Tema: sirtqi fotoeffekt. Kompton
Download 0.85 Mb. Pdf ko'rish
|
111111 Islam
|
12 1.2. Fotoeffekttiń qollanılıwı Jaqtılıqtıń elektromagnit tábiyaatı haqqındaǵı qıyallar ilimpazlardı elektromagnit tolqın energiyasınıń úzliksiz tarqalıwina uqsap jaqtılıq energiyası da úzliksiz uzatıladı, degen pikirge alıp keldi. Biraq XIX ásirdiń aqirlarinda klassik elektrodinamika tiykarında túsintirip bolmaytuǵın hádiyseler anıqlandi. Bul jańa jaǵday fiziklarni taǵı jaqtılıqtıń korpuskulyar tábiyaatına shaqırıq etiwge májbúr etdi. Bular qanday hádiyseler edi? Ekenin aytıw kerek, jaqtılıq hádiyseleri jaqtılıqtıń element menen tásirlesiwinde kórinetuǵın boladı. Bunday óz-ara tásirinler de elementda, da element menen óz-ara tásirde bolǵan jaqtılıqta sayız jershi málim ózgerisler menen bir qatarda baqlanadı. Jaqtılıq qaytadı, sinadi hám element tárepinen jutıladı. Element menen jaqtılıqtıń óz-ara tásirlesiwinde ximiyalıq hám biologiyalıq reaksiyalar júz beredi. Jaqtılıqtıń element menen óz-ara tásiri sebepli júz beretuǵın hádiyselerdi, olar boysinatuǵın nızamlardı úyreniw jaqtılıq tábiyaatın, onıń strukturasın hám ishki mánisin tereńrek biliw imkaniyatın beredi. Jaqtılıqtıń tábiyaatı haqqındaǵı qıyallardı túpkilikli ózgerislerge alıp kelgen jańalıq ashılǵan hám uyrenilgen hádiyseler qatarına ıssılıq nurlanıwı, fotoeffekt, Kompton effekti, májburiy nurlanıw hám sol sıyaqlılar kiredi. Jaqtılıq energiyasınıń elektronlardıń mexanik energiyasına (fotoeffekt hám Kompton effekti) yamasa jaqtılıqnı jutqan pútkil sistemanıń mexanik energiyasına (jaqtılıqtıń basımı ) aylanıw processleri, sonıń menen birge, jaqtılıqtıń túrli ximiyalıq tásirinleri (fotoximiya, fotografiya, fiziologikalıq optikalıqa) sıyaqlı hádiyseler jaqtılıqtıń áne sol ―taza tábiyaatınan kelip shıǵıs hádiyseler turine kiredi. Fizika salasındaǵı oǵada ullı revolyutsiya XX ásirdiń basına tuwri keldi. Íssılıqtan nurlanıw (qızdırılǵan deneniń elektromagnit nurlanıwı ) spektrlerinde energiyanıń bólistiriliwi salasında ótkerilgen tájiriybelerde gúzetiletuǵın nizamlıqlar tuwrı bolmay shıqtı. Maksvell elektromagnitizminiń kóp ret kórilgen nızamların elementtıń qısqa elektromagnit tolqınlar shıǵarıwı mashqalasına qollanıw etiwge urınilganda kútpegende kelip qaldı. 13 Maskvell elektrodinamikasi mánisiz sonday juwmaqqa alıp kelgen edik, bul juwmaqqa kóre, qızdırılǵan dene elektromagnit tolqınlar nurlanip atqanda enetgiya joǵaltıp, absolyut nolgeshe suwıwı kerek. Klassik teoriyaǵa qaray element menen nurlanıw arasında ıssılıq teń salmaqlılıqı bolıwı múmkin emes, biraq kúndelik tájiriybe rasında bunday emesligin kórsetedi. Qızdırılǵan dene elektromagnit tolqınlar shıǵarıwǵa óz energiyasınıń bir bóleginigine sarp etiw etedi. Teoriya menen tájiriybe arasındaǵı bul qarama-qarsılıqa toqtatıw beriw jolların izlep, nemis fizigi Maks Plank atomlar elektromagnit energiyanı portsiyalab-kvantlap shıǵaradı degen shamanı ilgeri surdi. Hár qaysı portsiyaniń E energiyası ν nurlanıw jiyligine tuwri proporsional : Download 0.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|