Ziyoda masharipova

Senda, senda, sendadir yurak,
Ammo dilni tark etmas havas.
Botimi, ayt, qanaqa ko'mak Yovlaringdan aylaydi xalos?
(Usmon Azim)
Suvsiz choMda mard Hasan Yakka ketib boradi;
* . Suvsiz cho‘lda mard Hasan
Obro‘ ber deb keladi.
(“Ravshan” dostonidan)
-69 -
www.ziyouz.com kutubxonasi
Asablar,
Asablar,
Asablar...
Sababsiz sochilgan g'azablar.
Gunohsiz chekilgan azoblar.
Ko‘z yoshlar...
Bariga sabablar Asablar, asablar, asablar.
(Erkin Vohidov)
Demak, ifodali o'qish jarayonida asar tarkibidagi bunday mantiqiy urg‘u olgan takroriy so‘zlarga alohida e’tibor va ulami o‘ziga xos into- natsiya bilan talaffuz qilish lozim bo‘ladi.
Ritorik murojaat nido, xitob shaklidagi stilistik usullardan biri bo‘lib, shoiming poetik nutqda tantanavorlik, ko‘tarinkilik, g‘azabkorlik, kesatish ohanglarini ifodalashga xizmat qiladi.
Fikrimizning dalili sifatida Erkin Vohidovning “Ruhlar isyoni” dos- tonidan bir parcha o‘qib ko'raylik.
Jangni qo‘ying,
odamlar!
Sizning asli yovingiz kim?!
Bilib qo‘ying, odamlar!
Ular
uzoq yurtdan kelib,
Yerga bukib shonimiz,
Bizni bizga dushman qilib,
So'rmoqdadir
qommiz.
Bosqinchining Qadimdanoq Falsafasi ayondir,
E1 ichida


Demak,
bo'lsa nifoq, zolim omondir.
(Erkin Vohidov)
-70-
www.ziyouz.com kutubxonasi
Parallelizm. She'riy asarlarda parallelizm ikki yoki undan or- tiq hodisani yonma-yon qo‘yish orqali poetik mazmunni ochishda xizmat qiladi. Parallelizmlar, asosan, xalq she'riyatiga xos usul bo'lib, ular keyinchalik yozma adabiyotga ham o'tgan. Parallelizm mazmunan hamda vazifasiga ko'ra, to'rt turga ajratiladi: tematik- psixologik, ritmik-sintaktik, intonatsion va leksik-morfologik paral- lelizmlar. -
Masalan: Intonatsion parallelizmlar - talaffuzda bir xil ohangdorlik- ka asoslangan usul bo'lib, bir necha gap yoki bo'laklar bir xil ohangda o'qiladi. Masalan:
0‘z oldiga, ishadi,
Yo'lsiz cho'Iga tushadi,
Issiq kunga pishadi Kuyib Hasan jo'nadi.
(“Ravshan” dostonidan) Mazmunan bir-biriga yaqin hodisalar va narsalar yonma-yon qo'yilgan holda qiyosiy tasvirlansa, bu - tematik parallelizm deyiladi. Masalan:
Bu tog'lar qanday tog'Iar,
Toshi bor, tepasi yo‘q.
Va'dasida turmagan yoming Dardi bor, vafosi yo‘q.
Parallelizmning barcha turlari poetik nutqning ifodali, tasviming jonli va yorqin boTishiga xizmat qiladi.
Anafora yunoncha so‘z boTib, yuqoriga chiqarish degan ma'noni bildiradi. Anafora - she'riy misralaming boshida yoki nasriy asarda- gi gaplaming boshida bir xil jaranglagan tovush, ohangdosh so‘z va iboralaming takrorlanib kelishidan iborat stilistik usullapdan biridir. Masalan:
Bir xil tovushlaming takrorlanib kelishi:
Yo Tbars yurmas yo ‘ 1 lardan ,
Yo‘rtib ketib boradi.
-71 -
www.ziyouz.com kutubxonasi
Bir xil so‘zlaming ohangdosh bo‘lib kelishi: