Yetakchilik funksiyalari
Murakkab rahbar bilan “chiqishish” yoʻllari
Yetakchilik funksiyalari
- Bu sahifa navigatsiya:
- Hikmat odobi
- Iymon
- Adolatning birinchi talabi: • aholi turli tabaqalarining oʻzaro uygʻun boʻlishini taʻminlashdir. Adolatning ikkinchi talabi
- Adolatning uchinchi talabi
- Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati Asosiy adabiyotlar
| Murakkab rahbar bilan “chiqishish” yoʻllari
|
| |||||||||||||||||||||
|
| ||||||||||||||||||||||
|
T/r |
Rahbar feʻl- |
|
Rahbarga xos jihatlar |
Xodimlarning oʻzini tutishi, |
| |||||||||||||||||
|
atvori |
|
|
munosabati |
|
| |||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||
|
|
|
•poʻpisachi; |
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||
|
|
|
•bukilmaydigan; |
|
|
•muomala |
qilishda |
oʻzingizni | |||||||||||||||
|
|
Janjalkash, |
•uning eng sevgan narsasi boshqalarni |
astoydil va toʻgʻri tuting; |
|
| |||||||||||||||||
|
1. |
nazorat qilish; |
|
|
|
•ikkilanmasdan gapiring; |
|
| |||||||||||||||
|
urishqoq |
|
|
|
|
| |||||||||||||||||
|
|
•hayot u uchun tuganmas kurash |
•hayojonlanayotganingizni |
hech |
ham | ||||||||||||||||||
|
|
| |||||||||||||||||||||
|
|
|
maydoni. Ammo u oʻzining mukammal |
aytmang va sezdirmang. |
|
| |||||||||||||||||
|
|
|
emasligidan qoʻrquvda yuradi. |
|
|
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||||
|
|
|
•bu yuradigan bomba; |
|
|
•unga hushmuomalik, konstruktiv yoʻl | |||||||||||||||||
|
|
|
•juda koʻp baqiradi; |
|
|
bilan yondoshib tushuntirishga harakat | |||||||||||||||||
|
|
|
•doimo hujum qiladi; |
|
|
qiling; |
|
|
| ||||||||||||||
|
2. |
Kurashchan |
•nishonga olmasdan tez-tez |
gap “otib |
•shaxsiy uchrashuvga ruxsat soʻrang; | ||||||||||||||||||
|
|
|
turish” unga yoqadi; |
|
|
•salga jahl chiqib oʻzini nazorat qila | |||||||||||||||||
|
|
|
•uning bosh maqsadi adolatni tiklash va |
olmaydigan |
kishi bilan ishlash |
juda | |||||||||||||||||
|
|
|
qasos olish. |
|
|
|
qiyinligini ayting. |
|
| ||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||
|
|
|
•doimo kulib turadi; |
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||
|
|
|
•hazillashadi; |
|
|
|
•real boʻlmagan majburiyatlarni |
qabul | |||||||||||||||
|
|
|
•doʻstona muomalasini namoyish etadi; | ||||||||||||||||||||
|
|
|
qilishga yoʻl qoʻymang; |
|
| ||||||||||||||||||
|
3. |
Gʻiybatchi |
•u nayrang ishlatishga ustasi farang; |
|
| ||||||||||||||||||
|
•hazillariga muvofiq kuling; |
|
| ||||||||||||||||||||
|
|
|
•u |
toʻgʻridan-toʻgʻri |
gaplashishdan |
|
|
| |||||||||||||||
|
|
|
•gaplaridan miriqing, orom oling. |
| |||||||||||||||||||
|
|
|
qoʻrqadi; |
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||
|
|
|
•qoʻllab-quvvatlanishga muhtoj. |
|
|
|
|
| |||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||
|
|
|
•hayotda baxtsiz; |
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||
|
|
|
•oʻzidan ham, boshqalardan ham mamnun |
|
|
|
| ||||||||||||||||
|
|
|
emas; |
|
|
|
|
•u bilan bahslashish oʻrinsiz; |
|
| |||||||||||||
|
|
|
•u har doim noliydi, kishilarni aybdor |
|
| ||||||||||||||||||
|
4. |
Umidsiz |
•uning qarashlarini qoʻllab-quvvatlab | ||||||||||||||||||||
|
|
|
qiladi; |
|
|
|
|
boʻlmaydi. |
|
|
| ||||||||||||
|
|
|
•oʻzini eʻzozlaydi; |
|
|
|
|
| |||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||||
|
|
|
•navbatdagi |
umidsizlikka |
aminlik |
|
|
|
| ||||||||||||||
|
|
|
mavjud. |
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |||||||||||||
|
|
|
•koʻp narsani biladi; |
|
|
•u bilan kurashmang; |
|
| |||||||||||||||
|
|
|
|
|
• uning muxolifi boʻlishni xayolingizga | ||||||||||||||||||
|
|
|
•juda ham sabrsiz; |
|
| ||||||||||||||||||
|
|
|
|
|
ham keltirmang, muammo yechimiga uni | ||||||||||||||||||
|
|
|
•eshitish, quloq solishni bilmaydi; | ||||||||||||||||||||
|
5. |
Bilagʻon |
juda ustalik bilan jalb qiling, soʻrang, | ||||||||||||||||||||
|
•omadsizlik |
hollarida |
boshqalarga | ||||||||||||||||||||
|
|
|
quloq soling va minnatdorchiligingizni | ||||||||||||||||||||
|
|
|
aybini toʻnkaydi; guruhda ishlashni koʻra |
izhor qiling, muqobil yechimni doʻstona, | |||||||||||||||||||
|
|
|
olmaydi. |
|
|
|
iltifot bilan taklif qiling. |
|
| ||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||||
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||||||||||
4-ustundagilarga rioya qilgan taqdirdagina siz rahbaringiz bilan “chiqishishingiz” va faoliyatingizni davom ettirishingiz mumkin. Aks holda egallagan lavozimingiz bilan xayrlashasiz. Rahbar madaniyati deganda, rahbar odobi va iqtidori oʻrtasidagi dialektik bogʻlanish tushuniladi. Bu bogʻlanish quyidagi fazilatlar majmuida oʻz aksini topadi:
Rahbar madaniyati = odob+iymon+insof+adolat+iqtidor. Odob - aqlning suyanchigʻi, barcha fazilatlarning mezoni. Behudaga xalqimizda “Aql bilan odob – egizak” deyishmaydi. Odob - yaxshilik bilan yomonlikning farqini bilish, foyda bilan zarar orasidagi tafovutni anglash. Odob vositasida kishi oʻz jonini yomon hislatlardan davolaydi, yoqimsiz ayblardan poklaydi, chiroyli fazilatlardan bezaydi. Odob rahbarni eng chiroyli xulq bilan qurollantiradi. Natijada, aql egalari bunday rahbardan har ishda rozi boʻladilar. Odobli rahbar esa kundan-kunga obroʻ topadi, nufuzi oshadi, ishlari ravnaq topadi. Baʻzi hakimlar odobni eng masʻum va koʻrkam feʻlga ega boʻlish desalar, baʻzilari nafsni barcha qabih odatlardan tozalash deydilar. Demak, rahbardagi odobning mavjudligi, bu noyob neʻmatning mavjudligidir.
Umuman, odob ikki xil boʻladi:
hikmat odobi;
xizmat odobi.
Hikmat odobi poklik va toʻgʻri yoʻlga yetaklaydi. Xizmat odobi esa badavlatlik va obroʻga yetkazadi. Har ikkisi ham ulugʻ fazilat boʻlib, biri aziz qilsa, ikkinchisi qudratli qiladi.
Odob rahbarni aql va axloq egasi boʻlishga, vijdonli, or-nomusli, sof koʻngilli, subutli boʻlishga daʻvat etadi.
Iymon arabcha soʻz boʻlib, lugʻaviy maʻnosi - ishonch. Iymonli kishini, xususan rahbarni qisqacha shunday tavsiflash mumkin:
eʻtiqodli, yaʻni oʻz fikr va qarashlariga mahqam, sobitqadamlik bilan ishonish va oʻzgalarni ham oʻzidek hisoblab, ularning lafziga samimiyat bilan ishonishdir. Eʻtiqod jurʻatni, mardlikni, fidoyilikni taqozo qiladi;
maslakli, yaʻni oʻziga xos aqidalari bilan boshqalardan ajralib turuvchi ijtimoiy, siyosiy, ilmiy, gʻoyaviy va diniy yoʻl sohibi;
taqvodor, yaʻni birovning haqiga xiyonat qilmaydigan;
sharm-hayoli, yaʻni har qanday nojoʻya xatti-harakatlardan oʻzini tiya oladigan;
oriyatli, yaʻni oʻziga nomunosib yoki ep koʻrilmagan ishdan, narsadan xijolat tortadigan;
andishali, yaʻni oqibatini oʻylab ish qiladigan, yuz-xotirni biladigan, farosatli;
vijdonli, yaʻni nohaq, adolatsiz ishlardan gʻazabga keladigan, bularga qarshilik bildiradigan, oʻz faoliyatining yaxshi tomonlaridan qanoatlanib, xursand boʻladigan, yomon tomonlaridan norozi boʻlib, ruhan eziladigan, yaʻni vijdon azobiga tushadigan. Sodda qilib aytganda:Iymon uch narsaning butunligidan hosil boʻladi: eʻtiqod, iqror va amal. Eьtiqod - bu ishonch. Iqror - soʻzda buni tan olish. Amal - yaxshi ishlar bilan uni isbotlash.
Insof - bu adolat va vijdon amri bilan ish tutish tuygʻusi va qobiliyati, ishda, kishilarga munosabatda halollik, toʻgʻrilik, barobarlik, sofdillik va haqiqatgoʻyliq. Oʻzgani oʻz oʻrniga va shuningdek,, oʻz oʻrniga oʻzgani xayolan qoʻyib koʻrish ham insofga olib keladi. Toʻq ochni, boy kambagʻalni, baxtli baxtsizni, tolei baland tolei zabunni, omadli omadsizni, sogʻlom bemorni oʻz oʻrniga qoʻyib koʻrilsa va aksincha ham xuddi shunday boʻlsa, olam guliston - insoflilar safi koʻpayaveradi. Insof - har qanday kishining, xususan rahbarning jamiyat oldida, tevarak-atrofidagi kishilar oldida oʻz xatti-harakati bilan maʻnaviy masʻuliyatini his etishining ifodasi.
Adolat - bu barcha fazilatlar ichidagi eng oliy fazilat. Adolatparvar rahbarning axloqiy hislatlari bemalol qonun oʻrnini bosa oladi. Ulugʻ alloma Nosiriddin Tusiy ijtimoiy adolatning uchta asosiy talabi mavjudligini va jamiyat taraqqiyotini belgilovchi muhim omil ekanini alohida uqtirgan edi:
Adolatning birinchi talabi:
• aholi turli tabaqalarining oʻzaro uygʻun boʻlishini taʻminlashdir.
Adolatning ikkinchi talabi:
• el-ulusining haq-huquqi teng taʻminlangan holda, kishilarni xizmatga tayinlashda shaxsning salohiyati va imkoniyatlaridan kelib chiqish.
Adolatning uchinchi talabi:
barchaning teng farovonligini ximoya qilish bilan birga, bu farovonlikni yuzaga keltirishdagi xizmati va huquqiga qarab har bir inson oʻz ulushini olishga imkon yaratishdan iborat.
Bu kabi davr va hayot tajribasida tasdiqlangan fikrlar oradan sakkiz asr chamasi oʻtib, Prezident Islom Karimovning rahbarlik faoliyatida oʻziga xos tarzda ifoda topmoqda. Bunga ishonch hosil qilmoq uchun yurtboshimizning maʻruzalaridan biridagi ushbu taʻkidga diqqat qilaylik:“Davlat jamiyatning keskin tabaqalanishiga - oshib-toshib ketgan boylaru kambagʻal, qashshoqlarga boʻlinib ketishga yoʻl qoʻymasligi kerak”.Bundan shu xulosa kelib chiqadiki, har turli qingʻir yoʻllar bilan haddan tashqari katta boylik orttirib oʻzini qoʻyarga joy topolmay, “toʻqlikka shoʻxlik” qiladigan kimsalarning jilovini tortib qoʻyish bilan birga, halol mehnat kishilariga imkoniyat yaratib berish, ularni qoʻllab-quvvatlash, zurur boʻlsa, ragʻbatlantirib borish davlat siyosatining muhim yoʻnalishlariga aylanishi kerak. Adolatning ikkinchi talabi sifatida Prezident jamiyat taraqqiyoti va uning siyosiy muhitini belgilashda rahbar kadrlarni tanlash va ularni joy-joyiga qoʻyishga katta ahamiyat beradi va bu masalaga hal qiluvchi maʻnaviy-siyosiy omil, tub islohotlarning tayanchi va bosh yoʻnaltiruvchi kuchi, deb qaraydi:
“Xalqning dardiga befarq qaraydigan, oʻz manfaatidan boshqa narsani oʻylamaydigan, xudbin va tamagir rahbarlar mamlakatimiz ravnaqiga, xalqimiz farovonligiga toʻsiq boʻlmoqda. Endi ular bilan murosa qilib boʻlmaydi. Bizga shunday rahbarlar kerakki, toki ular elim deb, yurtim deb kuyib-yonib, oʻz halovatlaridan kechib mehnat qilsinlar!
Barcha boʻgʻinlarda insofli, diyonatli, bilimdon, tajribali rahbarlar boshchilik qilmas ekan, mustaqil mamlakatimizning obroʻsi, uning manfaati uchun mardlik, jonkuyarlik bilan ishlamas ekan ishlarimiz koʻngildagidek boʻlmaydi”. Iqtidorli deganda, biror soha boʻyicha layoqatini ongli ravishda sezgan, oʻzidagi qobiliyatni toʻla namoyon qilish uchun qatʻiyat koʻrsata oladigan kishilar tushuniladi. Iqtidorli odamlar kuch-quvvatini ayamaydi va kutiladigan natijasiga - maqsadiga yetadi.Ular ishda mardlik, chidamlilik, oʻz-oʻzini boshqara olish, tashabbuskorlik kabi hislat va fazilatlarga ega boʻlishadi, oʻz xatti-harakatlariga hamisha tanqidiy koʻz bilan qaraydilar, doimo olgʻa qarab intiladilar, erishgan samaralari bilan hech qachon cheklanib qolmaydilar. Iqtidorli insonlar oʻz faoliyatlari bilan hatto baʻzi bir kamharakat katta isteʻdod egalariga qaraganda ham koʻproq jamiyatga foyda yetkazadilar. Qayd qilingan fazilatlar mujassamlanmagan rahbar rahbarlik lavozimiga yoki tanish-bilish, yoki qarindosh-urugʻchilik, yoinki pora berib erishgan. Bu nafaqat davlatning, balki butun xalqniig turgan-bitgan shoʻridir.
Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yxati
Asosiy adabiyotlar :
1.L.R.Dabay and others/Principles of business/2012.600p.
2.Jeef Madura/ Introduction to business/ Florida Atlantic University/Paradigma Publishing Inc. 2010.694p.
Qo’shimcha adabiyotlar
3. Переверзев М. П., Шайденко Н. А., Басовский Л. Е. Менеджмент. - 2-е изд., переработанное. -М.: ИНФРА-М, «Высшее образование», 2011. - 330 с.
4. Мескон М.Х. и др. Основы менеджмента.-М.: Вильямс, 2008.-672 с.
5. Lawrence Mensah Akwetey. Business administration for students and managers//Sotsis. – 2011
6. Robert C.Appleby. Modern business administration. Manual.– M: Gardarika, 2009
Internet saytlari
www.cbu.uz
www.gov.uz
www.lex.uz
www.mf.uz
Download 0.54 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
