ЎЗБекистон республикаси соғлиқни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси самарканд давлат тиббиёт университети шайхова Г. И., Рахимова Д. Ж., Зокирхонова Ш. А. Болалар ваўсмирлар овқатланишини ташкиллаштириш (монография)

Овқатланишнинг энзиматик ёки ферментатив адекватлиги истеъмол қилинадиган озиқ-овқатнинг боланинг ёши, ирсияти, организмнинг индивидуал хусусиятлари, физиологик ҳолати ва саломатлик ҳолатини ҳисобга олган ҳолда ошқозон-ичак трактининг ферментатив имкониятларига мос келишини таъминлайди. Бунга организм томонидан сўрилиши мумкин бўлган маълум озиқ-овқат маҳсулотларини ва кулинар ишлов бериш усулларини танлаш, шунингдек, мос келмайдиган ва ҳазм бўлмайдиган озиқ-овқат таркибий қисмларини рациондан чиқариб ташлаш орқали эришилади. Масалан, глютен касаллиги каби туғма ферментопатия бўлса, глютен оқсилини ўз ичига олган маҳсулотлар (буғдой, жавдар, арпа, жўхори) рациондан чиқариб ташланади. Ферментатив адекватлик, шунингдек, озиқ моддаларининг ҳазм бўлишини ва сўрилишини яхшилайдиган маҳсулотларнинг тўғри комбинатсияси (гўшт ва балиқ сабзавот билан яхшироқ, дон билан ёмонроқ сўрилади; ёғлар углеводлар ва оқсилларнинг парчаланишига тўсқинлик қилади; ортиқча ёғ, фосфор, магний, оксалат кислотаси) кальцийнинг ичакдан сўрилишини ёмонлаштиради. Ўзаро мос келмаслик овқатнинг ҳазм бўлишини ёмонлаштиради, унинг ошқозон-ичак трактида туриб қолишига олиб келиб, озиқ-овқатнинг бактериал парчаланишига, бижғишига, охиригача оксидланмаган маҳсулотларнинг шаклланишига ва организмнинг ўз-ўзидан заҳарланишига олиб келади.
Ўсаётган организмни ошқозон-ичак трактининг ферментатив аппарати номукаммаллиги ва функционал шаклланишини ҳисобга олган ҳолда, болалар овқатлари механик, кимёвий ва термик жиҳатдан енгил парҳез йўналишига эга бўлиши керак .механик жиҳатдан дағал толали овқатлар ва қайта ишланмаган табиий гўшт маҳсулотларини (туғралган ҳолда ишлатилади) рациондан чиқариб ташлаш ёки механик ишлов бериш ва пишириш технологиясининг маълум усулларини танлаш (яхши пишириш ёки яхшилаб майдалаш) орқали эришилади. 1,5 ёшгача ярим суюқ майдаланган озиқ-овқат маҳсулотлари тавсия этилади (сабзавот ва мевалар майда қирғичдан ўтказилади). 1,5 ёшдан ошган болалар учун бир мунча қаттиқ, чайнашни талаб қиладиган озиқ-овқат маҳсулотларни ўз ичига олади (тозаланган ва уруғлари олинган, бўлакларга бўлинган мевалар). Бўтқалар дастлаб суюқ, кейин ярим суюқ, ёпишқоқ ва майдаланган ҳолда (фақат ўсмирлар учун) тайёрланади. Пиширишнинг пазандалик усулларидан қайнатиш, пишириш, буғлаш афзаллик берилади.
Термик жиҳатдан болалар, айниқса, мактабгача ёшдаги болалар жуда совуқ ёки ҳаддан ташқари иссиқ овқатдан истеъмол қилишни истисно қилади. Уюшган гуруҳларда Болалар учун совуқ таомлар хона ҳароратида, газаклар ва салатлар - + 14-16ºС дан паст бўлмаган ҳароратда, иссиқ овқатлар - 50ºС дан йўқори бўлмаган ҳароратда бўлиши керак.
Кимёвий жиҳатдан болалар озиқ-овқат рационидан ошқозон шиллиқ қаватини таъсирлаш хусусиятига эга бўлган ва секретор фаоллигини кучайтирадиган моддалар ва маҳсулотларни чиқариб ташлашни талаб қилади: дудланган гўшт, маринадлар, тузланган бодринг, зираворлар, аччиқ ва қизариб пишган овқатлар, газланган ичимликлар, кучли чой, қаҳва ва бошқалар. Болалар овқатида аччиқ зираворлардан (хрен, қалампир, хантал, сирка) фойдаланиш тақиқланади, ёғли гўштлардан фойдаланиш чекланиши, мол гўшти, бузоқ гўшти, чўчқа гўшти ва парранда гўшти (товуқ, курка) гўшти кабилардан фойдаланилади.