Xorazm ilm ziyo ma`ruza kinematika


Download 1.11 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/4
Sana19.05.2020
Hajmi1.11 Mb.
#107946
1   2   3   4
Bog'liq
Kinematika Ma`ruza


C.

 Ikkita jism bir xil 

0

ϑ

 boshlang`ich tezliklar va  t



∆  

vaqt interval bilan tik yuqoriga otildi. 

 

Birinchi jismning otilgandan ikkinchi jism bilan 



uchrashgunga qadar ketgan vaqt: 

2

0



1

t

g

t

+



=

ϑ

 



Ikkinchi jism otilgandan keyin birinchi jism bilan 

uchrashgunga qadar ketgan vaqt: 

2

0

2



t

g

t



=

ϑ

  



Uchrashuv nuqtasida ikkala jismning tezliklari bir xil 

bo`ladi, ya`ni o`zaro tenglashadi. Jismlarning 

JUMANIYAZOV TEMUR


 

 



uchrashuv balandligini quyidagicha topamiz: 

2

2



2

2

0



t

g

t

h



=

ϑ



 

D.

 Jism 


0

ϑ

 boshlang`ich tezlik bilan tik yuqoriga 



otildi. Bunda u ma`lum bir 

ϑ

 tezlikka ikki marta 



erishadi. Birinchi marta ko`tarilayotganda, ikkinchisi 

esa pastga qaytib tushayotganda. Bu nuqtalar bir xil 

balandlikda bo`ladi (B va C nuqtalar). 

g

t

AB



=

0

ϑ



ϑ

;   


g

t

AC

0

ϑ



ϑ

+

=



 

 

E.

 Tik yuqoriga otilgan jism uchun harakat tenglamasi 

quyidagicha yoziladi:  

 

2

0



0

2

g t



y

y

t

ϑ



=

+

⋅ −



 

Jism   balandlikdan tik yuqoriga 

0

ϑ

 boshlang`ich 



tezlik bilan otildi. 

 

2



2

0

t



g

t

H

+



=



ϑ

;  bunda: t-jism otilgandan yerga 

tushguncha ketgan vaqt. 

F.

 Istalgan vaqt momentidagi balandlikni quyidagi 

formuladan topish mumkin: 

 

2



2

0

t



g

t

H



=

ϑ



 

G.

 Vertikal harakatda tezlik tenglamasi quyidagi 

ko`rinishda bo`ladi: 

t

±

=



0

ϑ

ϑ



. Harakat yuqoriga 

bo`lsa, tenglamada (-), pastga bo`lsa (+) qo`yiladi. 

Harakat tenglamasi esa quyidagicha bo`ladi: 

2

2



0

t

g

t

H

±



=

ϑ



 

VI. O`rtacha tezlik. 



O`rtacha tezlik

 – butun yo`lni butun vaqtga nisbati. 



butun

butun

t

S

=

ϑ



 

Hususiy holatlar: 

1.

 Jism yo`lning birinchi teng yarmini 

1

ϑ

 tezlik va 



qolgan yarmini 

2

ϑ



 tezlik bilan o`tdi. Ushbu holatda 

o`rtacha tezlikni hisoblaymiz: 

 

1

2



1

2

1



2

1

2



2

2

S



S

S

S

S

S

S

S

t

t

t

ϑ

ϑ



ϑ

ϑ

ϑ



=

=

=



=

=

+



+

+



;   


1

2

1



2

1

2



2

1

1



2

S

S

ϑ ϑ


ϑ ϑ

ϑ

ϑ



⋅ ⋅

=

=



+



+





      

2

1



2

1

2



ϑ

ϑ

ϑ



ϑ

ϑ

+



=



 

2.

 Jism vaqtning birinchi teng yarmini 

1

ϑ

 tezlik va 



qolgan yarmini 

2

ϑ



 tezlik bilan o`tdi. Ushbu holatda 

o`rtacha tezlikni hisoblaymiz: 

 

2

2



2

2

1



2

1

2



2

1

1



2

1

ϑ



ϑ

ϑ

ϑ



ϑ

ϑ

ϑ



+

=



+

=



+



=

+

=



=

t

t

t

t

t

t

t

S

S

t

S

;   


2

2

1



ϑ

ϑ

ϑ



+

=

 



3.

 Jism yo`lning birinchi uchdan bir qismini 

1

ϑ

 tezlik 



va qolgan qismini 

2

ϑ



 tezlik bilan o`tdi. Ushbu holatda 

o`rtacha tezlikni hisoblaymiz: 

  

JUMANIYAZOV TEMUR



 

 

10 



1

2

1



2

1

2



1

2

1



2

2

1



2

3

3



3

S

S

S

S

S

S

S

S

S

t

t

t

S

ϑ

ϑ



ϑ

ϑ

ϑ



ϑ

ϑ

=



=

=

=



=

=



+



+

+



+





 

1



2

2

1



3

2

ϑ ϑ



ϑ

ϑ

⋅ ⋅



=

+ ⋅


 

4.

 Jism vaqtning birinchi uchdan bir qismini 

1

ϑ

 tezlik 



va qolgan qismini 

2

ϑ



 tezlik bilan o`tdi. Ushbu holatda 

o`rtacha tezlikni hisoblaymiz: 

 

3

2



3

2

3



2

1

2



1

2

2



1

1

2



1

ϑ

ϑ



ϑ

ϑ

ϑ



ϑ

ϑ



+

=



+

=



+



=

+

=



=

t

t

t

t

t

t

t

S

S

t

S

 

5.

 Faraz qilaylik, jism 

1

t

 vaqtda 

1

ϑ



 tezlik bilan 

1

S

 

masofani, 



2

t

 vaqtda 


2

ϑ

 tezlik bilan 



2

S

 masofani va 

3

 

vaqtda esa 

3

ϑ

 tezlik bilan 



3

 masofani bosib o`tdi. 

Ushbu holatda o`rtacha tezlikni hisoblaymiz: 

 

3

2



1

3

3



2

2

1



1

3

2



1

3

2



1

t

t

t

t

t

t

t

t

t

S

S

S

t

S

+

+



+



+

=



+

+

+



+

=

=



ϑ

ϑ

ϑ



ϑ

 

Tekis o`zgaruvchan harakatda o`rtacha tezlik 



boshlang`ich va oxirgi tezliklarning o`rta 

arifmetigidan topiladi:  

2

0

ϑ



ϑ

ϑ

+



=



 



VII. Balandlikdan gorizontal otilgan jism harakati. 

(

const

=

0

ϑ



Ushbu harakatda jism gorizontal yo`nalishda tekis va 

vertikal yo`nalishda esa tekis tezlanuvchan harakat 

qiladi. Natijada ikkala harakat uyg`unlashib 



parabolik 

trayektoriya hosil bo`ladi. 

 

Bunda: 


-jism otilgan balandlik;  -uchish uzoqligi; 

ϑ

-yerga urilishdagi tezlik; 



-jism otilgan nuqtadan 

yerga urilish nuqtasi orasidagi eng kichik masofa; 



y

ϑ

-



tezlikning vertikal tashkil etuvchisi; 

α

-yerga urilish 



burchagi. 

2

2



t

g

H

=



;  

t

S

=



0

ϑ



g

H



=

2

2



0

2

ϑ



ϑ



g



H

t

=



2

  ⇒  


g

H

S



=

2

0



ϑ

2



2

2

S



H

L

+

=



 

t

g

y

=



ϑ

;  


ϑ

ϑ

α



0

cos


=

;  


ϑ

ϑ

ϑ



α

t

g

y

=



=

sin


;  

0

0



ϑ

ϑ

ϑ



α

t

g

tg

y

=



=

 

2



2

2

0



2

2

0



t

g

y

+



=

+

=



ϑ

ϑ

ϑ



ϑ

 - istalgan vaqt 

momentidagi tezlikni topish. 

Tik pastga boshlang`ich tezliksiz tashlangan va 

gorizontal yo`nalishda otilgan jismlar bir xil vaqtda 

tushadilar. 

 

3

2



1

t

t

t

=

=



 

Gorizontal uchayotgan samolyotdan yuk yoki bomba 

tashlansa, bunda yuk yoki bombaning trayektoriyasi 

parabolik bo`ladi: 



g

H

S



=

2

ϑ



  

 

Balandlikdan gorizontal otilgan jism uchun harakat 



tenglamalari quyidagicha: 

 

0



x

t

ϑ

=



2



2

g t

y

=



.  

2

2



0

2

g x



y

ϑ



=

-trayektoriya tenglamasi. 



JUMANIYAZOV TEMUR

 

 

11 



 

0

x



t

ϑ

=



2



0

2

g t



y

y

=



.  


2

0

2



0

2

g x



y

y

ϑ



=



-trayektoriya tenglamasi. 

 

VIII. Gorizontga burchak ostida otilgan jism 

harakati. 

 

Gorizontga burchak ostida otilgan jism gorizontal 



yo`nalishda tekis va vertikal yo`nalishda esa tekis 

o`zgaruvchan harakatlanadi. Natijada 



parabolik 

trayektoriya hosil bo`ladi. Jism qanday boshlang`ich 

va burchak ostida otilsa, huddi shunday tezlik va 

burchak ostida yerga qaytib tushadi. 

 

α

ϑ



ϑ

cos


0

=



x

 - tezlikning gorizontal tashkil 

etuvchisi, uchish davomida o`zgarmas qiymatda 

saqlanadi: 



const

x

=

ϑ



α

ϑ



ϑ

sin


0

0



=

y

 - boshlang`ich holatdagi tezlikning 

vertikal tashkil etuvchisi bo`lib, u uchish davomida 

quyidagi qonun bo`yicha o`zgaradi: 

0

0

sin



y

y

g t

gt

ϑ

ϑ



ϑ

α

=



− ⋅ =



. Eng yuqori 

nuqtada tezlik faqat gorizontal yo`nalishda yo`naladi 

va bu tezlik uchish davomidagi eng kichik (minimal) 

tezlik bo`ladi: 



x

ϑ

ϑ



=

min


Jismning uchish vaqtini quyidagicha hisoblaymiz: 

Aytish kerakki, ko`tarilish vaqti va tushish vaqti 

o`zaro teng bo`lgan kattaliklardir: 

0

0

sin



y

k

t

g

g

ϑ

ϑ



α

=

=





g

t

t

t

k

α

ϑ



sin

0



=

=

 



g

t

uchish

α

ϑ



sin

2

0



=



- jismning uchish vaqti ya`ni 

otilgandan yerga qaytib tushguncha ketgan vaqti.  

Uchish uzoqligi formulalari:  

uchish

uchish

x

t

t

S



=

=



α

ϑ

ϑ



cos

0



0

0

2



sin

cos


S

g

ϑ

α



ϑ

α

=





g

S

α

ϑ



2

sin


2

0



=

; bunda 


α

-

jismning otilish burchagi. 



Maksimal ko`tarilish balandligi formulalari: 

0

2



max

2

y



H

g

ϑ

=



⇒  

g

H



=

2

sin



2

2

0



max

α

ϑ



;  

2

2



max

(

)



2

2

2



uchish

k

t

g

gt

H

=

=



8

2



max

uchish

t

g

H

=





g

g

H

x



=



=

2

2



2

min


2

0

2



2

0

max



ϑ

ϑ

ϑ



ϑ

max



H

 va 


 orasidagi bog`lanish quyidagicha:  

2

0



sin 2

S

g

ϑ

α



=

2



2

0

max



sin

2

H



g

ϑ

α



=

2



2

0

0



ϑ

ϑ

=



 

⇒  


max


2

2

sin 2



sin

gH

gS

α

α



=

max



2

2

2 sin



cos

sin


H

S

α

α



α

=

⇒  



max


4

sin


cos

H

S

α

α



=

⇒  


S

H

tg

max


4 ⋅

=

α



Jism gorizontga 

α

burchak ostida otilganda qandaydir 



1

t

 va 


2

t

 vaqtlardan so`ng jismning tezlik yo`nalishi 

gorizont bilan 

β

 burchak tashkil qiladi: 



 

0

0



0

sin


cos

y

y

x

x

gt

gt

tg

ϑ

ϑ



ϑ

α

β



ϑ

ϑ

ϑ



α



=

=

=



⇒  

0



0

0

sin



sin

cos


cos (

)

cos



gt

tg

tg

α

ϑ



α ϑ

α β ϑ


α

β

α



=

=



 

(



)

0

1



cos

t

tg

tg

g

ϑ

α



α

β



=



 

(

)



0

0

2



1

2

sin



cos

uchish

t

t

t

tg

tg

g

g

ϑ

α ϑ



α

α

β



=

− =





⇒  

(



)

0

0



2

2

sin



cos

t

tg

tg

g

g

ϑ

α ϑ



α

α

β



=



=  



0

cos


sin

(2

)



cos

tg

tg

g

ϑ

α



α

α

β



α

=



+

 



(

)

0



2

cos


t

tg

tg

g

ϑ

α



α

β



=

+



 

JUMANIYAZOV TEMUR



 

 

12 



Istalgan vaqt momentidagi jism tezligini quyidagicha 

topamiz: 

2

2

y



x

ϑ

ϑ



ϑ

+

=



Ushbu harakat uchun harakat tenglamalarini 

quyidagicha yozish mumkin:  

0

cos



x

x

t

t

S

ϑ

ϑ



α

=

⋅ =



⋅ =


;    

0

2



2

0

sin



2

2

y



g t

g t

y

t

t

h

ϑ

ϑ



α



=

⋅ −


=

⋅ −



=

 

Bu yerda: S- t vaqtdagi jismning gorizontal ko`chishi; 



h- t vaqtdagi ko`tarilgan balandlik. 

 

IX. Balandlikdan gorizontga burchak ostida 



otilgan jism harakati. 

α

ϑ



ϑ

cos


0

=



x

 - tezlikning gorizontal tashkil 

etuvchisi, uchish davomida o`zgarmas qiymatda 

saqlanadi: 



const

x

=

ϑ



α

ϑ



ϑ

sin


0

0



=

y

 - boshlang`ich holatdagi tezlikning 

vertikal tashkil etuvchisi bo`lib, u uchish davomida 

quyidagi qonun bo`yicha o`zgaradi: 

0

0

sin



y

y

g t

gt

ϑ

ϑ



ϑ

α

=



− ⋅ =



.  

Eng yuqori nuqtada tezlik faqat gorizontal yo`nalishda 

yo`naladi va bu tezlik uchish davomidagi eng kichik 

(minimal) tezlik bo`ladi: 



x

ϑ

ϑ



=

min


 

Jism uchun harakat tenglamalari quyidagicha: 



0

cos


x

x

t

t

ϑ

ϑ



α

=

⋅ =



;   



 

0

2



2

0

0



sin

2

2



y

g t

g t

y

y

t

t

ϑ

ϑ



α



=

+

⋅ −



=

⋅ −



 

yoki 


0

cos


x

S

t

t

ϑ

ϑ



α

=

⋅ =



-gorizontal ko`chish.   



 

0

2



2

0

sin



2

2

y



g t

g t

h

H

t

H

t

ϑ

ϑ



α



=

+

⋅ −



=

+



⋅ −

-istalgan 

vaqtdagi balandlik. 

Agarda jism yerga kelib urilsa, h=0 yoki y=0 

ekanligidan:  

0

2



2

uchish

y

uchish

g t

H

t

ϑ



= −

+



  

yoki 


2

0

sin



2

uchish

uchish

g t

H

t

ϑ

α



= − ⋅


+

 



 

max


max

H

H

h

=

+



-yerdan hisoblaganda maksimal 

ko`tarilish balandligi. 

2

2

0



max

sin


2

h

g

ϑ

α



=



;  

2

max



2

k

g t

h

=



2

2



2

2

0



0

min


max

2

2



x

h

g

g

ϑ

ϑ



ϑ

ϑ



=

=





Istalgan vaqt momentidagi jism tezligini quyidagicha 

topamiz: 

2

2

y



x

ϑ

ϑ



ϑ

+

=





Download 1.11 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling