n n o y im   t u r i b d i .  D u y ­

sh en   e sh ik   o ld ig a   b o rd i-d a ,  b osiq  ovoz  bilan:

-   X o 's h ,  x i z m a t?   -   d e b   s o 'r a d i.

-   X iz m a tim iz n in g   s e n g a   d a x li  y o 'q ,   q izim ni  u zatm o q - 

chi  b o 'l i b   y u r i b m a n .  H o y   bepadar!  -   d e b   k en n o y im   men 

to m o n g a   o ti l g a n d i ,  D u y s h e n   y o 'l i n i   t o 's d i .

43


-   B u la r   m a k t a b   q izlari.  U z a t a d i g a n   qiz  y o ' q   bu  y e r ­

da!  -   dedi  d a d il  va  s a l o b a t   b ilan .

-   N im a ?  

B o r-y o 'q lig in i 

hozir  k o 'r s a t i b   q o 'y a m iz . 

H o y ,  j i y a n   bo la,  q a n i  k e lin g la r.  S o c h id a n   s u d r a b   chi- 

q in g la r ,  bu  yuzi  qorani!

K en n o y im   o t l i q l a r d a n   b irig a   q o 'l i   b ila n   ish o ra   q ilg a n  

edi,  anavi  k u n g i  s u v sa r  t e l p a k   k iy g a n ,  yuzi  q ip -q izil, 

semiz  o d a m g a   k o 'z im   tu s h d i .  U n i n g   k e t i d a n   q o 'l l a r i g a  

u zu n -u z u n   t a y o q   u sh la g a n   y a n a   ikki  o d a m   o t d a n   tu s h i b  

k elishdi.

D u y s h e n   e sh ik   o l d i d a   t u r g a n i c h a   o 'r n i d a n   q o 'z g 'a l -  

m adi.


-   Sen,  hey  d a y d i  it,  b i r o v la r n in g   q iz ig a   o 'z   x o tin in g -  

d a y   x o 'j a y i n l i k   q ilm o q c h is a n m i  d e y m a n ?   Nari  tur!

S h u n d a y   d e d i-y u ,  su v sa r  t e lp a k li  x u d d i  a y iq d a y   t a s h ­

l a n ib   D u y s h e n g a   d a g ‘d a g ‘a  qildi.

D u y s h e n   eshik  k esak isig a  q a t t i q   y o p is h ib   olib:

-   S iz la rn in g   b u   y erg a  q a d a m   q o 'y i s h g a   h aq in g iz 

y o 'q ,   bu  m a k ta b !  -   dedi.

-   A y tm a d im m i?   B u l a r n i n g   b ir   balosi  bor.  U n i  o'zi 

a l l a q a c h o n   y o 'l d a n   u rib   o lg a n .  B u   q a n j i q n i   t e k i n g i n a g a  

tu z o g 'i g a   i l in tir ib   olgan!  -   d e b   k e n n o y im   c h iy illa b  

y u b o rd i.

-   M a k t a b i n g   b ila n   n im a   ishim   bor!  -   d e b   haligi 

semiz  o d a m   b o 'k i r i b   q am c h isin i  k o 't a r g a n   edi,  D u y sh e n  

u n in g   q o rn ig a   o y o g 'i  b ilan   bir  te p d i,  semiz  o d a m   g u p  

e tib   y e rg a   y iq ild i.  S h u   z a h o ti  s o 'y il  u s h la b   t u r g a n l a r  

D u y s h e n n in g   u s tig a   o tilis h d i.  Q o 'r q i b   rangi  q u v   o 'c h g a n  

b o la la r   d o d -v o y la s h ib   y u g u r i b   y o n im g a   k e lish d i.  M u s h t-  

lashish,  s o 'y il  z a r b id a n   m a k t a b   e s h ig in in g   t i t - p i t i   c h iq ib  

k e td i.  M e n g a   y o p is h ib   o lg an   b o la la r n i  h a m   o 'z im   bilan 

s u d r a b   m u s h t l a s h a y o t g a n l a r   to m o n g a   o t i l i b   b o rd im .

-  

Q o 'y i b  



y u b o r i n g l a r , 

m u a llim im iz n i 

u rm a n g la r! 

M a n a ,  k e ra k   b o 'ls a m ,  meni  o lib   k e tin g la r!  -   deg an  

edim ,  D u y sh e n   m en g a  b ir   q a r a b   q o 'y d i .  Y u z la ri  qip-qizil 

q o n g a   b o 'y a l g a n ,  d a h s h a t   va  g 'a z a b d a n   k o 'z l a r i d a n   o ' t  

c h a q n a b   t u r a r d i .  Y e rd a n   bir  p a r c h a   t a x t a n i   q o 'l i g a   o l d i ­

da,  u  b ila n   h a m l a   q i l a   tu rib :

-   Q o c h in g la r ,  b o la la r ,  o v u l g a   q o c h in g la r .  Q o c h ,  O l ­

tinoy!  -   d e b   b a q ird i.  A zbaroyi  z o 'r   b e rib   b a q ir g a n id a n  

ovozi  b o 'g ' i l i b   qoldi.

44


-   D u y s h e n n i n g   q o 'l i n i   s in d iris h d i.  U  q o 'l i n i   k o 'k -  

ra g ig a   bosib,  o rq a sig a   tis a r ild i,  a n a   u la r   b o 'l s a   qon 

h i d l a b   q u t u r g a n   b u q a d a y :

-   Ur!  B o sh ig a   sol!  O 'l d i r !   -   d e b   s o 'y il  b ila n   uni 

y a n a   rosa  d o 'p p o s l a s h d i .

D a r g 'a z a b   k en n o y im   b ila n   su v sa r  t e l p a k l i   bir  s a p ­

c h ib  

y o n im g a  

k e lish d i. 

S o c h im n i 

b o 'y n i m g a  

o 'r a b , 

h o v lig a   s u d r a b   c h iq is h d i.  B or  k u c h im   b ilan   u l a r n i n g  

q o 'l i d a n   s u g 'u r i l i b   c h iq is h g a   u r in ib   t u r g a n i m d a ,   k o 'z im  

b ir   z u m d a   y i g 'l a s h d a n   h a m   q o 'r q i b   d o n g   q o t i b   q o lg a n  

b o la la r g a ,  d e v o r   t a g i d a   q o r a   q o n ig a   b e la n ib   y o tg a n  

D u y s h e n g a   t u s h d i.

-   M u allim !  A y la n a y ,  o g 'a !  V o y d o d ,  o ‘ld irish d i-k u  

b u la r,  -   deb   b a q ir ib   u n g a   i n tild im ...

Q a y o q d a   deysiz!  D u y s h e n   bir  h o l a t d a . . .   Y u z -k o 'z la ri, 

k iy im la r id a n   s o g ‘  j o y i  q o lm a g a n .  A b l a h l a r n i n g   k a lta k  

z a r b id a n   x u d d i   m a s t  o d a m d a y ,  g a n d i r a k l a b   z o 'r g ' a   oyoq 

u s t i d a   t u r a r ,   lik illa b   q o lg a n   b o sh in i  t i k   t u t i s h g a   h a r a ­

k a t   q ila r d i,  a n a   u la r   b o 'l s a   ti n m a y   d o 'p p o s la s h a r d i. 

M eni  y e rg a   y iq itib ,  ikki  q o 'l i m n i   c h ilv ir  b ila n   o rq a m g a  

b o g 'l a s h d i .  X u d d i   sh u   p a y t d a   D u y s h e n   y e r d a   s u d r a lib  

qoldi.

-   O g 'a !   -   d e b   q ic h q ir g a n   edim ,  o g 'z im n i  q o 'l   b ilan  



y o p ib ,  o 'z im n i  e g a r  u s tig a   t a s h la s h d i.

S u v s a r  t e l p a k l i   o d a m   o tg a   m in ib   o lg a n   e k a n ,  q o 'l i  

va  k o 'k r a g i   b ila n   m eni  m a h k a m   b osib  o ld i.  D u y s h e n n i 

u r k a l t a k   q ilg a n   a n a v i  ik k o v i  h a m   o t g a   m in ib ,  h a m m a la ri 

j o ' n a b   q o lis h d i.  K e n n o y im   o t n i n g   y o n id a   y u g u rg ila b :

-   X o 'p   t a ’zirin g n i  y e d in g m i,  j u v o n m a r g   b o 'lg u r! 

J a z m a n i n g   h a m   a sfa la so filin g a   k e t d i ...  -   d e b   boshim ga 

m u s h t l a b   k e t a y o t g a n d a ,  b ir   m a h a l  o r q a d a n   q u lo g 'im g a :

-   O ltin -n -o y !  -   d e g a n   y u r a k - b a g 'i r n i   e z ad ig an   d a h - 

s h a t l i   ovoz  e s h itild i.

O s i l i b   y o t g a n   b o sh im n i  z o ' r g ' a   k o ' t a r i b   qa ra sa m , 

q o p - q o r a   q o n g a   b e la n ib   c h a la   o 'l i k   q ilin g a n   D u y s h e n  

s o g '  q o 'l i g a   k a t t a k o n   bir  to s h   o lib   o r q a m iz d a n   y u g u r ib  

k e ly a p ti.  U n i n g   o r q a s id a n   b u t u n   s in f  b o la la r i  uvvos 

solib  o g 'a y  lab,  b a q ir ib   k e lis h y a p ti.

-   T o ' x t a ,   hoy  itlar!  T o ' x t a   d ey m an !  Q o 'y v o r i n g l a r  

u n i,  q o 'y v o r i n g l a r   d e y a p m a n .  O ltin o y !   -   d eb   sa n d ira k - 

lab  y u g u r ib   bizga  y a q in   k elib   qoldi.

45


Z o 'r a v o n l a r   o t   b o sh in i  t o r t i s h d i ,   ik k a la si  D u y s h e n ­

n in g   a tr o f id a   o t   a y l a n t i r i b   q o lis h g a n d i,  u  sin g a n   q o 'l i m  

x a l a q i t   b e rm a sin   d e g a n   x a y o ld a   y e n g in i  t i s h l a b   o tliq la r -  

ni  p o y la b   t o s h   o t d i ,  lekin  o t g a n   to s h i  te g m a d i.  Anavi 

ik k o v i  D u y s h e n n i  b i t t a d a n   s o 'y il  b ila n   u rg a n d i,  u  loyga 

y iq ilib   tu s h d i . 

K o 'z   o ld im   q o r o n g 'i l a s h i b ,   d o d   solib 

y i g 'l a s h a y o t g a n   b o la la r n in g   y e r d a   y o tg a n   m u a llim la r i 

y o n ig a   y u g u r is h ib   k e lib ,  d a h s h a t   t o ' l a   k o 'z la r in i  u n g a  

t i k i b   t o ' x t a b   q o lis h g a n in i  k o 'r i b   q o ld im ,  xolos.

M eni  q a n d a y ,  q a y o q q a   o lib   k e tis h g a n in i  b ilm a y m a n . 

K o 'z im n i  ochsam ,  o 't o v d a   y o tib m a n .

Q o r o n g 'i   t u s h i b   k ech  k ir a r   e k a n ,  o 't o v   tu y n u g i-  

d a n   o sm o n d a g i  h e c h   n a r s a d a n   b e x a b a r   y u ld u z l a r n i n g  

c h a r a q la s h i  k o 'z g a   c h a lin ib ,  u z o q -u z o q la rd a n   a r i q n i n g  

s h u v u l l a b   o qishi,  p o d a - p o d a   q o ' y   h a y d a b   k e t a y o t g a n  

q o 'y c h i v o n l a r n i n g  

o vozlari 

e s h itilib  

t u r a r d i .  

О ‘choq 

b o s h id a   q iy s h a y g a n   y o g 'o c h d a y ,  q o v o q la ri  soliq,  u n n iq ib  

q o p -q o ra y ib   k e tg a n   bir  x o t i n   o 't i r i b d i .   T o 'r g a   q a ra s a m , 

o h ,  q a n i  en d i  k o 'z i m n i n g   o 'q i   b o ‘lsa-yu...

-   Hey,  xotin,  t u r g 'iz   o 'r n id a n   anuvni!  -   d e b   am r 

qildi  yuzi  qizil  semiz  odam .  Q o ra   xotin  y o n im g a  kelib, 

yo g 'o c h d a y   d a g 'a l  q o 'lla ri  bilan  y e lk a m d a n   silk itib   q o 'y d i.

-   T o 'q o l i n g n i   b ir   a m a lla b   k o 'n d i r ,   b o 'lm a s a ,  b a r i­

bir,  o 'z   b ilg a n im n i  q ila m a n !..

S h u n d a y   d e d i-y u ,  a n a v i  o d a m   n u s x a   o ' t o v d a n   c h iq ib  

k e td i.  Q o r a   , x o t i n   b o 'l s a   o 'r n i d a n   q o 'z g 'a l m a d i   ham , 

o g 'z i d a n   g a p   h a m   c h iq m a d i.  S o q o v m id iy k in !  U n i n g   kul 

sin g ari  b o 'z a r g a n   so v u q   k o 'z l a r i d a   h ech  q a n d a y   jo n  

y o 'q .   K u c h u k   b o la lig id a n   m iy a sig a   u rila v e r ib   k o 'k m i y a  

b o 'l i b   q o lg a n  

it n i n g   te r m ilg a n  

k o 'z l a r i g a   o 'x s h a y d i . 

Y e r  u s tid a m a n m i,  q o r o n g 'i   g o 'r g a   t u s h i b   k e tg a n m a n m i, 

o 'l i k - t i r i k l i g i m n i   b ilm a y   o 't i r a v e r d i m .   S o y d a   o q q a n   suv 

m u n g li  s h a r illa b   h o lim g a   a c h in g a n d a y ,  to s h d a n   to s h g a  

u r ilib   b e t o q a t   b o 'l a y o t g a n d a y . . .

M in g  


l a ’n a t  

s e n d a y  

ic h iq o ra  

d o g 'u l i  

k ennoyiga! 

Iloyim ,  u v o lim g a   q o lg in ,  q a r g 'i s h i m   b o s h in g g a   y etsin . 

T o 'k i l g a n   k o 'z   y o s h la rim ,  t a n i m d a n   o q q a n   q o n la r im   sel 

b o 'l i b   seni  o 'z   q a ’rig a   to r ts a y d i!   S h u   k e c h a   meni  o 'n  

b esh   y o s h im d a   q iz lig im d a n   j u d o   q i l d i l a r . . .   M e n i  z o 'r l a b  

x o t i n   q ilg a n   sh u   h a y v o n n i n g   b o l a l a r i d a n   h a m   yosh  e k a n ­

m a n ...

46


Ikki  k u n   o ' t i b ,   u c h in c h i  t u n d a   b u   k u n im d a n   o 'lg a n im  

y a x s h i,  m a y li,  o 'l i g i m   c h o 'l - b i y o b o n l a r d a   q o l a   q olsin, 

q u v i b   y e tis h s a   o 'q i t u v c h i m   D u y s h e n   sin g ari  j o n i m   bori- 

c h a   o lish ib   o 'l g a n i m   y a x s h i,  d e g a n   o 'y   b ila n   q o c h m o q - 

chi  b o 'ld im .

O ' t o v   ichi  q o p - q o r o n g 'i ,  s ek in   y u r i b   b o rib   eshikni 

to p d i m ,  q o 'l i m   b ila n   p iy p a s la b   q a ra s a m ,  e s h ik n i  j u n  

a r q o n  

b i la n  

t a n g ' i b  

b o g 'l a b  

q o 'y is h i b d i, 

h a d e g a n d a  

q o r o n g 'i d a   a r q o n   t u g u n l a r i n i   y e c h ib   e s h ik n i  ochish  oson 

emas.  S h u n d a n   keyin  o ' t o v   k e rag asin i  k o 't a r i b ,   o s tid a n  

s u r g 'u l i b   b iro n   iloj  q ilib   c h iq ib   k e tm o q c h i  b o 'l d i m ,   bo r 

k u c h im n i  ish g a  solib  u rin s a m   ham ,  b u t u n   h a r a k a t i m  

b e k o r   k e td i  -   o 't o v n i   t a s h q a r i d a n   h a m   a rq o n   b ila n   y e rg a  

t o r t i b  

q a t t i q  

b o g 'l a b  

q o 'y i s h g a n  

e k a n , 

q o 'z g ' a t i b  

b o 'lm a d i.

B iro n   o ' t k i r   n a rs a   t o p i b   e sh ik   ip la r in i  q ir q is h d a n  

b o s h q a   iloj 

q o lm a d i. 

Q o r o n g 'i d a  

p iy p a s la b - p iy p a s la b  

b ila k d e k   y o g 'o c h  

q o z iq d a n   b o s h q a   hech  n a rs a   to p - 

m ad im .  J o n   a c h c h i g 'i d a   shu  qoziq  b ilan   o ' t o v   ta g in i 

k o v la y   b o s h la d im . 

M iy a m d a  

f a q a t  b ir g in a  

fik r  a y ­

l a n ib   y u r a d i  -   yo  b u   y e r d a n   q o c h ib   q u t u l a m a n   yoki 

b o 'l m a s a   bu  k u n i m d a n   o 'l g a n i m   y a x s h i,  a n a v in in g   x u r- 

ragi,  p is h illa s h in i  e s h itm a s a m   b o 'l g a n i ,  iloyim   y o 'l i m  

oson  b o 'ls i n ,  a ja lim   y e tg a n   b o 'ls a ,  m a y li,  b u   q a fa s d a n  

q u t u l i b ,   m u a llim im   D u y s h e n d a y   o 'z   e rk im   u c h u n   j o n im  

b o 'g 'z i m d a n   c h i q q u n c h a   o lish ib   o ' l a   qolay!

T o 'q o l   n im a   d e g a n   o d a m   b o 'ld i!   B ir  u m r   y o r u g '  d u n y o - 

ni  k o 'r m a g a n   s h o 'r l i   T o 'q o l . . .   h a m   jis m i,  h a m   q a lb i  qul 

ik k in c h i  x o t i n d a n   h a m   y o m o n   x o 'r l i k k a   g ir i f t o r   b o 'l g a n  

o d a m   zo ti  bo rm i  b u   d u n y o d a ! ..

J o n i m   b o ric h a   y e rn i  t i r n a b   qaziy  b erd im .  Keraga- 

n in g   t a g i d a n   ikki  q o 'l   s i g 'a d i g a n   t e s h ik   o c h ilg a n d a   t o n g  

o t i b ,  n a z a rim d a ,  o v u l  u y g 'o n g a n g a   o 'x s h a d i .   E s h ik d a  

i t l a r   v o v u lla b ,  o d a m l a r n i n g   ovozi  e s h itilib   q o ld i.  B iroz­

d a n   k e y in   y i l q i l a r   d u p u r l a b ,   q o 'y l a r   y o 't a l i s h i b   o 't d i -  

da,  o 't o v n i n g   y o n ig a   k im d ir   k elib ,  a r q o n la r n i  yech ib , 

o 't o v   t e p a s i d a n   k ig iz la rn i  t u s h i r a   b o s h la d i.  Q a ra s a m , 

in d a m a s   « k u n d o s h im »   q o r a   x o tin .  D e m a k ,  k o 'c h - k o 'c h  

b o 'l a y o t g a n   e k a n .  B u g u n   a z o n d a   b u   y e r d a n   q o 'z g 'a l i b , 

d o v o n   o s h ib   b o s h q a   q o 'n i s h g a   k o 'c h i b   k e tm o q c h i  b o 'l i b  

g a p l a s h a y o t g a n l a r i   k e c h a   q u l o g 'i m g a   b ir   c h a lin g a n d a y

47


b o 'l g a n d i .   S h o 'r i m   q u r ib ,  q o c h ish im   y a n a   b e s h b a t t a r  

q iy in   b o 'l a r   e k a n -d a ...

K e ra g a n in g   ostin i  k o v la g a n   jo y im d a n   hech  qim ir- 

la m a y   y erg a  q a r a b   o 't i r a v e r d i m .   Y a s h irib   h a m   nim a 

q i l a r d i m ...  B a rib ir,  o 't o v   tag i  k o v la n g a n in i  q o r a   x o tin  

k o ‘r d i-k u ,  k o 'r s a   h a m ,  h ech  e ’t i b o r   b e rm a y ,  in d a m a y  

o 'z   ishini  q ila v e rd i.  Bu  d u n y o s i n i n g   u n g a   h ech  d a x li 

y o ‘g ‘-u,  h a y o t n i n g   g 'a v g 'o s i   u n i n g   h i s - t u y g 'u l a r i g a   aslo 

t a q i l m a y d i g a n d a y ,  o 'z i  b ila n   o 'z i  o vora,  t o ' r d a   boshini 

k o 'r p a g a   b u r k a b   a y iq q a   o 'x s h a b   y o t g a n   x o ' j a y i n i n i ,   hoy 

t u r i n g   k o 'c h i b   k ety a p m iz ,  d e b   u y g 'o t i s h n i   h a m   o 'z ig a  

lozim  k o 'r m a d i.

H a m m a   o ' t o v   k ig iz la ri  y i g 'i s h t i r i b   o lin g a n   edi,  yap- 

y a l a n g 'o c h   b o 'ld i- q o ld i,  m en  b o 'l s a m   h a m o n   q afasg a 

tu s h g a n   q u s h d a y   o 't i r i b m a n ,   s o y n in g   n a r y o g 'i d a   o d a m ­

la r  tu y a l a r g a   y u k   o r t i b ,  t o 's - t o ' p o l o n   b o 'l i s h i b   k o 'c h is h  

t a r a d d u d i n i   k o 'r i s h y a p t i .  Bir  m a h a l  s o y d a n   u c h t a   o tliq  

c h iq ib   k elib ,  h a lig ila r d a n   n i m a n i d i r   s o ‘ro q la s h d i- d a ,  biz 

t o m o n g a   y o 'l   olish d i.  A v v a lig a   b u l a r   k o 'c h   k o 'c h ir g a n i 

k e lish g a n   b o 'l s a   k e ra k   d e b   o 'y l a b   o 't i r d i m .   K eyin  razm  

solib  q a r a b   k o 'z im g a   h a m   ish o n m a y   q o ld im .  -   D u y s h e n  

b ila n   y o r q a s ig a   qizil  t a q q a n   ik k i  m ili t s i o n e r   t o ' g ' r i   biz­

n in g   o 't o v g a   q a r a b   k e lis h y a p ti.

O 'r n i m d a n   t u r a y   desam   h o lim   y o 'q ,   b a q i r a y   desam  

o v o z im ...  B ir  s u y u n ib   k e td im k i,  x a y r i y a t ,  m u a llim im  

t i r i k   ekan!  L ek in ,  e-voh!  Y u ra g im   j a r o h a t l a n g a n ,   no- 

m u sim   p oym ol  e t i l g a n . . .   J o n i m   h a l q u m i m g a   k elib   tiq i l i b  

q o lg a n d a y ,  q u l o g 'i m   b itib ,  a ’zoyi  b a d a n im   b o 's h a s h ib  

k e td i...

Y u z -k o 'z la ri 

b i n t  

b ilan  


b o g 'l a n g a n ,  

c h a p  

q o 'lin i 

b o 'y n i g a  

osib  o lg a n  

D u y s h e n  

o t d a n   s a k r a b   t u s h ib , 

e sh ik n i  o y o g 'i  b ilan   b ir   i ta r d i,  s h i d d a t   b ila n   o 't o v g a  

k ird i-d a ,  yuzi  qizil  o d a m n in g   u s tid a g i  k o 'r p a s i n i   y u lib  

o lib   i r g 'i t i b   ta s h la d i.

-   T u r   o 'r n in g d a n !   -   d ed i  g 'a z a b   b ilan .

U   bo sh in i  k o 't a r i b ,   k o 'z in i  b ir   is h q a la d i,  D u y s h e n g a  

ta s h la n m o q c h i  b o 'l g a n   edi,  m ilits io n e r la r n in g   o 'q t a l g a n  

t o 'p p o n c h a l a r i n i   k o 'r i b   j i m   b o 'l a   q o ld i.  D u y s h e n   c h a p  

q o 'l i  

b ila n  

y o q a s id a n  

t o r t i b ,  

o 'z ig a   y a q in  

k e ltir d i, 

k o 'z ig a   t i k   b o q ib ,  g 'a z a b d a n   la b l a r i n i n g   qoni  qochib:

-   T u r ,  a b la h !  Q a n i,  y u r,  k o 'n g l i n g   t u s a g a n   y ering-

48


g a   o lib   b o rib   q o ‘yamiz!  -   d e d i.  U   i t o a t k o r l i k   b ilan  

o 'r n i d a n   q o 'z g ' a l d i .   D u y s h e n   u n i  y a n a   b ir   y o q a s id a n  

t o r t i b   k o 'z ig a   t i k   b o q d i-d a ,  t i t r o q   t o v u s h   b ilan:

-   Sen  uni  g i y o h d a y   o y o q o s ti  q ild im ,  rasv o y i  olam  

q ild im ,  d e b   xayol  q i l g a n d i r s a n ?   B ilib   q o 'y ,   l a ’n a ti,  u 

z a m o n la r   o ' t i b   k e tg a n ,  hozir  z a m o n   b izn ik i,  s h u   b ila n  

e n d i  s e n in g   k u n in g   b i t a d i ,  -   d e d i.  U n in g   e tig in i  y a la n g - 

oyoq  k iy d ir ib ,  ikki  q o 'l i n i   o rq a s ig a   b o g 'l a s h d i ,   mili- 

ts io n e r la r   uni  o t g a   o 'n g a r i b ,   biri  y e t a k l a b ,   b iri  h a y d a b  

o lib   k e tis h d i.  M en  D u y s h e n n i n g   o tig a   m in d im ,  u  y o n id a  

p iy o d a   k e td i.

Biz  y o 'l g a   t u s h g a n im iz d a   o r q a m iz d a n   y u r a k - b a g 'i r n i  

e z a d ig a n   d a h s h a t l i   b a q ir g a n   ovoz  e s h itild i.  Q o r a   x o tin  

o r q a m iz d a n   y u g u r i b   k e la r d i.  U   a q l d a n   o zgan  m a jn u n d a y  

y u g u r i b   e r in in g   y o n ig a   k e lib ,  s u v s a r   te lp a g in i  to sh   b ila n  

u rib   t u s h i r d i ,  yu zig a  k u l  s o c h ib   y u b o rd i:

-   Q o n im n i  s u v d a y   ic h d in g ,  q o n x o 'r !   B o sh im g a   ne- 

n e  k u n l a r n i   s o lm a d in g ,  j u v o n   o 'lg u r !   M e n in g   q o 'l i m d a n  

en d i  o 'l i g i n g   q u t u l m a s a ,  t i r i g i n g   q u tu lm a y d i!   -   d e b   b a ­

q ir ib   o 'k i r g a n i n i   e s h itg a n d a ,  y u r a k - b a g 'r i m   ezilib  k e td i.

Q i r q   y ild a n   beri  o g 'iz   o ch m ay ,  e r in in g   k o 'z ig a   t i k  

q a r o lm a y   y u r g a n   b u   g 'a r i b n i n g   y u r a g i d a   y i g 'i l i b   q o lg a n  

d a r d - a la m la r i 

b u g u n  

h a m m a  

t o 'g ' o n l a r n i  

c h ilp a r c h in  

q ilib ,  seld ek   o 'p i r i b   c h i q q a n d a y   b o 'l d i .   U n i n g   c h in q ir iq  

ovozi  b a l a n d - b a l a n d   d a r a   q o y a la r ig a   b o rib   u r ilib ,  aks 

s a d o d a y   y a n g r a d i.  G o h   u,  g o h   b u   t o m o n g a   y u g u r i b  

o ' t i b ,   k o 'm - k o ' k   to m i r l a r i   o 'y n a b   k e tg a n   o riq ,  kosov- 

d a y   q o 'l l a r i   b ilan   s o 'q a d a y   b o sh in i  q a y e rg a   y a sh irish n i 

b ilm a y   ti p i r c h i l a b   q o lg a n   e r in in g   u s tig a   g o 'n g ,   q u m  

s o ch ib ,  kesak   o t i b ,  q o 'l i g a   n im a   ilinsa,  sh u   b ila n   urib, 

u n g a   l a ’n a t l a r   y o g 'd ir d i:

-   Y u rg a n   y o 'l i n g d a   o ' t   u n m a s in ,  ilo h im ,  o 'l i g i n g  

k o 'm i l m a y   d a l a d a   q o lib   k e ts in ,  s u y a g in g   q a y t i b   kel- 

m a sin ,  q a r g 'a - q u z g 'u n l a r   k o 'z in g n i  o 'y s i n ,  q o ra n g n i  ik ­

k in c h i  к о ‘m a y ,   o 'l ,   o 'l ,   h a ro m   o 'l!  -   d e d i-y u ,  j i n n i  

b o 'l g a n   o d a m d a y   b a q i r i b - o 'k i r i b ,  s h a m o ld a   t o ' z g ' i b   k e t ­

g a n  

s o c h la r id a n  



q o c h g a n d a y  

k o 'z i 

t u s h g a n  

to m o n g a  

y u g u r ib   k e td i.

S h u   v o q e a   u s tig a   y e tib   k e lg a n   q o 'n i - q o 's h n i l a r i   o t 

c h o p t i r i b   u n i n g   o r q a s id a n   q u v i b   k e tis h d i.

Y o m o n  

t u s h  

k o 'r i b   b o s in q ir a b   c h iq q a n  

o d a m d a y

49


b o s h im n in g    u v u l l a s h i   t  x t a m a d i .   K o ‘z  o ld im n i  q o r o n g 'i 

p a r d a   bosib,  es-h u sh im n i  y i o lm a y ,  d ilim   g 'a s h ,    zim  

x u n o b   k e la v e r d im.  D u y s h e n   sal  o ld in d a   o tn i  y e t a k l a b  

k e ty a p ti.  U  b i n t   b o g 'l a n g a n   b o sh in i  quyi  solib,  j i m g in a  

x a y o l  s u rib   b o rard i.

A n c h a   y u r g a n im iz d a n   keyin  k a s o fa t  d a r a   k o 'r i n m a y  

k e td i.  M i lits io n e r la r   ilg a r ila b   k e tib   k o 'r i n m a y   q o l i s h ­

g a n d i;  D u y s h e n   o tn i  t o ‘x t a t d i - d a ,   d a r d - a la m li  k o 'z la r i 

b ila n   b irin c h i  m a r t a   m e n g a   t i k   q a ra d i.

-   O l t i n o y ,  k e c h ir  meni,  seni  bu  k u lf a tla r d a n   saq lay  

o lm a d im ,  k e c h ir  meni,  -   dedi.  Q o 'l l a r i m d a n   u sh lab ,  q a t ­

t i q   bir  x o 'r s in ib   oldi.  -   Sen  k e c h irg a n in g   b ilan ,  O l t i ­

noy,  b a rib ir  o 'z im d a n   bir  u m r   d o m a n g ir  b o 'lib   y u ra m a n .

H o 'n g r a b   y i g 'l a b   o t n i n g   y o lig a   yuzim ni  q o 'y i b   oldim . 

K o 'n g l i m n i   y i g 'i   b ilan   b o 's h a t i b   o lg u n im c h a   D u y s h e n  

y o n im d a   nafasini  h a m   c h i q a r m a y   s o c h im d a n   s ila b   t u r d i .

-   Q o 'y ,   O l t i n o y ,   b e h u d a g a   jo n i n g g a   j a b r   q ilm a ,  -  

d ed i  u  b ir   v a q t.  -   G a p im g a   q u lo q   sol,  O l t i n o y ,   o 't g a n  

kuni  v o lo s td a   b o 'l g a n i m d a   o 'q i s h i n g   t o 'g ' r i s i d a   gap- 

la sh ib   k e ld im .  S h a h a r g a   y u b o r ib   o 'q i t a m i z ,  d e y ish d i. 

E s h ity a p s a n m i?   Y u r,  en d i  k e td ik .

A d ir  o r a la b   s h i l d i r a b   o q ib   t u r g a n   t i n i q   su v g a   y e tg a - 

n im iz d a   D u y s h e n   m e h r ib o n lik   b ila n   m e n g a   q a ra b :

-   O t d a n   tu s h ib   y u v in ib   olsang-chi!  -   ded i.  Keyin 

c h o 'n t a g i d a n   sovun  olib  m enga  uzatdi.  -   M en  n ariroq 

borib  o tg a   o ' t   y e d irib   tu ra y ,  y ech in ib   su v g a   t u s h i b   y u ­

vinib  ol.  H am m asin i  u n u t   qil,  zin h o r  x a y o lin g g a  k e ltirm a  

endi.  C h o 'm ilib   ol,  O ltin o y ,  yengil  t o rta s a n ,  x o 'p m i?

X o 'p   d e g a n d a y   bosh  ir g 'a d i m .  D u y s h e n   n a ri  k e tib , 

k o 'r i n m a y   q o lg a n   edi,  y e c h in d im ,  se sk a n a -se sk a n a   su v g a  

t u s h d im .  O q ,  k o 'k ,   y ash il,  qizil  t o s h l a r   su v   ta g i d a n  

m e n g a   k o 'z   ta s h l a b   q a r a b   t u r i s h a r d i .  K o 'm - k o 'k ,   to s h q in  

su v   t o 'l q i n i   t o 'p i g ' i m g a   k e lib   u rilib   n i m a l a r n i d i r   v ijir la b  

g a p   o ch d i.  H o v u c h l a b   s u v   o lib   k o 'k r a k l a r i m g a   sepdim . 

B a d a n im d a n   m u z d a y   su v   o q ib   tu s h g a n i n i   k o 'r i b   s h u n c h a  

k u n d a n   b u y o n   b irin c h i  d a f ’a  b e ix tiy o r   k u l i b   y u b o r d im . 

Y a y r a b - y a y ra b   k u ld im !  Y a n a   a n c h a g a c h a   u s tim g a   suv 

q u y i b   tu r d i m - d a ,  k ey in   s u v n in g   c h u q u r   jo y i g a   o 'z im n i 

ta sh lad im .  Suv  oqimi  bir  zum da  meni  y a n a   sayoz  joyiga 

olib  chiqib  q o 'y d i,  men  bo'lsam   y a n a   o 'r n im d a n   tu rib , 

h adeb  o'z im ni  q a y n a b   k o 'p ik la n ib   t u rg a n   oqim ga  otam an.

50


-   S u v jo n ,  shu  k u n l a r n i n g   h a m m a   s h a l t o q ,  iflo slarin i 

y u v i b   ket!  M e n i  o ‘z in g d a y   h alo l  v a   m usaffo  qil!  -   d eb  

s h iv irla b ,  o ‘z im d a n   o 'z im   k u la m a n - u , 

lekin  n im a d a n  

k u lg a n im n i  o 'z im   h a m   b ilm a y m a n ...

O h ,   q a n i  e n d i  o d a m z o d n in g   bosgan  izlari  b ir   u m r  

o 'c h m a s a y d i!  D u y s h e n   b ila n   ik k a la m iz   t o g ‘d a n   tu s h ib  

k e lg a n   s o 'q m o q   y o 'l n i   to p o ls a m ,  s a jd a   q ilib ,  m u a lli- 

m im n in g   bosgan  izlarini  o 'p a r d i m .   Bu  s o 'q m o q   men 

u c h u n   h a m m a   y o 'l l a r d a n   h a m   aziz.  M e n g a   y a n g i  h a y o t 

b a g 'i s h l a g a n ,   y a n g i  u m id - o r z u la r   h a d y a   q ilg a n ,  y o r u g ' 

d u n y o g a   c h iq a r g a n   o 's h a   k u n ,  o 's h a   s o 'q m o q ,  o 's h a   y o 'l 

xa y rli  b o 'l s i n . . .   O ' s h a   q u y o s h g a   m in g   b o r   r a h m a t ,  o 's h a  

zam on  t u p r o g 'i g a   o f a r in ...

Ikki  k u n d a n   keyin  D u y s h e n   meni  s ta n s iy a g a   o lib  

bo rd i.


Bu  v o q e a d a n   keyin  o v u l d a   q o lis h g a   k o 'n g l i m   h a m  

b o 'l m a d i .   Y an g i  h a y o tg a   y a n g i  j o y d a   q a d a m   q o 'y is h  

k e ra k   edi.  Bu  q a ro rim   o v u ld a g ila r g a   ham   m a ’q u l  b o 'ld i. 

S a y q a l  b u v im   b ila n   Q a r t a n g b o y   o ta m   meni  k u z a tib  

b o ris h d i,  u l a r   k o 'z l a r i d a   y o sh ,  y o 'l i m g a   a t a s h g a n   tu g u n ,  

x a l t a l a r n i   k o 't a r i b ,   b o la la r d a y   y e lib - y u g u r ib   y u ris h a rd i. 

M en 

b i la n  



x a y r - x o 's h l a s h g a n i  

b o s h q a  

q o 's h n il a r im iz  

h a m ,  t a j a n g   S a tim q u l  h a m   y e tib   k eld i.  U:

-   X a y r,  e n d i  b o la m ,  X u d o   seni  o 'z   p a n o h id a   saqla- 

sin ,  oy  b o rib ,  o m o n   qayt!  O 'z i n g n i   d a d il  t u t ,   D u y sh e n - 

n in g   y o 'r i g ' i d a n   c h iq m a s a n g ,  b a r a k a   to p a s a n .  B iz la rn in g  

h a m   u n c h a - b u n c h a g a   a q lim iz   y e t a d i g a n   b o 'l i b   q o ld i,  d e b  

oq  y o 'l   t i l a b   qoldi.

M a k ta b im iz  

b o la la ri 

b r i c h k a  

a r a v a n in g   o rq a s id a n  

a n c h a   y e rg a c h a   y u g u r is h ib   k e lib ,  uzoq  v a q t   q o 'l   silk ib  

x a y r la s h ib   t u r is h d i.  M eni  bir  n e c h ta   y e tim   b o la la rg a  

q o 's h i b ,  T o s h k e n tg a ,  b o l a l a r   u y ig a   j o 'n a t i s h d i .   S tan - 

s iy a d a   bizni  c h a r m   k u r t k a   k iy g a n   b ir   rus  ayoli  k u tib  

oldi.


S t a n s iy a g a   k e c h g a   y a q in   y e tib   k e ld ik .  O ,  a y la n a y  

se n d a n ,  k o 'k l a m   m ay sa,  te r a k z o r   stansiyam !  Y u rag im - 

n in g   y a r m in i 

bir 


u m r   o 's h a   y e r d a   q o ld ir ib   k e tg a n  

b o 'l s a m   k e ra k ...

B iro zd an   k e y in   po y ezd   h a m   y e tib   k eld i.  B izn in g   ay- 

rilishim izni  b ilg a n d e k ,  m o 'r a l a b   q a r a b   t u r g a n   s a r v q o m a t 

t e r a k l a r   kech k i  s h a m o ld a   t e b r a n i b ,   b ir-b irig a   a lla n im a -


la rn i  sh iv irla b ,  oh  t o r t i b ,   h a s r a t   q il g a n d a y   b o ‘lishdi. 

D u y s h e n  

h a r   q a n c h a  

s a b r- q a n o a tli 

b o 'l s a   h a m , 

bu 


gal  o'zin i  b osib  t u r i s h g a   u rin ib ,  sir  boy  b e rm a s lik k a  

h a r a k a t   q ils a   h a m ,  y u r a k   d a r d in i  y a s h ir a   o lm a d i:  u n i n g  

k o ‘n g lid a n   n i m a l a r   o 't a y o t g a n i n i ,   b a rib ir,  o 'z im   ham  

b ilib   t u r g a n d i m .   M e n in g   t o m o g 'i m g a   ham   o lo v d a y   bir 

n a rs a   k elib   t i q i l i b   q o ld i.  D u y s h e n   t i k i l g a n i c h a   k o 'z in i 

m e n d a n   u z o lm a y ,  y u z -k o 'z la r im ,  t u g m a l a r i m g a c h a   silab  

tu ra v e r d i.

-   Seni  b ir   u m r   y o n im d a n   s i l j i tm a s d im k u - y a ,  O l t i n -  

oy,  -   d ed i  u.  -   L ek in ,  n im a   q ila y ,  seni  o 'q i s h d a n  

q o ld ir is h g a   h a q q im   y o ‘q-da.  O 'z im   h a m   u n c h a   savodli 

e m a s m a n k i...  Nim a  b o 'l g a n d a   h a m ,  o 'q i s h g a   k e t g a n i n g  

m a ’qul!  O ' q i b   y a x sh i  o 'q i t u v c h i   b o 'la s a n ,  m a k ta b im iz  

esin g g a  t u s h g a n   kezlari  h ali  rosa  k u la r s a n   h a m ...  M a y li, 

iloyim   t ila g a n   t i la g im g a   y e tk a z s in ...

S h u   o r a d a   d a r a n i  y a n g r a t i b   u z o q d a n   p a ro v o z   ovozi 

e s h itild i,  poyezd  c h ir o q la r i  h a m   k o 'r i n i b   q o ld i.  S tan siy a- 

d ag i  o d a m l a r   y u k l a r i n i   k o 't a r i b   q im ir la b   q o lish d i.

-   A na,  hozir  e n d i  j o ' n a b   k etasan !  -   d ed i  t i t r o q   ovoz 

b ila n   D u y s h e n ,  q o 'l i m n i   q a t t i q   siqib.  -   B a x tli  b o 'l , 

O ltin o y ,  o 'z in g g a   e h t i y o t   b o 'l ,   ish q ilib   o 'q i s h   p a y id a n  

b o 'l . . .

B iro n   j a v o b g a   ham   t i l i m   b o rm a d i,  k o 'z   y o s h la rim  

b o ' g ' i b   q o 'y g a n d i.

-   Y i g 'l a m a ,  O l t i n o y ,   -   d e b   D u y s h e n   k o 'z   y o s h la rim n i 

a r t i b   q o ‘y d i-d a ,  t o ' s a t d a n   b ir   g a p   esiga  kelib:  -   A navi 

biz  e k k a n   t e r a k c h a l a r n i ,  O l t i n o y ,   m en  o 'z im   p a rv a ris h  

q ila m a n .  O m o n   b o 'l s a n g ,  k a t t a   o d a m   b o 'l i b   k e lg a n in g - 

d a ,  b o 'y   c h o 'z ib   ch iro y li  b o 'l g a n i n i   k o 'r a r s a n   hali.

S h u   p a y t   poyezd  h a m   y e tib   keld i,  s h a r a q - s h u r u q  

q ilib   v a g o n l a r   b ir-b irig a   u r ilib   t o 'x t a d i .

-   Q a n i  en d i,  x a y r la s h a y lik ,  beri  kel,  m a n g la y in g d a n  

b ir   o 'p a y !  -   D u y s h e n   meni  q a t t i q   q u c h o q l a b   p esh o n am - 

d a n   o 'p d i .   -   E so n -o m o n   b o 'l ,   oq  y o 'l   se n g a ,  b a x t i n g  

ochilsin,  ch iro g 'im !  H e c h   n im a d a n   q o 'r q m a ,   d a d il  q a ­

d a m   bos!

B ir  s a k r a b   v ag o n   z in a p o y a sig a   c h iq d im - d a ,  o r q a m g a  

q a y r ilib   q a r a d im .  S in g a n   q o 'l i n i   b o 'y n i g a   osib  o lg an  

D u y s h e n n i n g   b ilin a r - b ilin m a s   k o 'z   y oshi  a r a la s h   m e n g a  

t e r m ilib   q a r a b   q o lg a n i  h ech  k o 'z   o l d i m d a n   k e tm a y d i.

52


K eyin  m e n g a   q a r a b   t a l p i n g a n   edi,  sh u   o n d a   poyezd 

o ‘r in d a n   q o 'z g ' a l i b   j o 'n a d i .

-   X ayr,  O ltinoy!  X ayr,  chirog'im !  -   deb   qichqirdi  u.

-   X a y r,  m u a llim ,  x a y r ,  aziz  ustozim !

D u y s h e n   v a g o n   b ila n   y o n m a -y o n   y u g u r ib   b o ra v e rd i, 

keyin  o r q a d a   q o ld i,  b ir   v a q t   o 'z in i  y a n a   zarb   b ilan  

o l d i n g a   t a s h la b :

-   O ltin -o y !  -   d e b   b a q ir ib   y u b o r d i.  M e n g a   m u h im   bir 

g a p n i  a y t o l m a y   q o lg a n ig a   o 'k s i n i b   b a q ird i.  Y u ra g in in g  

e n g   te r a n   y e rid a n   c h iq q a n   bu  n id o   h a li-h a li  q u l o g 'i m d a n  

k e tg a n   em as...

P oyezd  t u n n e l d a n   c h iq ib ,  t o ' g ' r i   y o 'l g a   t u s h i b   oldi, 

to b o r a   te z la s h ib   Q o z o g 'is to n   q ir - d a la la r id a n   meni  yangi 

h a y o t  sari  o lib   k e t d i ...

X a y r   m u a llim im , 

x a y r, 

b irin c h i  m a k t a b i m ,  x a y r, 

b o la lik   c h o g 'im ,  x a y r,  y e r  o s tid a   ko 'zi  o c h ilm a y   q o lg a n  

t i n i q   b u lo q   sin g a ri,  p in h o n   sof  m u h a b b a t i m . . .

H a , 


D u y s h e n  

orzu 


q ilib  

b iz la rg a   t a s v i r l a b  

ber- 

g a n   k a t t a   s h a h a r d a ,  d e ra z a la ri  k a t t a - k a t t a   m a k t a b l a r d a  



o 'q i d i m .  R a b fa k n i  b i t i r g a n i m d a n   k ey in ,  meni  M o sk v a g a  

i n s t i t u t g a   y u b o ris h d i.  S h u   uzoq  o 'q is h   y illa ri  h a r  gal 

b o sh im g a   m u s h k u l  ish  tu s h i b ,  u m id siz lik   meni  yen g m o q - 

chi  b o 'l i b   h a m  la  q i l g a n id a ,  e n g   q iy in   d a q i q a l a r d a   D u y - 

sh e n n i  k o 'z   o ld im g a   k e l t i r a r d i m ,  u n i n g   t a y i n l a b   a y tg a n  

g a p la r i  m e n g a   m a d a d   b e r ib   k eld i,  meni  o l g 'a   u n d a r ,   ti- 

sa rilis h im g a   q o 'y m a s d i.  O d a m l a r n i n g   b ir   o ' q i b   m iyasiga 

q u y i b   o lg a n   n a rs a la ri  m en g a  j u d a   z o 'r   m a s h a q q a t l a r  

b ila n  

n asib   b o 'l a r d i .  

N ega  d e g a n d a , 

m e n g a   h a m m a  

d a r s la r n i  b o s h id a n   b o s h la s h g a   t o ' g ' r i   k eld i.

R a b f a k d a   o ' q i b   y u r g a n   c h o g 'i m d a   m u a llim im g a   mak- 

t u b   y u b o r ib , 

u n d a   o s h k o ra   m u h a b b a t   izhor  q ild im , 

sizni  k u t i s h g a   a h d   q ilg a n m a n ,  d e b   x a b a r   q ild im .  Lekin, 

afsu sk i,  x a tim g a   j a v o b   o lo lm a d im .  S h u -sh u   x a t   yozib 

tu r is h im iz   h a m   t o ' x t a b   q o ld i.  N a z a rim d a   u  o 'q is h i m g a  

x a l a q i t   b e rm a slik   u c h u n   m e n d a n   h a m ,  o 'z   hu zu r-h alo - 

v a tid a n   ham   voz  kech d i  s h e k illi.  B a lk i,  b u   q ilg a n   ishi 

t o ' g ' r i d i r . . .   E h t i m o l ,  b o s h q a   sab ab i  b o r d i r ? . .   O 's h a n d a  

o z m u n c h a   q o n   y u t m a d i m ,  b o sh im g a   ne-ne  x a y o lla r   kel- 

m a d i...

B irin c h i  d is s e r ta ts iy a m n i  M o s k v a d a   y o q la d im .  Men 

u c h u n   bu  k a t t a   j i d d i y   y u t u q   edi.  A n a  o 's h a   y illa r i  o'z im

53


o 'q is h   b ilan   o v o ra   b o 'l i b   k e tib ,  o v u lg a   b o rish g a   hech 

iloj  to p o l m a d i m .  S h u   o ' r t a d a   u ru s h   b o s h la n ib   q o ld i. 

Kech  k u z a k d a   M o s k v a d a n   F ru n z e g a   e v a k u a t s i y a   q ilin ib  

k e ta y o tg a n im iz d a   o 's h a   m u a llim im   meni  b irin c h i  m a r t a  

o 'q i s h g a   j o ' n a t g a n   s ta n s iy a d a   p o y e z d d a n   t u s h i b   q o ld im . 

B a x tim g a ,  o v u lim iz   y o n id a n   s o v x o zg a  o ' t i b   k e ta d ig a n  

bir  a ra v a   ham  u c h r a b   qoldi.

O ,   j o n d a n   aziz  V a t a n i m ,  sen  b i la n   o g 'i r   j a n g - u  

ja d a l 

k u n l a r i d a   u c h ra s h is h  

n asib   b o 'l d i . 

Y u r t i m n i n g  

o b o d   b o 'l g a n i n i   k o 'r ib ,  q u v o n d im .  Y a n g i-y a n g i  o v u lla r  

p a y d o   b o 'l i b d i ,  y a n g i-y a n g i  k o 'c h a l a r   o c h ilib d i,  y a n g i 

k o 'p r i k l a r   bino  b o ' l i b d i . . .   Lekin  u ru s h   d iln i  siyoh  q ilib  

tu r ib d i- d a .

O v u l g a   y a q i n la s h g a n   sari  y u r a g im   q in ig a   s ig 'm a y , 

tip i r c h i l a y   berdi.

U z o q d a n  

y a n g i-y a n g i 

n o ta n is h  

k o 'c h a l a r ,  

uy 

va 


b o g 'l a r g a   k o 'z   t a s h l a b   k e ly a p m a n .  O ' s h a   m a k ta b im iz  

t u r g a n   t e p a l i k k a   k o 'z im   tu s h d i- y u ,  y u r a g im   s h u v   e tib  

k e td i 

-   t e p a l i k d a   ikki  azim   t e r a k   y o n m a -y o n  

q ad  

k o 't a r i b ,   s h a m o ld a   c h a y q a lib   tu r is h ib d i.  S h u   o n d a   b u tu n  



u m rim   b  y i  « m u a llim »   d e b   a t a b   k e lg a n   o d a m im n in g  

o 'z   n o m in i  b irin c h i  m a r t a   t ilg a   oldim :

-   D u y sh en !  -   d e b   s h iv ir la b   q o 'y d i m .   -   D u y s h e n , 

q ilg a n   h a m m a   y a x s h i l i k l a r i n g   u c h u n   ra h m a t!  E s in g d a n  

c h iq a r m a b s a n ,  d e m a k ,  o 'y l a b   y u r i b s a n ...  O f a r in ,  sen d ek  

sa d o q a tli  zotga!..

A ra v a k a s h   b o la  k o 'z   y o s h la rim n i  k o 'r i b :

-   N im a 

b o 'ld i 

sizga, 


opa! 

-   d e b   ta s h v is h la n ib  

so 'ra d i.

-   H a ,  h ech  nima!  Bu  k o lx o z d a   b iro n   kish in i  ta n iy -  

sa n m i?

-   B o 'lm asa-ch i!  H a m m a la r i  o 'z   o d a m la rim iz .

-   D u y s h e n n i  b ila s a n m i,  m u a llim   b o r  e d i-k u ?

-   D u y s h e n   d ey sizm i?  U  a r m iy a g a   k e tg a n -k u .  O 'z im  

uni  shu  a r a v a d a   v o y e n k o m a tg a   o b o r ib   q o 'y g a n d im .

O v u l g a   b u r ilis h d a   b o la d a n ,  a r a v a n g n i  t o ' x t a t ,   d e b  

iltim o s   q ild im ,  a r a v a d a n   t u s h d i m .  Y e rg a   t u s h i b   o 'y l a p i b  

t u r i b   q o ld im .  S h u   o g ' i r   k u n l a r d a   t a n i s h   q id irib ,  meni 

ta n iy s iz m i,  m en  fa lo n c h i  b o 'l a m a n ,  d eb   u y m a -u y   yu- 

rishni  o 'z im g a   ep  k o 'r m a d im .  D u y s h e n   b o 'l s a   a rm iy a d a  

ek a n .  In n a y k e y in ,  k e n n o y im   b ila n   a m a k im   b o r   jo y g a

54


q a d a m   b o sm a g a n im   b o 'ls i n ,  d e b   o n t   ic h g a n d im .  O d a m ­

z o d n in g   k o 'p   g u n o h l a r i n i   kech irish   m u m k in ,  lekin  bu- 

n a q a n g i  y o v u z lik n i  hech  kim   ham   k e c h irm a s,  a m ak im  

b ila n   k e n n o y im g a   q o r a m n i  k o 'r s a t i s h   n iy a tim   ham   y o 'q  

edi.  Y o 'l d a n   b u r ilib   t e p a l i k k a   -   q o 's h t e r a k   y o n ig a   q a r a b  

k e td im .

E h ,  t e r a k l a r ,   j o n   te ra k la r!  Q a n c h a - q a n c h a   s u v l a r   oqib 

o ‘td i- y u ,  u  m a h a l d a   s izlar  k o 'm - k o ' k   k o 'c h a t   edingiz! 

M a n a ,  e n d i  sizlarni  e k k a n ,  v o y a g a   y e tk a z g a n   o d a m n in g  

h a m m a   o r z u -is ta k la ri,  a y t g a n   g a p la r i  r o 'y o b g a   ch iq d i. 

Nega  m a ’y u s  k o 'rin a s iz ,  s h o v u l l a b   n im a d a n   q a y g 'u r a s iz ?  

Yo  qish  y a q in la s h ib   q o ld i,  iz g 'irin   s h a m o lla r   y a p ro q la - 

rim izni  t o ' k i b   y u b o r a d i  d e b ,  s h u n in g   ta s h v is h in i  qily ap - 

sizm i?  Y o  b o 'l m a s a   x a l q n i n g   g 'a m - g 'u s s a s i,  q a y g 'u - a la m i 

sh o x -s h a b b a la rin g iz n i  z i r q ir a ty a p tim i?

H a ,  hali  iz g 'irin   q i s h .  ham   k ela d i,  bebosh  b o 'r o n l a r  

ham   b o 'l a d i ,   lekin  b a h o r   h a m   k e la d i...

Kuzgi  y a p r o q l a r n i n g   s h o v u lla s h ig a   uzoq  v a q t   q u lo q  

solib  t u r d i m .   T e r a k la r   y o n id a n   o ' t g a n   a r iq la rn i  k im d ir 

y a q i n d a   to z a la b   q o 'y ib d i:  y e r d a   o y o q ,  k e tm o n   izlari  bor. 

A riq   t o ' l a   lim m o-lim   ti n i q   suv,  u zilib  t u s h g a n   sap-sariq 

t e r a k   b a rg la ri  suv  y u z id a   q a l q i b   t u r i b d i .

T e p a l i k d a n  

m a k t a b n i n g  

b o 'y a l g a n  

t u n u k a  

tom i 

k o 'r i n i b   t u r a r d i ,   ilgarigi  m a k ta b im iz d a n   no m -u   nish o n  



h a m   q o lm a b d i.

T e p a lik d a n   t u s h ib ,  y o 'l d a   u c h r a g a n   b r ic h k a   a ra v a d a  

s ta n s iy a g a   q a r a b   k e td im .

•  


*  

*

U r u s h   t u g a b ,   g 'a l a b a   k u n la ri  h a m   y e tib   keld i.



X a lq   o z m u n c h a   q o r a   k u n la r n i  b o s h id a n   k ech ird i- 

m i?  B o la la r   m a k t a b g a   o t a l a r i n i n g   p o le v o y   s u m k a la rin i 

k o 't a r i s h i b   y u g u r ib   k e tis h a rd i.  E r k a k l a r   q a y tib   y a n a   meh- 

n a t g a   k irishib  k e td ila r ,  b eva  q o lg a n   x o t i n l a r   k o 'z   yoshi 

t o ' k a - t o ' k a   o x iri  t a q d i r g a   t a n   berishdi;  q a r i n d o s h - u r u g ', 

a k a -u k a la rin i,  y erlarin i  u m id   b ila n   zo riq ib   k u t g a n l a r   ham 

k o 'p   b o 'l d i .  Axir,  h a m m a   b ird a n   q a y tm a d i-d a .

D u y s h e n n i n g   holi  n im a   k e c h g a n in i  b ilo lm a y   d o g 'd a  

y u r d im . 

O v u lim iz d a n   s h a h a r g a   k e lib - k e tib   y u r g a n  lar, 

D u y sh e n  

b e d a r a k  

b o 'l i b  

k e td i, 

selso v e tg a  

s h u n d a y  

q o g 'o z   k e lg a n m is h   d eyishdi.

55


-   Kim  bilsin,  b alk i  o 'l g a n d i r ,   -   d e b   tu s m o l  ham 

q ilish d i.  -   B e d a r a k   k e tg a n ig a ,  a x ir ,  o z m u n c h a   v a q t  

b o 'l d i m i . . .   d eyishdi.

« D e m a k , 

m u a llim im  

q a y t i b   k e lm a s  e k a n - d a , 

deb  

b a ’z i-b a ’zida 



x a y o lim d a n  

o 't k a z i b  

q o 'y a r d i m .  

O 's h a  

s ta n s iy a d a   x a y rla s h g a n im iz d a n   b u y  o n   d iy d o r   k o 'ris h is h  

n asib  b o ‘lm a b d i-y a ...»

H a r   z a m o n -h a r  zam on  o 't m i s h i m n i   x o t i r l a b m a n - u , 

y u ra g im   g 'a m - g 'u s s a g a   t o 'l i b - t o s h a y   d e b   q o lg a n  ini  pay- 

q a m a y   y u r a v e r g a n   e k a n m a n .

Q i r q   o ltin c h i  y ili  kech  k u z a k d a   T o m sk   u n iv e r s ite tig a  

ilm iy  k o m a n d ir o v k a g a   j o ' n a b   k e td im .

S ib ir  y e r la r ig a   b irin ch i  m a r t a   q a d a m   q o 'y is h i m   edi. 

O ' s h a   qish  o ld i  k e z la rid a   S ib ir n in g   q a h r i  k e lg a n -u   o'zi 

g 'a m g i n   k o 'r i n a r d i .   A s rla rn i  k o 'r g a n   o 'r m o n l a r i   deraza- 

dan   q o p - q o r a   d e v o r d a y   t u y u l a d i .   O ' r m o n l a r   o r a lig 'id a g i 

s a y h o n   j o y l a r d a   m o 'r is id a n   oq  t u t u n   b u r q i r a b   t u r g a n , 

to m la r i 

q o r a  

q is h lo q c h a la r  

k o 'z g a  

t a s h l a n i b  

t u r a d i . 

M uz  q o t g a n   d a l a l a r g a   b irin ch i  q o r  t u s h g a n - u ,  h a v o d a  

q a r g 'a l a r   t o ' p - t o ' p   b o 'l i b   q a g 'i l l a b   p a rv o z   q ilib   y u rish ib - 

d i.  O s m o n n in g   q o v o g 'i  soliq.

P o y e z d d a  

v a q tim  

c h o   

k e ty a p m a n . 

K u p em izd ag i 

h a m r o h la r im iz d a n   biri 

fr o n td a n  

k e lg a n   q o 'l t i q t a y o q l i  

in v a lid   y ig it  h a r b iy   h a y o t d a n   qiziq-qiziq  v o q e a la r   va 

la tif a la r  

a y t i b  

k u ld ir g a n i 

k u ld ir g a n . 

A jo y ib - g 'a r o y ib  

g a p l a r g a   s h u n d a y   u s ta k i,  beozor  a s k iy alari  ham   x u d d i 

c h in d a y   b o 'l i b   k o 'r i n a d i ,  v a g o n d a g i l a m i n g   h a m m a si  uni 

y a x sh i  k o 'r i b   qo lish d i.

N o v o sib irsk d a n   o 't g a n i m i z d a   poyezdim iz  q a n d a y d i r  

razyezdda  b ir   m i n u tc h a   u s h la n ib   q o ld i.  M en  de ra z a   yoni- 

d a   haligi  y i g i t n i n g   s h o 'x l i g i g a   q a r a b   k u lib   t u r g a n d i m .

Poyezd 


o 'r n i d a n  

q o 'z g 'a l i b ,  

ja d a l l a s h d i ,  

sta n siy a - 

d ag i  y a k k a   u y   de ra z a   o ld id a n   suzib  o 't g a n d a y   b o 'l d i , 

s tr e lk a c h ig a   k o 'z im   t u s h g a n d a   d e ra z a d a n   s h a r t t a   o r q a m ­

g a   tis a rild im -u ,  s h u   zah o ti  y a n a   o y n a g a   у  op ish ib  o ld im . 

U n i,  D u y s h e n n i  k o 'r i b   q o ld im !  U   b u d k a   y o n i d a   q o 'l i d a  

b a y ro q c h a   t u t i b   t u r g a n   edi.  N im a  b o 'l g a n i n i   o 'z im   ham  

b ilm a y m a n .

-   T o 'x t a t i n g !   -   d e b   b u t u n   v a g o n n i  b o s h im g a   k o 't a r i b  

b a q ird im -u ,  n im a   q ilis h im n i  b ilm a y ,  o 'z im n i  v a g o n   eshi- 

gi  t o m o n   o t d i m ,  sh u   l a h z a d a   k o 'z im   s t o p - k r a n g a   t u s h d i, 

s h a r t t a   p lo m b a sin i  uzib  oldim .

56


V a g o n la r   b ir-b irig a   u r ilib ,  poyezd  b ir d a n   to rm o z- 

la n d i,  y a n a   s h u n d a y   s h i d d a t   b ila n   o rq a s ig a   tis a rild i. 

P o l k a la r d a g i  y u k l a r   g u m b u r l a b   a g 'a n a b   t u s h d i ,   id ish-to- 

v o q la r   s h a q ir la b   k e td i,  b o l a l a r   b ila n   x o t i n l a r n i n g   y ig'isi 

e s h itild i.  K im d ir   v a h im a d a n   ovozi  b o 'g 'i l i b :

-   P oyezd  o d a m n i  b osib  k etib d i! 

-   d eb   b a q ir ib  

y u b o rd i.

M e n   b o 'l s a m   v a g o n   z in a p o y a sid a n   sa k ra d im ,  n a z a r im ­

d a   j a h a n n a m g a   a g 'a n a b   t u s h g a n d a y   b o 'l d i m ,  k o 'z im g a  

hech  n arsa  k o 'r i n m a y   q o ld i,  a q l-h u s h in i  y o 'q o t g a n   odam - 

d a y   s t r e l k a c h i n i n g   b u d k a s ig a   -   D u y s h e n n in g   y o n ig a  

y u g u r d i m .  O r q a m d a n   k o n d u k t o r n i n g   h u s h ta g i  e s h itild i. 

V a g o n la r d a n   o d a m l a r   s a k r a b   tu s h i b ,  u la r   ham   o r q a m d a n  

y u g u ris h d i.

B ir  n a fa sd a   p o y e z d n in g   u  b oshiga  b o r ib   y e td im . 

D u y s h e n   h a m   m e n g a   q a r a b   c h o p ib   k e ly a p ti.

-  


M u a llim , 

j o n im  

D uyshen! 

-   d e b   b a q ir d im - u , 

o 'z im n i  u n i n g   b a g 'r i g a   o td im .

S t r e lk a c h i  m e n g a   q a r a b   h a y r o n   b o 'l i b   t o ' x t a b   q o l­

d i. 

D u y s h e n n in g   x u d d i  o 'z g in a s i,  y u z -k o 'z la ri 



q u y ib  

q o 'y g a n d a y ,   lekin  ilgari  m o 'y lo v   q o 'y i b   y u ris h   o d a ti 

y o ' q   edi,  o'zi  ham  a n c h a   k e k sa y ib   qolib d i.

-   Sizga  n im a   b o 'l d i ,  s in g lim ,  n im a   g a p ?   -   d e b   meh- 

rib o n lik   b ila n   s o 'r a d i   u  qozoq  t i l i d a .  -   Y a n g lis h d in g iz  

s h ek illi.  S tre lk a c h i  J o n g a z in   b o 'l a m a n ,   o tim   B eynov.

-   B e ynov?

A lam im   z o 'r i d a n ,  u y a lg a n im d a n   d o d l a b   y u b o ris h im g a  

sal  q o ld i,  z o ' r g ' a   o 'z im n i  b osib  o ld im ,  y e r  y o rilm a d i-y u , 

y e rg a   k ir m a d im .  N im a  n o m a ’q u l c h i l i k   q ilib   q o 'y d i m ?  

Y u zim n i  q o 'l l a r i m   b ila n   b e r k itib ,  bosh im n i  x a m   q ild im . 

Bu  k u n im d a n   k o 'r a   y e r  y u t a   q o ls a   b o 'lm a s m id i  meni! 

S tr e lk a c h id a n   uzr  s o 'r a b ,   x a l q d a n   k ech irim   s o 'ra s h im  

k e ra k   edi,  m en  b o 'l s a m   x u d d i   to s h   q o t g a n d a y ,  dam im  

ic h im g a   t u s h i b   tu r a v e r i b m a n .  Y u g u r ib   kelg an   y o 'l o v c h i l a r  

ham   n im a   s a b a b d a n d i r   jim   tu r is h a r d i.  O 'z im   b o 'ls a m , 

hozir  b a q ir ib   rosa  s o 'k i s h a d i   m en  b e ta m iz n i,  d e b   k u t i b  

tu r i b m a n .   L e k in   hech  kim   miq  h a m   e tm a d i.  M a n a   shu 

m u d h is h   jim l i k d a n   q a n d a y d i r   b ir   x o tin :

-   B e c h o ra   s h o 'r i n g   q u r g 'u r n i n g   k o 'z ig a   eri,  y o   ukasi- 

g a   o 'x s h a b   k o ‘rin g an -d a!  -   ded i.  O d a m l a r g a   jo n   kirdi.

-   M u n c h a   v a h im a   q ilm a s a ,  -   d e b   b iro v   t o ' n g ' i l l a b  

q o 'y d i .

57


-   M u n c h a   y o z g 'irm a s a n g iz ,  a x ir ,  bu  k a s o fa t  u r u s h d a  

ne-ne  k u n l a r   b o sh im izg a  t u s h m a y a p t i   deysiz...  -   d eb  

s h a r t t a   kesib  g a p   q a y ta r d i  b ir   ayol.

S tr e lk a c h i  q o 'l l a r i m n i   y u z im d a n   olib:

-   Q a n i  y u r in g ,  v ag o n in g iz g a   o lib   b o rib   q o 'y a y ,  so- 

v u q d a   q o ld in g iz ,  -   ded i.  S h u n d a y   d e b   q o 'l i m d a n   u s h la b  

o ld i.  B ir  t o m o n im d a n   y a n a   b ir   o fits e r  u sh lad i.

-   Y u r in g ,  g r a j d a n k a ,   h ech q isi  y o 'q ,   x a fa   b o 'l m a n g ,   -  

ded i.

O d a m l a r   y o 'l  



berish d i, 

meni 


x u d d i  

d a f n  

m aro- 

s im id a g id a y   ikki  q o 'l t i g ' i m d a n   u s h la b   b o rish d i.  Bizlar 



s ek in   q a d a m   ta s h l a b   o l d i n d a   bo ram iz,  q o lg a n   h a m m a  

k is h ila r  k e tim iz d a n   b o ris h a rd i.  U   y o q -b u   y o q d a n   y u ­

g u r i b   k e la y o tg a n   y o 'l o v c h i l a r   ham   bizga  q o 's h il is h ib  

b o ris h a rd i.  K im d ir   t i v i t   r o 'm o lin i  y e lk a m g a   ta s h la d i. 

K u p e d a g i  q o 'l t i q t a y o q l i   h a m ro h im iz   yon  t o m o n d a   oqsoq- 

lan ib   b o ra rd i.  U  sal  o ld in g a   o ' t i b   y u z im g a   b ir   q a r a b  

o ldi.  X u s h c h a q c h a q ,  m eh rib o n   va  d o v y u r a k   b u   s h o 'x  

y ig it  n im a   u c h u n d i r   b o s h y a la n g ,  n a z a rim d a ,  k o 'z l a r i d a n  

m il t i l l a b   yosh  o q ib   k e ty a p ti.  B uni  k o 'r i b   m e n in g   ham 

k o 'z im   y o s h la n d i.  P oyezd  b o 'y  lab  o h is ta   q a d a m   ta s h l a b  

b o ry a p m iz ,  t e l e g r a f   s im y o g 'o c h la r in in g   h u s h t a k   c h a lib  

g u v u lla s h la r i  q u l o g 'i m g a   x u d d i  m a rs iy a d a y   e s h itila rd i. 

« Y o 'q ,  e n d i  uni  k o 'r i s h   m e n g a   n asib   b  lm a y d i» .

V ag o n im iz  y o n id a   bizni  poyezd  b o s h li i  t  x t a t d i .   U 

b a r m o g 'in i  m e n g a   bigiz  q ilib ,  b ir   n i m a la r   d eb   b a q ira r, 

su d   j a v o b g a r lig i,  j a r i m a   h a q id a   n i m a l a r n i d i r   j a h l   b ilan  

g a p ir a r d i.  M e n   b o 'ls a m   b u   g a p l a r g a   e ’t i b o r   h a m   ber- 

m a d im ,  sh u   p a y t d a   d u n y o n i  s u v   o lib   k e tsa   t o 'p i g ' i m g a  

h a m  

c h iq m a sd i. 



p ro to k o lin i 

q o 'l i m g a  

tu t q a z i b , 

q o 'l   q o 'y d i r i b   o lm o q c h i  b o 'l d i . 

M e n   b o 'l s a m   q a la m  

o lis h g a   ham   m ad o rim   y o 'q .   S h u   p a y t d a   h aligi  h a m r o h i­

miz  u n i n g   q o 'l i d a n   q o g 'o z n i  y u l i b   o lib ,  q o 'l t i q t a y o q l a b  

t u m s h u g ' i n i n g   ta g ig a   b o rib   y u z ig a   b aq ird i:

-   T in c h   q o 'y s a n g - c h i,  uni!  M en  q o 'l   q o 'y a m a n ,   stop- 

k r a n n i  uzgan  men  b o 'l a m a n ,   ja v o b in i  o 'z im   b e r a m a n ...

Kech  q o lg a n  

poyezd 

S ib ir  y e r id a n ,  q a d im g i 



rus 

o 'l k a s i d a n   g 'i z i l l a b   b o ra d i.  T u n   q o r o n g 'i s i d a   q o 's h n i m n i n g  

g i t a r a s i d a n   m u n g li  k u y   sad o la ri  y a n g ra y d i.

58


*  

*  


*

Y i l l a r   k e tid a n   y i l l a r   keldi.  T u r m u s h   o ‘z  y o 'l i d a n  

q o lm a y ,  p o rlo q   k e la ja k   v a   u n i n g   k a t t a   v a   k ic h ik   g ‘am- 

ta s h v is h la r i  b ir   u m r  d a ’v a tin i  bas  q ilm a d i.  Y oshim   bir 

j o y g a   b o rib   q o lg a n d a   e rg a   c h iq d im .  U m r   y o 'l d o s h i m   tu- 

z uk,  b a m a ’ni  o d a m ,  b o la la rim iz   bor,  oilam iz  a h il,  apoq- 

c h a p o q m iz .  O 'z i m   falsafa  fa n la ri  d o k to r im a n .  Tez-tez 

s a f a r d a   b o 'la m a n .  J u d a   k o ' p   m a m l a k a t l a r d a   b o 'l d i m . . .  

O 's h a - o ' s h a   o v u lim iz g a   b o r m a g a n d im . 

B u n in g  

o 'z ig a  

y a r a s h a   a n c h a - m u n c h a   sa b a b ia ri  bo r  edi,  a l b a t t a ,   lekin 

o 'z im n i  o p p o q   q ilib   k o 'r s a t i s h   n iy a tim   y o 'q .   O v u lim  

b ila n   b o rd i-k e ld i  u zilib  q o lg a n lig i  y a x sh i  em as,  b u n d a  

o 'z im n i  g u n o h k o r   d e b   b ila m a n .  L ekin  p e s h o n a m g a   yozil- 

g an i  sh u   e k a n m i...

M e n   o 't m i s h i m n i   u n u t i b   y u b o r g a n im   y o 'q ,   u n u tib  

y u b o r is h g a   q u rb im   ham   k e lm a sd i.  Y o 'q ,   u n d a n   q a n d a y ­

d i r   u z o q la s h ib   q o ld im ,  xolos.

T o g 'l a r d a   s h u n d a y   c h a s h m a la r   b o 'la d ik i,  y a n g i  y o 'l 

och ilsa,  bu  c h a s h m a la r g a   e l t a d ig a n   s o 'q m o q   y o 'l l a r   es- 

d a n   c h iq ib   k e ta d i,  s u v s a g a n d a   y o 'l d a n   b u r i l i b   b o ra d ig a n  

y o 'l o v c h i l a r   to b o r a   k a m a y a d i,  s h u   b ila n   bu  c h a s h m a la r n i 

y a lp iz   yoki  n a ’m a t a k   b osib  k e ta d i.  K eyin  b o ra -b o ra  

y o 'l o v c h i l a r  

k o 'z ig a  

k o 'r i n m a y  

h a m  


q o la d i. 

B u n d a y  

c h a s h m a l a r   o n d a -s o n d a   b i r o n t a n i n g   esida  q o lib   ja z ira m a  

issiq  k u n l a r d a   ta s h n a s in i  q o n d ir is h   u c h u n   y o 'l d a n   b u r ilib  

c h a s h m a  

b o sh ig a  

b orsa 

b o rar. 



Y o 'lo v c h i 

k e la d i-y u , 

o ' t   b osib  k e tg a n   c h a s h m a n i  q id ir ib   to p a d i.  G iy o h la rn i 

a v a y la b   o c h a d i-y u ,  h a y r a tid a n   «oh!»  d e b   y u b o ra d i:  al- 

l a q a c h o n la r d a n   b u y o n   h ech  kim   l o y q a la tm a g a n ,  m uzdek 

b u lo q   s u v in in g   ti n i q l i g i   v a   c h u q u r lig in i  k o 'r i b   h a y r a t d a  

q o la d i,  b u lo q d a   u  o 'z in i  h a m ,  q u y o sh n i  h a m ,  osm onni 

h a m ,  t o g ‘-to sh  larni  h a m   k o 'r a d i . . .   K o 'r a d i- y u ,  s h u n d a y  

j o y la r n i  b ilm a slik   g u n o h ,  y o r - b ir o d a r la r n i  ham   b u n d a n  

x a b a r d o r   q ilish   k e ra k ,  d e b   k o 'n g l i d a n   o 't k a z i b   q o 'y a d i. 

S h u n d a y   d e b   o ‘y la y d i-y u ,  y a n a g i  s a f a rg a c h a   o 'z i  ham  

e sid an   c h iq a r ib   q o 'y a d i.

B a ’zan  h a y o t d a   ham   s h u n d a y   b o 'l a r k a n ,   s h u n in g  

u c h u n   ham   b u n in g   o ti  h a y o t   b o 'l s a   k e ra k ...

B u n d a y   c h a s h m a la r   y a q i n d a   o v u lim iz g a   b o rib   kelga- 

n im d a n   keyin  esim ga  t u s h i b   qoldi.

Siz  o 's h a n d a   m eni,  n im a   v a j d a n   b i r d a n ig a   K u rk u re-

59


d a n   k e tib   q o ld iy k in   d e b   h a y r o n   b o 'l g a n d i r s i z ?   H o zir 

sizga  y o rilib   a y tg a n   d a r d la r im n i  o 's h a n d a   o d a m la r g a  

a y t s a m   b o 'lm a s m id i?   Y o 'q ,   o 's h a n d a   k o 'n g l i m   j u d a   bu- 

zilib,  n o m u s  k u c h lilik   q ild i,  o 'z i m d a n   o 'z im   u y a lib   k e t ­

dim ,  sh u   v a j d a n   d a rh o l  j o ' n a b   k e ta   q o ld im .  M u n d o  , 

y u r a g im g a   q u l o q   solib  k o 'r s a m ,  D u y s h e n   b ila n   d iy d o r  

k o 'r i s h g u l i k   h o lim   y o 'q ,   k o 'z ig a   t i k   b o q ib   q a ro lm a s d im . 

O 'z i m n i   b osib,  y u r a k   t o 'l q i n i m n i   ti n c h i t i s h i m   k e ra k   edi, 

f i k r - o 'y la r im n i  b ir   j o y g a   t o 'p l a b ,   f a q a t   o v u ld o s h la r im g a  

emas,  y a n a   b o s h q a   k o 'p d a n   k o ' p   d o 's t l a r i m g a   a y tm o q c h i 

b o 'l g a n   g a p la r im n i  y a x s h ila b   o ' y l a b   b ir   q a r o r g a   kelishim  

z a ru r  edi.

O 'z i m n i   g u n o h k o r   his  q ilg a n im n in g   y a n a   bir  boisi 

sh u k i,  bu  iz z a t-ik ro m la r  m e n g a   em as,  b o s h q a   b ir   zotga 

a ta lis h i  k erak   edi,  y a n g i  m a k t a b   o c h ish   m aro sim id a  

m en  em as,  b o sh q a   b ir   z o tn i  t o ' r g a   o 't q a z i s h   lozim  edi. 

B u n g a  

h a m m a d a n  

avval  f a q a t  b irin c h i 

m u a llim im iz ,

q a r iy a  

D u y s h e n n i n g   h aq i 

b o r   edi. H o lb u k i 

b u n in g

aksi  b o 'l d i .   Biz  h a m m a m iz   t o ' k i n   d a s t u r x o n d a   m eh m o n  

b o 'l i b   o ‘tir d ig - u ,  bu  b e b a h o   o d a m   shu  u lu    ay y o m   kuni 

h am   p o c h ta c h ilig in i  q o 'y m a y ,  b ir   z a m o n  l a r   sh u   m a k ta b -  

d a   o 'q i b   o d a m   b o 'l g a n   t a l a b a l a r n i n g   y u b o r g a n   ta b r i k  

t e l e g r a m m a la r in i  m a k t a b n i n g   ochilish  v a q t i g a   y etk a z ish  

t a s h v is h id a   y u rd i.

Bu  itt i f o q o   so d ir  b o 'l g a n   v o q e a   em as.  B u n d a y   hodi- 

sa la rn i 

m en  o 'z im   k o 'p   k o 'r g a n m a n . S h u n i n g  

u c h u n

h am   m en  o 'z - o 'z im g a   savol  b e ra m a n :  o d d i y   k ish ila rn i 

u l u g 'z o t   sin g a ri  a s to y d il  iz z a t- h u r m a t  q ilish   o d a tim iz n i, 

a ja b o , 

q a c h o n   t a r k   q ilib  

q  y d i k ? . .  

X u d o g a  s h u k r ,

hozir  b u   n a r s a la r   h a q id a   r iy o k o r lik ,  t i l y o g 'l a m a l i k   qil- 

m a y ,  r o 'y i r o s t   g a p i r a d i g a n   b o 'l i b   q o ld ik .  Bu  j i h a t d a n  

h a m   u l u g ‘z o tg a   y a n a d a   y a q in r o q   b o 'l i b   o lg a n im iz d a n  

o 'zim izn i  m in g   bo r  b a x t i y o r   his  qilam iz.

O ' z   zam o n a sid a   D u y s h e n n in g   q a n d a y   m u a llim lik   qil- 

g a n id a n   yosh la r  b e x a b a r.  K a t t a l a r d a n   k o 'p l a r i   d u n y o d a n  

o 't g a n .  

D u y s h e n n in g   s h o g i r d la r id a n  

k o 'p l a r i  

u r u s h d a  

h a lo k   b o 'l i b   k e tis h d i,  u l a r   c h in a k a m   j a n g c h i l a r   ed ilar.

M u a llim im   D u y s h e n n i n g   qissasini  y o s h la r g a   y e tk a - 

zishni  o 'z   b u r c h im   d e b   b ila rd im .  M e n in g   o 'r n i m d a   h a r 

q a n d a y   к ishi  b o 'l g a n d a   ham   s h u n d a y   q ila rd i,  b u   tu r g a n  

g a p .  L ekin  afsuski,  o v u ld a n   u zilib  q o lg a n d im !  D u y -

60


s h e n d a n   h a m   x a b a r   t o p o lm a y ,  b o r a - b o r a   u n i n g   siymosi 

x o t i r a m d a   so k in   m u z e y x o n a la r d a   s a q la n a d ig a n   aziz  yod- 

g o r l i k d a y   b o ‘lib  qoldi.

H a li  m u a llim im   h u z u r ig a   b o rib ,  g u n o h im n i  b o 'y n i m g a  

o lib , 

u n d a n  

k ech irim  

s o 'r a s h im  

b or. 

Y o lv o rib , 



uzr 

s o ‘ra y  man.

M o s k v a d a n  

q a y t i b  

k e l g a n im d a n  

keyin 


K u rk u r e g a  

b o rish   n i y a tim   bor;  o d a m la r g a   y a n g i  in t e r n a t - m a k t a b g a  

« D u y s h e n   m a k t a b i »   d e b   n o m   q o 'y is h n i  t a k l i f   q ilm o q c h i- 

m a n .  I n t e r n a t - m a k t a b g a   hozir  p o c h t a c h ilik   q ilib   y u r g a n  

sh u   o d d iy   k o lx o z c h in in g   n o m in i  q o 'y s a k   d e y m a n .  Siz 

h a m ,  o v u ld o s h   d o 's t i m ,   m e n in g   b u   t a k lif im n i  q u v v a t-  

larsiz,  d eb   u m id   q ila m a n .  О ‘y  lay m a n ,  iltim o sim n i  y e rd a  

qold irm assiz.

M o s k v a d a   hozir  t u n ,   s o a t   bir.  M e h m o n x o n a   b alk o n i- 

g a   c h iq ib ,  o sm o n d a g i  y u l d u z l a r d a y   c h a r a q l a b   t u r g a n  

b ep o y o n   M o s k v a   c h iro q la r in i  t o m o s h a   q ilib ,  o v u lim g a  

b o rsa m ,  m u a llim im   b ila n   k o 'r is h ib ,  o p p o q   s o q o lla r id a n  

o 'p s a m ,  d e b   x a y o l  s u rib   tu r i b m a n .

*  


*  

*

D e ra z a la rn i  la n g   o c h ib   q o 'y d i m .   U y g a   r o h a t i j o n   h av o  



o q ib   kird i.  Y o ris h ib   b o r a y o tg a n   k o 'k is h   t o n g   n u r id a  

b o s h la b   q o 'y g a n   e t u d   v a   x o m a k i  s u r a t l a r i m n i   k o 'z d a n  

k e c h irib   tu r i b m a n .   B u n d a y   s u r a t l a r i m   k o 'p ,   b ir   ne c h a  

m a r t a   h a m m a sin i  y a n g i d a n   b o s h la g a n   p a y tla r im   k o 'p  

b o 'l g a n .   L e k in   y a x l i t   b ir   s u r a t   h a q id a   fik r  a y t i s h g a   hali 

e r ta .  E n g   m u h im   n a rs a n i  h ali  t o p g a n i m c h a   y o 'q .   T o n g  

s u k u n a t i d a   x ay o l  s u r ib   q a d a m   ta s h l a b   y u r i b m a n ,  hech 

o 'y i m n i n g   o x ir ig a   y e to lm a y m a n .  H a r   gal  h a m   shu  kay- 

f i y a t d a   o 't a d i .   H a r   g a l,  s u r a t i m   hali  x ay o l  p a rd a s id a n  

c h i q m a g a n ,  d e b   o 'z im n i  q a t t i q   is h o n tira m a n .

S h u n d a y   b o 'l s a   h a m ,  h ali  a l v o n g a   tu s h m a g a n   s u r a ­

tim   u s tid a   s izlar  b ila n   g a p la s h is h   n iy a tim   b or.  M asla- 

h a tla s h m o q c h im a n . 

B u   s u r a t i m   o v u lim iz n in g   b irin ch i 

ustozi,  q a r iy a   D u y s h e n g a   b a g 'i s h l a n a d i ,  b u n i  a l b a t t a  

b ilib   tu rib siz.

L e k in   m u r a k k a b   h a y o t,  m u q a d d a s   k u r a s h n i,  tu r li-  

t u m a n   t a q d i r   v a   in so n lik   h isla rin i  b o 'y o q l a r   b ila n   ifoda 

q ilish   q o 'l i m d a n   k e la r m ik in ,  sh u   to m o n in i  h ali  o 'z im c h a  

ta s a v v u r   q ilo lm a y   y u r i b m a n .  Bu  lim m o-lim   t o ' l a   kosani

61


c h a y q a tm a y ,  b ir   q a tr a s in i  h a m   zoye  k e tk a z m a y   siz  za- 

m o n d o s h la r im g a   y e tk a z is h n i  iloji  q a n d a y   b o 'l a r k i n ?   Ni- 

y a tim n i  sizga  y etk a z ish   b ila n   b irg a ,  u n i  h a m m a m iz n in g  

ijo d im izg a  a y la n tir is h   u c h u n   n im a   q ilsa m   b o 'l a r k i n ?

Bu  s u r a tn i  c h iz m a s lik k a   ilo jim   y o 'q ,   lek in   s h u n c h a  

o 'y - x a y o lla r ,  a n d is h a -y u ,  a n d u h l a r   meni  q a m r a b   olganki! 

B a ’zan  o 'y l a b   o 't i r i b ,   b u   n iy a tim n i  b u n y o d g a   c h iq a ris h  

q o 'l i m d a n   k elm as,  d e g a n   u m id siz lik   m eni  y e n g g a n d a y  

b o 'l a d i .   B a ’zan  b o 'l s a   q a y o q d a n   h a m   t a q d i r   q o 'l i m g a  

rassom   q a la m in i  t u t q a z d i ,   d e b   y a n a   bir  h a y a j o n g a   tu s h a -  

m a n .  Q a n d a y   azob,  q a n d a y   n a d o m a t   k u n l a r g a   q o ld im  

o'zim !  B a ’zan  b i l a k l a r i m g a   q o n   t o ' l i b ,   o 'z im n i  sh u   q a d a r  

b a q u v v a t   his  q ila m a n k i,  t o g 'n i   t o l q o n   q ilish   h a m   hech 

g a p   b o 'l  m a y   q o la d i  m enga.  S h u n d a y   k e z la rd a :  razm   sol, 

o 'r g a n ,   s a ra sin i  s a r a k k a   c h iq a r ,  d e b   x ay o l  s u r ib   k eta- 

m an.


D u y s h e n   b ila n   O l t i n o y   q o 's h t e r a g i n i   s u r a t g a   sol, 

a x ir,  sen  bu  t e r a k l a r   qissasini  b ilm a s a n g   h a m ,  yoshli- 

g i n g d a   s e n g a   o z m u n c h a   h u z u r   b a g 'is h la g a n m i!   O f t o b d a  

u n n i q i b   k e tg a n   y a l a n g o y o q   b o la n in g   s u r a tin i  ol.  U   b o la 

b a l a n d g a   c h iq ib   t e r a k   sh o x ig a   o 't i r i b ,   u z o q -u z o q la rg a  

zavq  b ilan   k o 'z   ta s h l a b   tu r ib d i.

Y oki  b ir   s u r a t   solib,  u n g a   « B irin c h i  m u a llim »   deb  

nom   q o 'y .   B u n d a   D u y s h e n   b o la la r n i  q o 'l i g a   k o 't a r i b  

s u v d a n   o 't k a z i b   t u r g a n   b o ‘lsin-u,  qip-qizil  p o c h a p o 's t i n  

k iy g an ,  semiz-semiz  o 'y n o q i   o t   m in g a n   a n a v i  t o 'p o s  

o d a m l a r   x o 'r l a s h i b ,  uni  m a y n a   q ilis h a y o tg a n   b o 'l s i n . . .

Y o  b o 'l m a s a   m u a llim n in g   O l t i n o y n i   s h a h a r g a   k u ­

z a tib   t u r g a n i n i   ta s v ir la .  O x irg i  m a r t a   y u r a g i d a n   n id o  

c h iq a r ib   x a y r la s h g a n i  e s in g d a m i?   S h u   la h z a n i  s h u n d a y  

a jo y ib   s u r a t g a   t o r t g i n k i ,   s u r a t i n g   O l t i n o y n i n g   q u lo g 'i 

ta g i d a n   h ali  h a m   k e tm a g a n   D u y s h e n   n idosi  sin g ari  har 

b ir   k is h in in g   y u r a g i d a n   ak s  s a d o   to p sin .

O 'z im g a - o 'z i m   s h u n d a y   d e y m a n .  O 'z im g a - o 'z i m   a n c h a  

g a p la r n i  m a ’q u lla y m a n - u ,  lekin  h am m asi  ham   ro 'y o b g a  

c h iq a v e r m a y d i-d a ... 

S u r a t i m  

q a n d a y  

c h iq is h ig a  

hozir 


ham   k o 'z im   y e tm a y d i,  le k in   bir  n a rs a g a   q a t t i q   a h d   q i l ­

g a n m a n :  iz la n a m a n .



1962-yil


Download 5.46 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   48




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling