Turg`un to`lqinlar. To`lqin tezligi

To’lqinlarning qaytishi.
Muhit chegaralangan bo’lsa, tarqaluvchi to’lqinlar ikki muhit chegarasidan qaytadi.To’lqin tarqaluvchi metall sterjinning ikkinchi uchi havo bilan chegaradosh bo’lsin.Zichlanish sterjenning chetki qatlamiga Yetganda uning zarralari to’lqin tarqalish yo’nalishida tezlik oladilar.
CHegaraviy qatlam muhit zarralari harakatiga qarshilik qilmaganidan, unda chetki zarra tezligi yo’nalishiga teskari yo’nalishli kuchlanish hosil bo’ladi. Natijada chetki, qatlam zarralari o’z tezligini yo’qotadilar, cho’zilgan joydagi zarralar esa, Yuguruvchi to’lqin o’tganda olgan tezligi yo’nalishida tezlik oladilar. Natijada chegaraviy qatlam oldidagi navbatdagi qatlam chegara tomon siljishidan, u o’z navbatida o’z oldidagi qatlamini cho’zadi. Natijada siqilgan deformasiya to’lqini erkin chegaradan qaytishda cho’zilish deformasiyasiga almashib, avvalgi yo’nalishga teskari yo’nalishda tarqaladi. Qaytgan to’lqinda zarracha tezligi va siljish yo’nalishi Yuguruvchi to’lqindagi tezlik va siljish yo’nalishida bo’ladi. Deformasiya o’z ishorasini o’zgartiradi. (Siqilish cho’zilish deformasiyasiga o’tadi). Siljish va cho’zilish deformasiyalari tarqalishida ham shu kabi holat kuzatiladi.
To’lqinning zichligi kamroq muhitdan qaytishda deformasiya ishorasi o’zgaradi, zarralarning tezligi va siljishi yo’nalishi o’zgarishsiz qoladi.
CHetki qismi mahkamlangan sterjenda qaytish jarayoni avvalgiga teskari bo’ladi. CHetki qatlamga Yetib kelgan siqilish deformasiyasi shu yo’nalishda chetki qatlamdagi zarralarni siljita olmaydi. SHu sababli u qo’shni qatlamga qaytib, teskari yo’nalishda tarqalishi zarur. Natijada zarralarning
tezligi yo’nalishi ishorasini o’zgartiradi. Tarqaluvchi to’lqinda zarracha tezligi yo’nalishi chegara tomonga bo’lsa, qaytishda chegaradan sterjen tomonga yo’naladi.

Toʻlqinlar — fazoda chekli tezlik bilan tarqaluvchi modda yoki muhitning holat oʻzgarishlaridir. Toʻlqinlarning tarqalish jarayonida energiya fazoning bir nuqtasidan ikkinchi nuktasiga uzatiladi, lekin zarralari koʻchmaydi. Turli xil mexanik, issiqlik, elektromagnit holat oʻzgarishlariga turli xil toʻlqinlar mos keladi. Elastik toʻlqin, sirtiy toʻlqin, elektromagnit toʻlqin turlari keng tarqalgan. Elastik deformatsiyalarni gaz, suyuqlik va qattiq jismlarda tarqalishi elastik toʻlqin deyiladi. Tovush toʻlqini va Yer qobigʻidan seysmik toʻlqin elastik toʻlqinning xususiy holi hisoblanadi. Ikki muhit chegarasi sirti boʻylab tarqaluvchi toʻlqinlar sirtiy toʻlqinlardir. Elektromagnit toʻlqinlar — xususan radio toʻlqinlar, yorugʻlik toʻlqinlari, ultrabinafsha toʻlqinlar, rentgen va gamma toʻlqinlar — tarqalayotgan oʻzgaruvchi elektromagnit maydonlardan iborat. Bulardan tashqari gravitatsion toʻlqinlar ham mavjud. Toʻlqin jarayonlari fizik hodisalarning deyarli barcha sohalarida uchraydi. Toʻlqinlarni oʻrganish fizika va texnika fanlari uchun muhim.
Muayyan vaqt oraliqlarida takrorlanib turadigan harakatlar tebranishlar deyiladi. Tebranishlar toʻlqin tarqalish yoʻnalishi boʻyicha boʻlsa, boʻylama toʻlqin, tarqalish yoʻnalishiga perpendikulyar boʻlsa, koʻndalang toʻlqin deyiladi. Boʻylama toʻlqinlar tarqalayotganda muhit zarralari toʻlqin tarqalayotgan yoʻnalish boʻylab tarqaladi. Koʻndalang toʻlqinlarda esa muhit zarralari toʻlqinlar yoʻnalishiga perpendikulyar yoʻnalish boʻylab tebranadi. Gazlar, suyuqliklardagi elastik toʻlqinlar boʻylama toʻlqinlardir. Qattiq jismlardagi elastik toʻlqinlar, jumladan, Yerning seysmik toʻlqinlari boʻylama toʻlqinlar shaklidagina emas, koʻndalang toʻlqinlar ham boʻlishi mumkin. Muhit zarralarining tebranishlari toʻlqinlar tarqalishi yoʻnalishiga perpendikulyardir. Elektromagnit toʻlqinlar koʻndalang toʻlqinlardir, ularda tebranuvchi elektr maydon va magnit maydon kuchlanganliklarining yoʻnalishlari toʻlqinlar tarqalishi yoʻnalishiga perpendikulyar boʻladi. Mexanik toʻlqinlar manbai tashqi kuch taʼsirida holati oʻzgarishga moyil boʻlgan chekli jism va moddalar boʻlib, elektromagnit toʻlqinlar manbai tebranish konturi va harakatlanayotgan zaryadlar hisoblanadi. Toʻlqinlarning xossalarini oʻrganishda uning parametrlaridan, yaʼni amplitudasi, uzunligi, chastotasi, uning tarqalish tezligi, fazasi, toʻlqin vektori va boshqa kattaliklardan foydalaniladi. toʻlqinlar chastotasi, fazasi yoki amplitudasining oʻzgarishini toʻlqinlar modulyatsiyasi deyiladi. Aniq parametrning oʻzgarishiga qarab moye modulyatsiya — chastota modulyatsiyasi, faza modulyatsiyasi, amplituda modulyatsiyasi roʻy beradi.
Ixtiyoriy shakldagi har qanday toʻlqinlar garmonik toʻlqinlar yigʻindisi deb qaralishi mumkin. Vaqtning har bir momentida fazoning cheklangan kichik qismidagi juda yaqin chastotalarga ega toʻlqinlar tizimi toʻlqinlar guruhi yoki toʻlqinlar paketi deyiladi. Umuman toʻlqinlar fronti va toʻlqinlar paketining biror, masalan, maksimal amplitudasi turli tezliklar bilan tarqaladi. Toʻlqinlar fronti tezligi biror oʻzgarmas faza tezligidir, shu sababli bu tezlik fazaviy tezlik deyiladi. Toʻlqinlar paketiga tegishli aniq amplituda tezligi guruhli tezlik deyiladi. Toʻlqinlar tarqalishida energiya guruhli tezlik bilan tarqaladi.
Turli toʻlqinlar uchun interferensiya, difraksiya, sinish, qaytish, qutblanish va boshqa hodisalar bir xil qonuniyatlar asosida boradi. Toʻlqinlarning gravitatsion va glyuon turlari tajribada tasdiqlanmagan.
Bu muddat lekin, ayniqsa fizika, turli ilmiy sohalarda ishlatiladi. bir to'lqin - bu termin ko'ra tebranishlar yoyilishini tarbiya. oddiy ta'rifi, lekin aslida u qadar oddiy emas. individual zarralar harakat, lekin faqat ularning muvozanat lavozimlarida yaqin ko'chib emas. Bu to'lqin paydo quyidagicha: ular masalada bir o'zgarish holda energiya uzatish vositasi bo'lgan. Ba'zan sodir bo'ladi, lekin faqat bir yon ta'sir qilib. bir marta dengizni edi keltirganlar, yaxshi kabi bir to'lqin tasavvur.
Aniqlash, da - Agar bu hodisaga duch qachon, bilish kerak yagona narsa emas. Nima muhim bo'lgan, ular birgalikda o'rganish uchun boryapmiz, shuning uchun u juda yaqindan nazariyasi va amaliyotida ham, tebranishlar bilan bog'liq deb hisoblanadi.