Toshkent davlat texnika universiteti

4.2. Namunaviy loyihaviy protseduralar 

Loyihalashning  namunaviy  protsedura  (masala,  vazifa)larining  klassifikatsiyasi.  Har  xil 

turdagi  ob‟yektlarni  loyihalashda  ko„p  qaytalab  qo„llashga  mo„ljallangan  loyihaviy  protsedura 

namunaviy (типовой) deb ataladi. 

Analiz  va  sintez  loyihaviy  protseduralarini  farqlashadi.  Ob‟yekt  bayonini  tuzish  –  sintez, 

ob‟yektning  bayoni  bo„yicha  uning  xossalarini  aniqlash  va  ishchanlik  qobiliyatini  tadqiqot  qilish  – 

analiz bo„ladi, ya‟ni sintezda yaratiladi, analizda esa ob‟yekt loyihalari baholanadi. 

A n a l i z   p r o t s e d u r a l a r i  bir va ko„p variantli analiz protseduralariga bo„linadi. 

Bir  variantli  analizda  ichki  va  tashqi  parametrlarning  qiymatlari  beriladi,  ob‟yekt  chiquvchi 

parametrlari qiymatlarini aniqlash talab qilinadi. Ichki parametrlar makoni tushunchasi bilan bog„liq 

bo„lgan  ushbu  masalaning  geometrik  sharhini  qo„llash  foydali.  Bu  n-o„lchamli  makon  bo„lib,  unda 

ichki  n  parametrlarning  har  biri  x

i

  ga  koordinata  o„zi  ajratilgan.  Bir  variantli  analizda  ichki 

parametrlar  makonida  qandaydir  nuqta  beriladi  va  ushbu  nuqtada  chiquvchi  parametrlarning 

qiymatlarini bir marta yechishga keltiriladi, bu – bunday turdagi analizning nomini belgilaydi. 

Ko‘p  variantli  analizda  ichki  parametrlar  makonining  qandaydir  zonasida  ob‟yekt  xossalari 

tadqiqot qilinadi. Bunday analiz tenglamalar tizimini bir necha marta yechishni (bir variantli analizni 

bir necha marta bajarilishini) talab qiladi. 

S i n t e z   p r o t s e d u r a l a r i   strukturaviy va parametrik sintez protseduralariga bo„linadi. 

Strukturaviy  sintez  maqsadi  –  ob‟yekt  strukturasini  –  ob‟yektni  tashkil  qiluvchi  elementlar 

turlari ro„yxatini va ob‟yekt tarkibidagi elementlarning o„zaro bog„lanish usullarini aniqlashdir. 

Parametrik sintez maqsadi – berilgan struktura va ishchanlik qobiliyati sharoitlarida elementlar 

parametrlari  son  qiymatlarining  ob‟yektning  chiquvchi  parametrlariga  ta‟sirini  aniqlashdadir,  ya‟ni 

---

 

27 

parametrik sintezda ichki parametrlar makonida shunday nuqta yoki zona topilsinki, u erda u yoki bu 

shartlar (odatda ishchanlik qobiliyati shartlari) bajarilsin. 

Analiz  va  sintez  loyihaviy  protseduralari  orasidagi  bog„lanish  shundayki,  unda  analiz 

protsedurasi optimallash protsedurasiga (parametrik sintez) va optimallash  protsedurasi strukturaviy 

va  parametrik  sintezlarni  birlashtiruvchi  sintez  protsedurasiga  solinganlik  (вложенность)  tavsifiga 

ega bo„ladi. 

Solinganlik,  birinchidan,  analiz  optimallashtirishga  tarkibiy  qism  bo„lib,  optimallashtirish  esa 

sintezga tarkibiy qism bo„lib kirishini, ikkinchidan, optimallash protsedurasining bir marta bajarilishi 

– analiz protsedurasining bir necha marta bajarilishini, sintez masalasining bir necha marta yechilishi 

–  optimallashtirish  masalasining  bir  necha  marta  yechilishini  talab  qilishini  bildiradi.  Shubhasiz 

analiz  protseduralari  ham  shunday  tavsifga  ega  –  bir  martali  ko„p  variantli  analiz  ko„p  martali  bir 

variantli  analizga  asoslangan.  Loyihalashning  navbatdagi  bosqichidagi  loyihaviy  yechim  sintezi 

analizning  juda  ko„p  miqdordagi  variantlarining  bajarilishini  talab  qilishi  mumkin.  Agar  j 

protseduraga  solingan  i  protsedurasi  bajarilishlarining  soniga  teng  f

ij

  koeffitsienti  kiritilsa,  j 

protsedurasining bir marta bajarilishida, sintez, optimallashtirish, bir variantli va ko„p variantli analiz 

mos ravishda 1, 2, 3, 4 nomerlari bilan belgilansa, u holda